1961 гъэм, мэлыжьыхьым и 12-м Гагарин Юрий хьэршым ихьащ, дакъикъэ 108-кIи итащ. Ар хьэршым щагъэува япэ рекордт. Зэман дэкIри, абы епха рекордхэм я бжыгъэми хэхъуащ.
Хьэршым япэу щылъатэм, Гагарин Юрий «Восток-1» -м исащ. Хьэрш зэIухам кхъухь имысу япэу ихьащ Леонов Алексей. 1965 гъэм гъатхэпэм и 18-м кхъухьлъатэзехуэ Беляев Павел щIыгъуу ар «Восход-2» космическэ кхъухьым ису хьэршым лъэтащ. Леоновыр етIуанэ пилотти, хьэршым и закъуэ ихьащ, кхъухьым метри 5-кIэ пэжыжьэу икIи дакъикъэ 12-кIэ зыщигъэгуващ. ЩIым къыщигъэзэжам Леоновым жиIауэ щытащ космонавтикэм и тхыдэм къыхэна псалъэхэр: «Космос зэIухам ущыпсэу, ущылажьэ хъунущ».
Нэхъыбэ дыдэрэ хьэршым итынымкIэ рекордыщIэхэр щIэх-щIэхыурэ ягъэув. Иужьрейуэ а рекордыр зыгъэувар урыс космонавт Падалк Геннадийщ. Ар хьэршым тхуэнейрэ лъэтащ, абы зэрыщыIа зэманыр зэхэплъхьэжмэ, махуэ 878-рэ сыхьэт 11-рэ дакъикъэ 29-рэ мэхъу. Хьэрш зэIухам пщIэнейрэ ихьащ икIи зэманкIэ ар сыхьэт 38-рэ дакъикъэ 26-рэ хъууэ къабжащ.
Урысей космонавт Поляков Валерий «Мир» космос станцым щыIащ махуэ 438-кIэ - 1994 гъэм и щIышылэм щегъэжьауэ 1995 гъэм и гъатхэпэ пщIондэ. Арпхуэдэу, Поляковым рекорд игъэуващ нэхъыбэ дыдэрэ и закъуэу хьэршым зэрыщыIамкIэ.
Ди зэманым космонавтхэмрэ астронавтхэмрэ мэлъатэ километр 400-кIэ лъагэу щыIэ космос станцхэм. ХХ лIэщIыгъуэм и етIуанэ Iыхьэм кхъухьлъатэзехуэхэм ЩIым и орбитэм пэжыжьэ куэдрэ защIыну къахуихуащ. 1970 гъэм «Аполлон-13» Iуэхум и экипажыр ЩIым щхьэщыкIащ километр 400 171-кIэ. Абы щыгъуэ кхъухьым фIэкIуэдауэ щытащ хьэршым лъатэхэм япыщIа центрым и макъыр. «Аполлон -13»-м хэта астронавтхэу Ловелл Джеймс, Суайгерт Джон, Хейз Фред сымэ сурэт трахащ Мазэм космосымкIэ гъэза и лъэныкъуэм.
Мазэм и щхьэфэм япэу теуващ астронавт Армстронг Нил. 1969 гъэм Нилрэ кхъухьлъатэзехуэ Олдрин Баззрэ абы щыIащ сыхьэт 21-рэ дакъикъэ 36-рэ медан 21-рэ.
Мазэм нэхъыбэ дыдэрэ щыIэнымкIэ рекорд ягъэуващ «Аполлон-17» экипажым исахэм: Шмитт Харрисонрэ Сернан Юджинрэ. Ахэр щэнейрэ Мазэм техьащ, щэми сыхьэт 22-рэ дакъикъитхурэ медан 57-рэ трагъэкIуадэу. Зэхэплъхьэжмэ, Мазэм ахэр итащ сыхьэт 75-кIэ. АпщIондэхункIэ зэхуахьэсащ мазэ щIыгуу килограмм 110,5-рэ икIи ахэр ЩIым къахьэсащ.
НыбжькIэ нэхъ щIалэ дыдэу хьэршым щыIащ Титов Герман. 1961 гъэм илъэс 25-м иту ар ЩIым и хъуреягъым 17-рэ къекIуэкIащ.
1962 гъэм астронавт Гленн Джон хьэршым ихьащ «Меркурий – Атлас -6» кхъухьымкIэ. Сыхьэти 4-рэ дакъикъэ 55-м къриубыдэу абы ЩIым и хъуреягъыр щэ къилъэтыхьащ. Зэман дэкIауэ, 1998 гъэм, и ныбжьыр илъэс 77-рэ хъууэ ар аргуэру хьэршым лъэтащ. Апхуэдэу, Гленн Джон къилэжьащ нэхъыжь дыдэу космосым нэса цIэр.
ГЪУЭТ Синэ.
