Бжьыныр дэнэ щIыпIи къыщокI, нэхъыбэ дыдэу шхынхэм халъхьэ хадэхэкIщ. Ауэ цIыхубэм куэд дыди ящIэркъым абы теухуауэ, ар щыбупщIатэкIэ уи нэпсыр къызэрыщIигъэжым, узыншагъэмкIэ зэрысэбэпым нэмыщI. АтIэ ар къыщагъэунэхуам, и лIэужьыгъуэхэм, плъыфэ зэхуэмыдэхэр зэриIэм теухуауэ гъэщIэгъуэн куэд щыIэщ.
Бжьыныр Азием щыхасэу щIадзащ, хуэгъэфэщауэ, илъэс 5000 - 4000 ипэкIэ. Ар къыщагъэкI хъуащ Пасэрей Мысырым, Алыджым, Индием. Бжьыным и гугъу щыщIащ Библием. Абы щытопсэлъыхь пасэрей шумерхэм я тхыгъэхэм. Бжьыным и сурэт тещIыхьащ Мысырым и пирамидэхэм я блынхэм.

Дунейм гъэ къэс къыщагъэкI бжьыну тонн мелуани 100-м нэблагъэ. Нэхъыбэ дыдэу ар щащIэ Китайм – дуней псом щыхасэм и процент 25-р. ЕтIуанэу щытщ Индиер, абы Америкэм и Штат Зэгуэтхэр къыкIэлъокIуэ. Ауэ, бжьыныр нэхъыбэ дыдэу зышхыу къалъытар Ливием и цIыхухэрщ.

Бжьыныр щыбупщIатэкIэ уегъагъ, C3H6OS жиIэу къэгъэлъэгъуа газыр зэрыхэлъым къыхэкIыу. Бжьыныр зэгуэбгъэжа нэужь «Syn-Propanethial-S-oxide» жыхуаIэ бахъэр къыхеху, абы нэр щIесыкIри, нэпс къыщIеху.

Бжьыным плъыфищ иIэу щыIэщ. Гъуэжьыр е гъуабжэр нэхъыбэ дыдэу къагъэкI – дуней псом щащIэм и процент 75-р. Плъыжьыр нэхъыбэу салатхэм халъхьэ. Хужьыр нэхъыбэу щыхасэр, шхыным щыхалъхьэр Мексикэрщ.

Бжьыныр узыншагъэмкIэ зэрысэбэпым псори щыгъуазэщ. Абы куэду хэлъщ биотин, витамин С, джыщIяе (марганец), гъуаплъэ, клетчаткэ, фосфор, калий. Гур фIыуэ егъэлажьэ, иммунитетыр егъэбыдэ, къупщхьэмкIи шхалъэмкIи сэбэпщ. Пасэрей алыдж дохутыр Диоскорид и чэнджэщкIэ спортсменхэм куэду яшхырт бжьын, бжьыныпс къыщIэгъэжами къудейуэ ефэхэрт. Спортсменхэр абы нэхъ Iэчлъэч ищIырт.

Сульфоксидрэ сульфидрэ зэрыхэлъым къыхэкIыу, бжьыныр зэранщ языныкъуэ псэущхьэхэм: хьэхэм, джэдухэм, шыхэм, номинхэм, нэгъуэщIхэми я дежкIэ.

Гиннесс и тхылъым, рекордхэр зратхэм, зэритымкIэ, бжьын нэхъ хьэлъэ дыдэу кърахьэлIэжар килограмми 8,2-рэ хъурт. Ар Британием щыщ фермер Глэйзбрук Питер игъэкIат. ГъэщIэгъуэныращи, апхуэдэ рекордкIэ хадэхэкIгъэкIым езы дыдэм нэхъ пасэу иIа рекордщ икъутэжар. Япэрейр грамм 60-кIэ нэхъ псынщIэт.

ГЪУЭТ Синэ.