Россейде Жер-жерли самоуправленияны кюнюню аллында Элбрус районну башчысыны къуллугъун толтургъан Сотталаны Сейитни жашы Къурман бла районну, Тырныауузну жашауларыны, тамамланнган жумушланы юслеринден да сёлешгенбиз. 
Къурман Сеитович ачыкъ ушакъда районну башчысыны къуллугъуну энчиликлерини юслеринден айтханды, Тырныауузгъа «призрак» деп атагъанлагъа жууап да бергенди.

- Къурман Сейитович, къысха ушакъда Элбрус районну болумуну, айныу онгларыны юслеринден толу айталлыкъ болмазбыз. Районну жашаууну, тамамланнган жумушланы юслеринден тынгылы статья газетде энтта басмаланырыкъды. Бу жолгъу  ушагъыбызны уа былтырны къысха эсеплеринден башларгъа сюеме.
- Озгъан жыл районда кёп жумуш этилгенди. Билим бериу, маданият, саулукъ сакълау, спорт, жол, жашау журт-коммунал мюлк, суу, жылытыу – къысхасы, жангыртыу жумушла толтурулмагъан бир бёлюм да жокъду.
Билим бериуню юсюнден айтханда, былтыр тёрт школну тынгылы жангыртханбыз – Быллымда, Тырныауузда, Нейтринода бла Элбрусда. Быйыл а сабий садланы тапландырыр муратыбыз барды. Сёз ючюн, Элбрусда аллай учрежденияда къыш адамла къыйналып тура эдиле да, котельня салыннганды. Энди уа аны тынгылы жангыртыргъа деп турабыз.
Тамамланыллыкъ жумушладан бири Тырныауузну суу эм жылыу бла жалчытыуду. Аны себепли школланы, сабий садланы кеслеринде котельняла салабыз – сабийле сууукъдан къыйналмай, устазла да жунчумай ишлерча. Эки жыл бла жарымны ичинде 17 котельня орнатылгъанды, жангыз бир школдан къалгъанла барысы да кеслери жылытыладыла. 
Терс-Къолну  школу бир заманда да болмагъанды.  Мекямны келишдирип, сабийлени алай окъутургъа кюрешгендиле. Быйыл а КъМР-ни Башчысыны буйругъу бла анда школну къурулушу  башланнганды. Аны спортзалы, ашханасы, актовый залы боллукъдула, класслары уллу, жарыкъ этилликдиле. Бюгюнлюкде элде жюз окъуучу барды, жангы школда уа 150 жашха бла къызгъа жер боллукъду. Ол уллу, артыкъда керекли жумушладан бириди. 
Маданиятха да энчи магъана бериледи. Районну Къулийланы Къайсын атлы Маданият юйю жангыртылгъанды. Ол бир да болмагъанча омакъ этилгенди. Ол Эл мюлк министерствону «Эллени тынгылы айнытыу»  федерал программасыны чеклеринде тапландырылгъанды. 
Тегенеклиде суу ётдюргенбиз. Бу жумушлагъа 10 миллион сом берилгенди сагъынылгъан программадан. Элбрусда уа шёндюгю спорткомплекс эмда маданият юй ишлетиле турадыла. Аланы быйылны ючюнчю кварталында битдирирге белгиленеди. Спорткомплексге – 65 миллион сом, Маданият юйге уа 25 миллион сом берилгенди.  
2024-2025 жыллагъа башында айтылгъан программадан республикагъа 404 миллион сом бёлюннгенди. Аны барысын да Элбрус районнга ётдюрюрге оноу этилгенди. Бу ахчагъа къыралда аты айтылгъан «Геолог» спорткомплексни тынгылы жангыртыргъа белгиленеди. Ол ишлетилген кезиуден бери анга бир чюй да урулгъан болмаз, жартылыкълары кёпдюле.  Аны келир жыл битдирир мурат барды.

Элбрус районда шёндю тамамлана тургъан жумушланы бирге къошсакъ, аланы багъасы 4,1 миллиард сомдан асламды. Андан 2,4 миллиарды Тырныауузда канализация коллекторгъа бла сууну тазалаучу сооружениялагъа къоратыллыкъды. 1,2 миллиарды уа - Элбрусда канализация коллекторгъа. Элбрусда аллай ыз 1970 жылда ишлетилгенди.  Дагъыда ол тартылгъанда, 4-5 къонакъ юй болгъанды.   Шёндю уа ала, башха объектле, жашау журтла да кёпдюле. Аны себепли канализацияны жангыртыу бир да болмагъанча керекди. 
Тырныауузда ырхы тюшгенден бери канализация тынгылы ишлемегенди. Ахча жетмей, бу иш созулуп тургъанды. Болсада республиканы башчысыны къармашыуу бла «Шимал-Кавказ федерал округну айнытыуну планы» федерал программагъа тюшгенбиз.  
Элбрус районну узакъ болжалгъа айнытыуну планы хазырланнганды. Анга 60 чакълы объект киргенди. Программа 2025 жылдан башлап беш жылны ичинде толтуруллукъду. Анда белгиленнген жумушланы битеу багъасы   11 миллиард сомгъа жетеди. Къысхасы, район айныйды, алгъа барады. 
- Тырныауузну комбинаты ишлеп башлар деп, ышаныулукъ уллуду. Бу проект не халдады?
- Анда мурдорундан башлап жангы производство къуралады – шёндюгю заманны излемлерине келишген завод.  
Аны горнорудный компания бардырады, инвестицияланы ёлчеми 25 миллиард сомдан асламды. Былтыр 8 октябрьде къурулуш ишле башланнгандыла. Завод орналлыкъ жер белгиленипди,  анга жол ишлетилгенди, газ, ток тартылгъандыла. Шёндю уа алайда геологла тийишли излеу жумушла толтурадыла. 
- Районда гипсолитни чыгъарып башлау да магъаналы ишледен бириди. 
- «Каббалкгипс» беш жылны ишлемей тургъанды. Алай, инвестор табылып, былтыр сентябрьде производство жангыртылгъанды. Бусагъатда тохтамай юч сменнге чыгъарылады продукция. Анда 220 адам иш тапханды, айлыкълары да игиди – 60 минг сомгъа жетеди. Завод хар кюнден 300-500 тонна продукция чыгъарады, анга сурам да уллуду.  
Былайда туризмни юсюнден да сагъыныргъа сюеме. «Кавказ.РФ» Элбрусну тийресин айнытыугъа уллу эс бурады. Канат жолла ишлетилгенлерин билесиз. Солуу кезиуде Элбрусда машинаны салыр жер болмай, адамла къыйналгъандыла, энди уа энчи майдан барды. Базарда   тиширыула сатыу этип, юйюрлерин кечиндиредиле. Ала да, сууукъда, иссиде сюелип, къыйналып тургъандыла.  Энди уа алайда жапма ишлетилгенди. 
- Кёп магъаналы жумушланы санагъансыз. Шахаргъа киргенибизде, жангыртылгъан Маданият юйню, жаяу жолчукълада плитка салына тургъанын, суу ызланы алышыу ишлени    кесибиз да кёргенбиз. Алай социал сетьледе «Тырныаууз – город призрак» деген роликлени къуруда кёргюзтгенлей турадыла. Аланы алдыргъанлагъа не айтырыкъ эдигиз?
- Игини кёрюрге сюймеген жаланда кемчиликлени излейди. Республиканы оноучулары, районну жамауаты, къадалып, аллай бир ишни тындыргъан заманда, сагъыш да этмей, болмагъан затланы ат башындан айтсала, къыйын тиеди. Алай хар адам да бетине кёре этеди.
Жылны аягъына 14-15 объектни битдирип, хайырланыргъа берликбиз. Биз бир адам бла да эришмейбиз, алай битеу салыннган муратланы тамамлап, Тырныауузгъа «призрак» деп атагъанла сокъуранырча этерикбиз.  
- Адам бир суугъа эки кере кирлик тюйюлдю, дегенди эрттегили закий. Алай сиз бу айтыуну бузгъаннга ушайсыз, районнга башчылыкъны къайтып экинчи кере этесиз – арасында бир ненча жыл озуп… 
- Мен анамдан, атамдан ёксюз къалгъанымда, гитчечик эдим. Къармашыргъа, ишлерге, мадар этерге керек болгъанды. Къуллукъда ишлерикме деген акъыл бир заманда да келмегенди. Алай эслеген болурла да, бир ишден башхасына кёче, республиканы Правительствосуна чакъыргъандыла. Ессентукиде санаторийге башчылыкъ этгенме, бир заманны ишсиз да тургъанма. 
 Биз миллет адамлабыз – элинден, жеринден, тукъумдан айырылып, башха жерде орналып къалгъан тёребиз жокъду. Аны ючюн Казбек Валерьевич республикагъа артха чакъыргъанында, угъай деялмагъанма. 
Бу ишге ыразымыса, деп сорургъа боллукъса. Мен халкъны аллында жууаплыма, борчлума, аны сокъурандырмазгъа керекме. Бюгюн бу къуллукъда ишлейме, алай тамбла уа къайда боллукъма, аны билген бир Аллахды. Къуллукъдан кетсем да, бир адамны да аллында уялмазча, сен терс этген эдинг деп, аллыма сюелмезча, къарындашыма, жууугъума, тукъумума мени ючюн айып салмазча   ишлерге борчлума.  
- Халкъда осал къылыкълы, хурметсиз къуллукъчугъа «чиновник» деп   аталып къалгъанды. 
- Бизден иги, акъыллы адамла кёпдюле, алай бюгюн Аллах адамлагъа къуллукъ этерге буюргъан эсе, ишибизни толтурургъа борчлубуз.  Эллени башчыларына айтама аны, бек алгъа уа кесимден излейме.   
Хар адамны да сыйы, даражасы бардыла. Ол аллынга келип, жарсыуун айта эсе, башха амаллары тауусулгъандыла. Стол артына олтуруп, узакъдан халкъгъа къарап турургъа жарамайды. Керек заманда жамауатны биргесине болсанг, ол заманда «чиновник» деп намысынгы тюшюрлюк тюйюлдюле. 
 -  Туризм айныгъан районну башчысы уа къайда солуйду?
- Солугъан деген неди? Адамны, ишден сора да, юйюнде эл бла бир жумушу. Ары-бери чыгъып солугъан тёрем жокъду. Санаторийде ишлеген кезиуюмде солуругъуму солугъан болурма.
- Сизни сёкгенлеге къалай къарайсыз?
- Жаланда аман айтыр, адамланы къозутур ючюн сёгюу – ол бирди.  Алай кемчиликни керти окъуна жюреги бла жарып ачыкълай эсе, андан сагъыш этерге керекди.    
Биз къууанчда-бушууда да халкъ бла биргебиз. Аллай кезиуледе ушакъла бардыра, адамла кёллериндегин букъдурмай айтадыла. Кемчиликни кёргюзтселе уа, мен аны къалай эслемей къалдым деп, кесинге айып этесе. Бютюнда уа таматала оюмлудула, эсибизни керекли жумушлагъа бурадыла, сау болсунла.   
- Элбрус районну не ючюн сюесиз?
- Адам туугъан журтун, адамын, жерин, хауасын, тауларын сюймей къалай жашасын? Элбрус район мени жеримди, халкъы уа – жашауум.  
- Кесигизни насыплы адамгъа санаймысыз?
- Бюгюн эрттенликде ишге келе, радиода Газайланы Алимни анасыны юсюнден жырына тынгылагъанма. Ол кёлюме бек жетгенди. Мени ёге анам бир иги адам эди, жаннетли болсун. Ол ёге болгъанын ёсгюнчю билген да этмегенме. Жырдан сора уа, Аллахутала бир затдан кем этсе, башхасын а толтуруп береди, деген сагъыш келгенди башыма. Аллахны ахшылыгъындан, юйюрюм, туудукъларым бардыла. Ма аладыла мени насыбым.
- Бизни ушагъыбыз Россейде Жер-жерли самоуправленияны кюнюнде чыгъады. Ишчи нёгерлеригизге, газетни окъуучуларына къаллай алгъыш этерик эдигиз?
- Къыралда сагъыш этилмей, тергелмей, тинтилмей бир оноу да кийирилмейди. Быллай байрам къуралгъаны уа жер-жерледе власть органланы даражаларын кётюргенди.  
 Быйыл Россейде Юйюрню жылы да белгиленеди.  Хар адамгъа да, мен ангылагъаннга кёре, юйюнде тынчлыкъдан уллу насып жокъду. Бюгюн сабийиме не зат ашатайым деген жарсыу болмай, ырысхылары бла эркин жашарча Уллу Аллах онг берсин. Бек башы уа – къыралыбызгъа тынчлыкъ, мамырлыкъ тилейме, хар адамгъа да саулукъ тежейме.  

Ушакъны Тикаланы Фатима бардыргъанды.