Мы гъэм илъэс 30 ирикъуащ советыдзэхэр Афганистаным къызэрырашыжрэ. Ахэр а къэралым ягъэкIуэн хуей щIэхъуам дызэрыт зэманым куэд тражыIыхь. Нэхъыбэм ягъэ­­захуэркъым абы и лъэныкъуэкIэ совет уна­фэщIхэм яча лъэба­къуэр - сыт хуэдэ политикэ щыуагъэми кърикIуэхэр зи фэм дэкIыр цIыху къызэрыгуэкIхэрщ. Дэ а псоми я гугъу тщIынкъым, къэдгъэлъэгъуэн къудейщ ди Къэбэрдей-Балъкъэрым и щIалэхэми абы я къалэн зэрыщагъэзэщIар. Уеблэмэ, апхуэдэ куэдрэ къэтлъыхъуэн хуей хъуа­къым: «Адыгэ псалъэ» газетым и шофёр Соблыр Хьэсэнбий а щIыналъэм лIыгъэ щызезыхьахэм ящы­щу къыщIэкIащ. Дэ абы къыджиIэжащ а зауэр зэрыщытар, езым игу къи­нэжахэр.
- Хьэсэнбий, уи сабиигъуэм сыт хуэдэ хъуэпсапIэхэр уиIа?
- Сэ спортым сыдихьэхыу щытащ. Спортсмен сы­хъунуи сыщIэхъуэпсырт, ауэ щхьэусыгъуэ зэхуэмыдэхэм къыхэкIыу ар къызэхъулIакъым. Курыт еджапIэр къэзуха нэужь 1986 гъэм дзэм сраджащ. ЯпэщIыкIэ Турку­мэным и къалащхьэ Ашхабад къулыкъу щысщIащ. Абы зауэ хуэIухуэщIэхэм мазиплIкIэ дыщыхуагъэса нэужь, Афганистаным и Кандагар къалэм дашащ. 70-нэ бригадэм и 2-нэ батальоным и япэ тIасхъэщIэх взводым сыхэхуащ. ИужькIэ тIасхъэщIэх взводым и унафэщIым и къуэдзэу сагъэуващ.
- Ди лъахэгъухэри уи гъусауэ къыщIэкIынщ?
- Адыгэ щIалитI си гъусащ - Махуэ Арсенрэ ХьэцIыкIу Аскэрбийрэ. Ди жагъуэ зэ­рыхъунщи, ХьэцIыкIур иджы псэужкъым, ауэ ди гум ихуркъым. Дэ куэдрэ тIасхъэщIэх дыкIуащ ды­зэщIыгъуу. А щIалитIми ­лIыгъэ зэрызэрахьам щы­хьэт тохъуэ ХьэцIыкIу Аскэрбий кърата «Ва­гъуэ Плъыжь» орденымрэ и «Хахуагъэм папщIэ» медалымрэ, Махуэм къыхуа­гъэфэща «Хахуагъэм пап­щIэ» медалыр.
Сэри «Хахуагъэм пап­щIэ» медалу тIукIэ сагъэпэжащ. Япэр къызатащ уIэгъэ хъуа сэлэтыр зэуа­пIэм къызэ­рисхам, етIуа­нэр - тIасхъэщIэх дыщыIэу ди пщэм къыдалъхьа къа­лэныр Iэзэу зэрыдгъэ­зэщIам папщIэ. ИужькIэ къы­­затыжащ СССР-м и Совет Нэхъыщхьэм и Прези­диумым и ЩIыхь тхылъи.
- Зауэ щыхъукIэ, псэзэ­пылъ­хьэпIэ куэд уохуэ. Абыхэм ящыщу сыт нэхъ уигу къэкIыжрэ?
- Автоколоннэ блэдгъэ­кIыу моджахедхэр къыт­теуат. Абы щыгъуэ яукIахэри уIэгъэ хъуахэри мащIэтэкъым, къыдэбгъэ­рыкIуахэр дэ нэхърэ зы­къомкIэ нэхъыбэт. УIэгъэхэр къахэтхри, дэ щытыкIэ гу­гъум дыкъикIауэ щытащ.
- Афганистаныр езыр щIыналъэ къуейщIейщ…
- А щIыпIэр ущыпсэуну сыт и лъэны­къуэ­кIи къызэ­ры­мыкIуэу гугъущ. Хуа­бэр градус 50-м щынэблагъэрт. ДызэрыщыIа илъэситIым нэблагъэм къриубыдэу уэшхи уэси тлъэгъуакъым. Къыумыгъэвауэ япсми уефэ хъуртэкъым. Уз зэрыцIалэ зэмылIэужьыгъуэхэри щые­тат. А щIыналъэм ебгъапщэмэ, дэ дыщыпсэур жэнэт лъахэщ.
- Ди лъахэм къэбгъэзэжа нэужь, мамыр гъащIэм ухэзэгъэжыным гугъу удехьа?
- Апхуэдэу жысIэфыну­къым. Хабзэхъумэ IэнатIэ­хэм сыщылэжьащ, иужькIэ «Лъэпкъ гвардием» сыхэтащ, иджы, зэрыплъагъущи, «Адыгэ псалъэм» и шофёру солажьэ.
- МыбыкIи сыноупщIынут: Афганистаным щев­гъэ­кIуэкIа зауэр пщIэншэ, псыхэкIуадэ хъуауэ къэп­лъытэрэ?
- Щхьэтету жыпIэмэ, дэ ды­зауэлI къызэрыгуэкIт икIи ди къалэну къэтлъытэрт пщэ­рылъ къытщащIар дгъэ­­зэщIэныр. А зэманым США-р СССР-м хуаб­жьу къыпэщIэтт. Ар хущIэкъурт езым и Iэщэхэр Афганистаным къригъэувэну. Сыт хуэдэу щымытами, къыджаIэр арат. Апхуэдэ щытыкIэр Совет Сою­зым идэнкIэ Iэмал зимыIэт. Дэ ди къэралым и сэбэп зыхэлъхэр ихъумэжауэ аращ. Мыбдеж дигу къыщыдгъэкIыжынщи, моджахедхэр дэ къыдэзэуащ американхэм я IэщэкIэ.
- Зэманым зехъуэж. ­СССР-р лъэлъэжри, Урысей къэралыщIэр къэу­нэхуащ. Ди къэралым щекIуэкI зэхъуэкIыныгъэ­хэр сыт хуэдэу къэп­лъытэрэ?
- Урысейм и пщIэр дуней псом нэхъ лъагэ щохъуж. Ди псэукIэри хуэм-хуэмурэ йофIакIуэ.
- Хьэсэнбий, ди псалъэ­макъым и кIэухыу мы­бы­кIи сыноупщIыну сыхуейт, ар ди иджырей псалъэмакъым щымыщ хуэдэми. Уэ узикъуажэгъущ икIи со­щIэ цIэ лей узэриIэр: Щхьэ­лыкъуэ щыпсэу укъэ­­зыцIыхухэр уэ къы­зэроджэр АдыгэкIэщ. Сыт ар къызыхэкIар?
- Пэжщ, «Адыгэр» си цIэ лейщ. КъызыхэкIари «сыа­дыгэщ» жысIэрейуэ зэры­щытарщ. Уеблэмэ, мыпхуэди къэхъуащ: «Хьэсэнбий щIэс?» - жиIэри ди деж зыгуэр ныIухьати, си щIалэ ­нэхъыщIэм: «Дэ апхуэдэ диIэкъым», - жиIэри Iуигъэ­кIыжауэ щытащ.
- Узэрыгушхуэ хъун цIэщ. Уи мурадхэр, хъуэпсапIэ­хэр Тхьэм къыуигъэхъулIэ.