« Мен тукъумларыбызны сёзлюгюн хазырларгъа, ала къалай къуралгъанларын ачыкъларгъа итинеме».РФ-ни бийик профессионал билим бериуюню ишчиси (2007 ж.) Текуланы Мусса жаш тёлюню эм алгъа малкъар ызы бла орус тиллени жашырынлыкъларына, энчиликлерине да юйретип келгенли энди 60 жылгъа жууукълашханды. Биз, аны къолунда окъугъанла, преподавателибизни профессионал, адамлыкъ ышанлары, жумушакъ къылыгъы ючюн сюебиз эм багъалайбыз. Быйыл устазыбыз 80-жыллыкъ юбилейин белгилейди, аны алгъышлай, мындан ары да саулукъ-эсенлик тилейбиз. Ол беш уллу монографияны авторуду. Студентлеге деп тёрт методика пособие жарашдыргъанды. Эки жюз чакълы статья басмалагъанды. Илмуланы тёрт кандидатын хазырлагъанды. Биз жюрюген мектепде оруслула аслам эдиле. Анда Надежда Фёдоровна Попович, дагъыда Спиранская деген тукъуму бла устазла бар эдиле. Жарсыугъа, экинчисини атын унутханма. Ма бу тиширыула сюйдюргендиле манга орус тилни. Огъарыда урушну, кёчгюнчюлюкню юсюнден соргъанса. Элибизде комендантыбыз да оруслу эр киши эди. Бек иги адам. Аны жашы Виктор бла шуёхлукъ жюрютгенбиз. Комендант халаллыгъы бла кесин сюйдюрген аллай адам эди. Ол ишлеген кезиуде, ийнаныгъыз, халкъыбыз тынчайгъан эди. Бир жол Витя школгъа келмей къалады. Къырал терсликлери болмагъан миллетлеге аллай къыйынлыкъ келтиргенин кётюралмагъан эди комендантыбыз. Аны бу дуниядан ажымлы кетгенине барыбыз да жарсыгъан эдик. Бу юйюрден мен кёп иги затха юйреннгенме деп айталлыкъма. - Сизни тёлюню миллетибизни не жаны бла да айныууна къошумчулугъу уллуду. Не дерге боллукъсуз аны юсюнден? - Ол тюздю. Къазахстанда университетни юсюнден хапар жайылгъан эди. Бери Нальчикге Юсюпланы Омар бла 1957 жылда келгенбиз. Ол айтхан эди манга да окъууну юсюнден. Вузгъа да бирге кирип, бир курсда окъугъанбыз. Омар артда газетибизде кёп жылланы ишлеп тургъанды. Ол дуниясы жарыкъ болсун. Бизни курсубузда – кёчгюнчюлюкден сора окъуугъа биринчиле болуп кирген къауумда – 36 студент болгъанбыз. Аладан алтысы къызла эдиле. Барыбыз да бирча иги окъугъанбыз. Ким биледи, анча жылдан бери билим алыргъа талпынып, термилип тургъанданмы болур эди. Илмуланы докторлары, профессорла бешеулен болгъанбыз – Ахматланы Ибрагим, Толгъурланы Зейтун, Малкъондуланы Азрет, Мусукаланы Борис эм мен. Кандидат даражагъа тийишлилерибиз да кёпдюле – Созайланы Борис, Малкъондуланы Абидат, Маммеланы Далхат, Жабелланы Люба, Жаппуланы Алий. Отарланы Хамит – къырал къуллукълада, Таукенланы Идирис - горкомда, шахар паркында да ишлеп тургъандыла. Ахматланы Ибрагим, Толгъурланы Зейтун, Малкъондуланы Азрет къуру «бешлеге» окъугъандыла. Кураторубуз а Аппайланы Аскер Макарович эди. Не жаны бла да бизге болушлукъ этер ючюн къалмагъанды. - Сиз эркин тутушуу бла кюрешип да тургъаныгъызны, ариу жырлагъаныгъызны да билебиз. Сайлауугъуз тил билимде къалай бла тохташханды? - Бир тасхамы айтсам, эм алгъа тарых бёлюмге сюйген эдим кирирге. Болсада, билемисиз, къадар баргъан жолум бла элтгенине уа ыразыма. Биз жашлыгъыбызда, кертиди, уллу умутла да этебиз, алай а адам жашау ол кезиуде берген амалла, болумла бла да хайырланса, тюз болур дейме. Спортну юсюнден айтсам, педучилищеде малкъар тилден, физкультурадан дерсле да бергенме. Артда Тбилисиде физкультура институтну да бошагъанма. Эркин тутушуудан спортну мастерине кандидатма. Жарауладан биринде бутуму ачытып, артда кесим сюйгенча кюрешалмай къалгъанма. Жырларгъа уа тенглерим бла бирге сюеме. Ала: «Сахнаны нек сайламагъанса?» - деп да соруучудула. Баям, мени жолум башха болур эди. Илму бла кюреше, халкъыма бир хайыр келтиралгъан эсем а - насыплыма. Къадарымда кёп иги адамгъа тюбегенме. Аланы барысын да санаялмам, алай кандидат диссертациямы илму башчысы, академик Борис Серебренниковну, аны юйдегиси Нинель Гаджиеваны, Бёзюланы Ахыяны сагъынмай болмайма. Илмуну жолуна тохташыуума ала аслам юлюш къошхандыла. 1969 жылда Москвада СССР-ни Илмула академиясыны тил билим институтунда аспирантурагъа киргенимде, Бёзю улу ол кезиуде сагъынылгъан академияны битеулю тил билим кафедрасына башчылыкъ этгенди. Аны бла бирге анда профкомну президиумуну председатели да болгъанды. Аспирантурада окъугъан кезиуюмде бизге – тогъуз таулугъа бла бир къарачайлыгъа – Ахыя Танаевич уллу болушлукъ этип тургъанды. Бир ариу, иги адам. Биз жай каникуллагъа кетерден алгъа уа, барыбызны да жыйып, Москваны эм иги ресторанына элтиучю эди. Бирде, алгъаракъ озуп, бизге уа: «Жигитле, кесибизча сёлеше келигиз», - дер эди. Ол бизни бирсилеге Тюркден келгенле сундуруп да ойнаучу эди. 1973 жылда университетге бюгюнлюкде да ишлеп тургъан кафедрама келеме. Мында бизни окъутхан преподавательле Магомет Апажев, Юрий Кимов, Жамалдин Коков бла бирге башлагъанма урунуу жолуму. Доктор диссертациямы 2001 жылда къоруулагъанма. Бир жылдан а профессор даражагъа тийишли болама. Ахматланы Ибрагим: «Илмуну билир, аны чегине жетер ючюн, кюн сайын къозгъагъанлай, тинтгенлей, ишлегенлей турургъа керекди», - деучю эди. Аны ол сёзлерин бир заманда да унутмайма. - Бюгюнлюкде, илму ишигизни айтсакъ, не бла кюрешесиз? - Алим адамныча, сизни не зат жарсытады? Халкъ айныр ючюн, аны илмусу да айныргъа, аны бла сюйюп кюрешген адамлары болургъа керекдиле. Академиклерибиз Энейланы Тимур бла Залийханланы Михаил бла къалай ёхтемленмегин? Бизни адам саныбыз аз болгъанлыкъгъа, ма аллайларыбыздыла миллетибизни ёсюуюне себеплик этгенле.
Поделиться: ЧИТАТЬ ТАКЖЕ:
|