Газетибизни бетлеринде огъурлу, юлгюге тийишли юйюрлени юслеринден жаза, билдире турабыз. Къадарларын ачыкълайбыз, халкъгъа баям этебиз. Аллайларыбыз а къайсы эллерибизде да бардыла. Бу хапарыбызда Кёнделенден Черкесланы Исмайылны юйюрюню юсюнден айтайыкъ.

Аны атасы Хасанбий революцияны аллында жыллада Кёнделеннге Холамдан кёчюп келгенди. Ол дин жаны бла билимли адам эди. Элде къауум заманны эфенди болуп да тургъанды. Эл ортасына жууукъда анга жер юлюш бередиле. Алайда юй-журт ишлеп, жашап тебирейди. Аны беш жашы бла бир къызы боладыла:  Мухаммат, Азрет, Исмайыл, Ахыя, Зеке, Зайнаф.

Жыйырманчы ёмюрню ал жылларында революция хорлап, жангы власть тохташхандан сора элледе ара мюлкле къуралып тебирейдиле. Хасанбийни жете келген жашлары колхозда урунадыла. Иш хакъ аладыла. Анга кёре къолайлары да ёседи.

Алай мамыр жашау кёпге созулмады. Башланды Уллу Ата журт уруш. Жашладан экинчилери Азрет къазауатха кетип, андан къайтмай къалды. Бирси жашлары уа Прохладна тийресинде окопла къазгъандыла.

Бираздан а кёчгюнчюлюк башланады. Ол кезиуде юйюр Къыргъызстаннга  тюшеди, Кант районуну Дмитриевка элине. Анда къара ишде урунадыла. 1947 жылда Исмайыл юйдегили болады. Жашау нёгерге Созайланы Забитханны алады.

Забитхан бек жаш эди, алай жигитлени жигити эди. Ол колхозда чилле къуртланы ёсдюре эди, аланы уа макъала ашай эдиле. Къуртланы макъаладан сакълагъан къыйын эди. Ол заманда Забитхан чилле къуртланы юйге алып келип, анда ёсдюрюп тургъанды.

Ол амалны этип, Созайланы къызчыкълары иш мардасын эки кереге толтуруп тургъанды. Колхозну оноучулары аны хар заманда махтагъандыла, юлгюге айтып тургъандыла. Сураты уа махтау къангадан бар заманда кетмегенди. Бригадирлери Головенко уа алай айтыучу эди: «Забитханча, энтта бир ишчим болса, бешжыллыкъ марданы бир жылгъа тамамлар эдим», - деп. Ол заманда анда таулуладан Оракъладан, Жабелладан, Будайладан, Батырбекладан адамла да болгъандыла.

Ариулугъу суу сурат, кеси да этимли, жигит къыз элде кёрюнмей къалмагъанды. Башхаладан алгъаракъ болуп Исмайыл аны юйюне келтиреди. Быланы жети сабийлери болады, тёрт къызлары бла юч жашлары: Зухура, Сакинат, Халимат, Нажабад, Мусса, Мустафа, Исса.

Таматалары Зухура, Мусса уа аны гитчеси эди, алыкъа школгъа бармай эди, элде бульдозерни ишлей тургъанын кёреди да, кюн сайын келип, аны ишлегенине къарап тургъанды, ингирде анасы келип алып кетгинчи. Ол заманда окъуна: «Уллу болсам, мен да бульдозерчи боллукъма», - деп айтыучу эди.

Эркин этилгенден сора, Черкеслары Кёнделеннге къайтадыла. Исмайыл а юйюрю бла 1958 жылда келеди элге. Ата юйю болгъан жерде башхала тохтап эдиле да, ала бла даулаша турмай, эл башында, кюнлюм жанында Насра къол деген жерде, жер юлюш алып, юй-журт ишлеп, анда тохтайды.

Исмайыл колхозда урунады, иели малла кютюп да турады, сабийле школгъа жюрюйдюле. Ол заманда бир-бир элледе тракторчулагъа окъута эдиле. Мусса да, сабий муратын толтура, тракторчугъа окъуйду. Аны тауусхандан сора, къауум жылны элде ишлеп турады, колхозда жер да сюрюп, адамлагъа бичен ташып. 1976 жылда уа Нальчикни Жол-къурулуш управлениясына бульдозерчи болуп ишге тохтайды.

Отуз беш жыл уруннганды ол анда. Бизни республиканы тийресинде Мусса къатышмай хазна жол ишленнген болмаз, эм бийик тау жайлыкъладан башлап ёзенледе федерал жоллагъа дери. Огъары Малкъардан Ташлы-Талада, Чегемде, Хабазда, Кичибалыкъда, Жемталада, Быллымда, Къанжолда – къайсын айтып, къайсын къойгъун.

Бир жол а Осетияда Озрек элни къатында, жолну кенгерте тургъанлай, бульдозер бир уллу затха илинип, аны тюрталмай тохтайды. «Бу не болур!, - деп, Мусса къыйырын кюрек бла ачып къараса, ол а немислилени заманларындан атылмай къалгъан бомба. Терк окъуна милициягъа билдиреди да, адамла келип, аны кеслери къазып, машинагъа жюклеп, алып кетген эдиле.

Къауум жыл ишлеп, иги сынау алгъандан сора, Муссаны ишни эм къыйын борчлу жерлерине ашыра турдула. Къайда, къалайда болса да, Черкес улу бет жарыкълы уруннганды. Ызындан алгъыш, махтау айтдырып тургъанды.

1989 жылда Арменияда Спитакда жер тепгенде алгъыннгы къыралыбызны кёп жерлеринден адамла баргъан эдиле болушургъа. Ары жаланда ышаннгылы иги специалистлени жибергендиле. Бизни республикадан да баргъан эдиле адамла, ол санда Кёнделенден Черкесланы  Мусса да болгъанды, кесини бульдозери бла.

Анда оюлгъан юйлени хуруларындан жолланы тазалагъанды. Къабарты-Малкъардан баргъанлагъа бир тийрени бередиле. «Иш асыры къазауатдан, сау кюнню, тохтаусуз ишлерге да тюше эди», - деп хапар айтыучу эди ол, Спитакда къыйынлыкъланы.

Андан келгенден сора ишине къайтады, Нальчикде жол-къурулуш управленияда ишлеп турады.

Мусса бульдозерде элли жылдан артыкъ уруннганды. Болдургъан жетишимлери ючюн къырал саугъалагъа тийишли болгъанды. «Къабарты-Малкъарны сыйлы къурулушчусу» деген ат да берилгенди анга. Андан сора да, ол Россейни сыйлы жолчусуду. «Ата журтну аллында къыйыны ючюн» орденни II-чи даражасыны майдалы да барды аны, аны уа КъМР-ни биринчи Президенти Валерий Мухамедович Коков кеси берген эди анга.

2021 жылда кетгенди ол дуниядан, жууугъун, тенгин да жарсытып.

Исмайылны башха сабийлерини юслеринден айтханда, ала барысы да къара ишде уруннгандыла. Араларында къурулушчула, шофёрла, жерчиликде кюрешгенле да бардыла. Къайда, къаллай бир ишлеселе да, бет жарыкълы, махтаулагъа тийишлиле болгъандыла. Бирер жерде юйлю, юйюрлю болуп жашайдыла, ата-ана салгъан жолдан таймай. Ёмюрлери узакъ болсун.

Османланы Хыйса.