Бир кюн редакциягъа биреу сёлешеди да, былай хапарлайды: «Мени атым Рафшанды, тукъумум Хигу.  Нальчикде он жыл жашагъанма. Насыплы жылла эдиле ала! Черкесланы Лариса башчылыкъ этген сокъурланы биригиуюнде къаллай бир байрамла болуучу эдиле. Маршруткагъа олтуруп, сюйген заманымда бара эдим биригиу орналгъан юйге. Ол этажда «Эльбрусоид» да ишлей эди да, ала мени чай ичерге чакъырыучу эдиле, дагъыда табийгъатда солургъа барсала,  кеслери бла бирге ала эдиле, анда уа суу боюнунда шишлик да къуууруп, от жагъаны къатында олтуруп, зауугъубузну ала эдик. Бусагъатда уа Георгиевскни къатында бир станицагъа кёчгенбиз анам эм ёге атам бла, мында уа  жюрегим алай такъырды, къалай жашаргъа билмей турама. Интернет да кёбюсюнде жокъду.

Хау, мында да барды сокъурланы биригиую, алай ары мен таксиде барама, тёрт жюз сом тёлеп…багъаракъды манга. Анда уа жаланда къарт адамла, манга уа жыйырма бла жети жыл болады жаланда. Тилеригим: бир онг бар эсе, телефонуму басмалачыгъыз, ким биледи, биреу манга сёлешир эсе уа. Сау ыйыкъланы, айланы юйдегиледен сора бир инсанны ауазын эшитмей жашагъан тынч тюйюлдю».

Сабийлени кёзлерин телефонла бузадыла

Сокъурланы битеуроссей биригиулерини Къабарты-Малкъарда регионлу бёлюмюню баш специалисти Черкесланы Юрий айтханнга кёре, онсегизжыллыкъладан башлап бусагъатда эсепде 1940 адам турады. Сабийле бла бирге санагъанда уа – 6000-ден да артыкъ. Некди сабийлени саны былай кёп? «Биринчи сылтау диабетди. Белгилисича, ол жашдан-жаш болуп барады. Экинчи сылтау – телефонла бла компьютерледиле. Жарсыугъа, ата-анала кеслерине тынчлыкъны излеп, сабийлерине сотовый телефонланы къаллай бирге да бередиле. Аланы кёзлери бек терк бузулады. Белгилисича, сабий сокъур болса, анга жер башында бир къыралда да болушалмайдыла. Бермегиз телефонланы сау кюннге акъылбалыкъ болмагъанлагъа! Дунияны да бир кёрсюнле, паркга да барсынла, тенглери бла да ойнасынла, къолларына къагъыт китап да алсынла. Сабийни кёзлерин сакъларгъа керекди», - дегенди Черкесланы Юрий.

Къояргъа огъесе къоймазгъа

Жарсыугъа, кёзлери кёрмеген сабий тууса, бир-бирде врачла ата-анагъа: «Быллай сабий неге керекди сизге? Къырал интернатда кесичала бла бирге ёсер», - дейдиле. Башында сагъынылгъан Рафшан туугъанда да, аны атасына-анасына да: «Сиз алыкъа жаш адамласыз, саулукълу сабийлеригиз боллукъдула, муну унутугъуз да къоюгъуз», - деген эдиле. Алай ала балаларын больницада атып кетмегендиле, юйлерине келтиргендиле. Хау, Рафшанны анасы экинчи эринден эки саулукълу сабий тапханды, врачланы ол айтханлары керти болуп чыкъгъанды.

Атасы бла анасы айырылгъанда, Рафшан атасы бла къалгъанды, сегиз жылындан онтёртжыллыгъына дери Къыргъызстанда жашагъанды. Анасы бла ёге атасы андан бизни  республикагъа кёчгенде, Рафшанны биргелерине алгъандыла. Ол 2009 жыл эди. Нальчикни сокъур жаш бек жаратханды, мында адамла халал болгъанларын чертеди, бютюнда «Эльбрусоидде» ишлегенлени энчи белгилейди. «Нальчикде тенглерими асламысы кёзлери кёрген адамла эдиле. Ала бла хар затны юсюнден да ушакъла эте эдик», - дейди Рафшан.

Юйлеринде жашагъан сакъат адамла, къырал интернатлада тургъанла да жангызлыкъны сынап, апчыйдыла. Ковидни кезиуюнде Андрей Первозванныйны фонду битеу Россейни психоневрология интернатларында тургъанла бла онлайн халда ушакъла этерге излеген эди. Кёпле къатышхан эдиле бу жандауурлукъ ишге, интернатла тутмакъла болуп къалмасынла деп. Ковидге дери концертле, спектакльле болуп тургъанына юйреннген адамла интернатны босагъасындан адам атламагъанына бек жарсыгъандыла, онлайн-ушакъла да аны ючюн къуралгъан эдиле.

«Кертиси бла да, пандемияны кезиуюнде сакъатла къыйналгъандыла. Алай ол бошалгъандан сора биз алгъынча байрамларыбызны, тюбешиулерибизни да бардырып башлагъанбыз», - дегенди Черкесланы Юрий. Кёзлери кёрмегенлени биригиуюнде бек фахмулу адам ишлейди – Атабийланы Хусей. Ол сокъур болгъанлыкъгъа, университетни къызыл диплом бла бошагъанды, 2020 жылда уа грант проектни чеклеринде кёзлери кёрмегенлени смартфон бла хайырланыргъа юйретгенди. Ала электрон почта бла ишлейдиле, онлайн китапланы окъуйдула, интернет радиогъа тынгылайдыла, социал сетьледе адамлагъа жазадыла, мобиль банкны хайырындан коммунал жумушла ючюн хакъ тёлейдиле. Жарсыугъа, бусагъатда башында айтылгъан Рафшан Хигу жашагъан элчикде интернет  кёбюсюнде болмагъаныны хатасындан, ол фильмлеге, телевидение бериулеге тынгылаялмайды, социал сетьледе баргъан ушакълагъа къошулалмайды. Юйюр бир жерден башха жерге кёчгенде, сакъат адам къалай жашарыгъыны юсюнден да сагъыш этерге керекди…

Сокъурла – кёп, реабилитация арала уа – аз

Кёзлери кёрмегенлени ишге алмайдыла, алагъа ишчи жер къурагъан тынч болмагъанын билип. Бир-бирле уа, къураргъа онглары болса да, кеслерин къыйнаргъа сюймейдиле. «Жамауат сокъурлагъа шёндюден эсе аслам эс бурургъа керекди, - дейди Черкесланы Юрий. – Реабилитация арала жетишмейдиле. Сора анда бир-эки ай турадыла. Ол а азды. Алты ай неда сау жыл тутуп, сокъур адам юйде хар затны да кеси этерча, шахарда да айланырча этерге керекди. Сакъатла да адамладыла, алагъа билим алыргъа, иш табаргъа, юйюр къураргъа болушуу – жамауатны борчуду. Ол борч бусагъатда толусунлай тамамланады десек, ётюрюк боллукъду. Ала да насыплыла болургъа сюедиле. Бек биринчиден, хар бирини бир усталыгъы болургъа керекди. Алгъын бизни производствобуз бар эди, чыракъла, банка башла, розеткала эм башха затла чыгъара эдик. Къырал оюлгъандан сора заказларыбыз да жокъну чегиндедиле. Хал осалды. Биз проектле жазып, грантла алыргъа кюрешебиз, аланы чеклеринде, сёз ючюн, смартфонла бла хайырланыргъа юйреннгендиле. Алай, жаланда грант проектледен сора да, кёзлери кёрмегенлеге болушлукъгъа бир къырал программа болургъа керекди. Андан сора да, саулукълула саусузлагъа жанлары ауруп, къолларындан келгенни этселе, сууап боллукъду».

Биригиуде сокъурлагъа тифлокомментарийлери бла фильмле кёргюзтедиле, театрлагъа жюрюу да ахшы тёреди. Банкладан специалистле келип, хыйлачылагъа алдатмаз ючюн не затны билирге кереклисин айтадыла. Дагъыда биригиуде жыйылып, кёзлери кёрмегенле назмула окъуйдула, тепсейдиле, жырлайдыла. Хар неден да тюнгюлюп, ёлюп къалгъан тынчды, алай кюнден-кюннге адам алгъа бир атлам этсе, кюнлени биринде насыбына жетерикди.

Байсыланы Марзият.