Шимал Осетияны билим бериуде ишлегенлени усталыкъларын ёсдюрген республикалы институтуну башламчылыгъы бла къуралгъан эмда бардырылгъан «Биз башхалабыз, алай эсе да, тенгбиз!» деген регионла аралы конкурс кёп болмай онючюнчю кере бардырылгъанды. Бу эришиуде уа кеслерини хунерлерин, усталыкълары бла байламлы билим даражаларын ана тиллени окъутхан устазла ачыкълайдыла.
Быйыл конкурс, аны къурауну низамына эмда жорукъларына тийишлиликде, Чечен Республиканы Грозный шахарында бардырылгъанды. Бизни республикадан а анга Элбрус посёлканы мектебинде малкъар тилден бла адабиятдан дерсле берген Ачабайланы Хадижа къатышханды. Бюгюн ол ушакъ нёгеримди.
- Хадижа Идрисовна, эришиуге къатышыргъа къалай бла кёлленнгенсе?
- Быллай конкурсха биринчи кере къатышханма. Алгъадан да билгенликге аллай эришиулени болгъанларын, барыргъа уа базыналмагъанма, школда алай кёп ишлемегеним ючюн.
Быйыл а аны бардырыллыгъыны юсюнден Элбрус районну Билим бериу управлениясыны методисти Джаппуланы Амина билдирген эди. Дагъыда Педагогикада ишлегенлени усталыкъ хунерлерин тохтамай ёсдюрген араны малкъар тилни айнытыуну лабораториясыны башчысы Къонакъланы Люба анга хазырланыргъа уллу себеплик этгенин белгилерик эдим. Ол манга конкурсну къайсы бёлюмюне нени къалай этерге тийишлисине тюшюндюргенди.
Эришиуню тёрт бёлюмю болады да, биринчи кесегинде ишинги, сынамынгы, кесинги юсюнгден видеофильм хазырларгъа керек эди. Ол жумушну этерге манга алгъада радиода биргеме ишлеп тургъан Геляланы Сахадин болушханды. Ол аны алыргъа, бирге да къалай жыйышдырыргъа дегенча затларын юйретгенди.
Экинчи бёлюмде уа дерслерингде къаллай методикалы амалланы хайырланнганынгы, сабийлеге ана тиллери сейир кёрюнюрча не зат этгенинги, аланы ата-аналары бла да къалай ишлегенинги юслеринден хапарлайса. Былайда да Люба Аскербиевна неге бегирек эс бурсам тап боллугъун ангылатханды.
- Ишлеген амалларынгы къалай кёргюзталгъанса?
- Бюгюнлюкде компьютерни хайырланмай да болмайбыз. Энди бизни биринчи-онбиринчи класслагъа дерсликлерибиз электрон халда барысы да бардыла. Басмаланнган а биринчиден башлап алтынчыгъа жюрюгенлеге дери этилгендиле да, аланы юслеринден да айтханма. Хар бёлюмню ахырында китапда берилген ишлени къалай тамамлагъаныбызны, окъуучулагъа къаллай дидактикалы материалла хазырлагъанымы да кёргюзтгенме. Карантинни кезиуюнде да къалай ишлегенибизни ангылатханма.
Белгилисича, бусагъатда хар мектепде да «Сферум» деген платформаны хайырланыугъа уллу эс бурулады, биз да аны бла ишлейбиз. Элбрус посёлка курорт жерге саналгъанын билесиз. Бери кеслерини саулукъларын игилендирир ючюн кёпле келедиле да, аланы, аскерчилени сабийлерин да окъутургъа тюшеди. Сора алагъа уа малкъар тилни билмегенлеге деп жарашдырылгъан китапладан материалланы сайлап алып, аладан тийишли ишле да жарашдырып, хайырланама.
- Устазлагъа да дерс берген хапарынг барды?
- Мастер-классда жыйырма минутну ичинде теманы ангылатыргъа керек эди. Аны уа кесин да устазлагъа бересе. Сау болсунла, тири къатышхандыла. Анда тилибизде адамны санын-чархын белгилеген сёзле жер-суу атлада да тюбегенлерин, ала къаллай магъанада айтылгъанларын ангылатханма. Адамны сураты бла плакат хазырлап, ала мен айтханны ангылагъанларын бла къалгъанларын анга суратланы жабышдырып билдирирча, алай ишлегенме.
Мастер-классдан сора къатыма келип, бизде да ма ол неда бу ангыламны билдирген сёз тюз сиздеча хайырланылады деп, сейир этип айтханла да болгъандыла.
Ахырында уа бир тюрлю хунеринги кёргюзтюрге керек эди да, тепсеу къурагъанма. Сора конкурс Лингвистикалы школда болгъанды да, алагъа саугъагъа акъылманыбыз Мечиланы Кязимни бла закийибиз Къулийланы Къайсынны суратлары бла ариу плакатланы берип, Къулий улуну «Мамырлыкъ, къууанч сизге, саула!» деген ким да сюйген чыгъармасын окъугъанымда, ыразы болгъандыла.
- Бу жол не жангылыкъ болгъанды?
- Он адам къатышханбыз конкурсха. Бу жол а анга Адыгея Республикадан устаз да келгенди. Быйылгъа дери ала анга къошулмагъан эдиле.
Эришиуде Къарачайдан Лайпанланы Фатима анга къалай хазырланнганын кёргенимден сора адам кесини ишини бетин чыгъара билирге къалай керек болгъанын толусунлай ангылагъанма. Ол кеслеринде баргъан ана тилледен конкурсда экинчи жер алгъан эди. Бу эришиуге уа тынгылы хазырланып, анда Гран-приге тийишли болгъанды. Энди аны себепли келир жыл быллай тюбешиуге къонакъбайлыкъны къарачайлыла этерикдиле.
- Конкурсдан къаллай эсепле чыгъарлыкъса?
- Анда бусагъатда устазны иши къалай къуралыргъа кереклиси бла байламлы уллу сынам алгъанма. Башха-башха миллетлени келечилери сабийлени ана тиллерин сюерча сейирлерин къалай къозгъагъанларын да кёрдюм.
Мени оюмума кёре, бу тюбешиуге бирси регионладан келген устазланы бла бизни окъутууда, юйретиуде жарсыуларыбыз да бир кибикдиле. Ала да окъуучулагъа ана тилни иги билдирирге, ала андан ёнгелемезча тюрлю-тюрлю амалланы излейдиле.
Эришиуден тышында да, республиканы маданияты, адет-тёрелери, аш-суулары бла да шагъырей болдукъ. Табийгъатлары уа бизни тау ауузларыбызгъа ушайдыла.
- Энди уа сюерикмисе аллай эришиуге барыргъа?
- Бу жол сынамым аз болгъан эсе да, энди нени къалай этерге кереклисин ангылагъанма. Ары келгенле миллет энчиликлени, кийимлени, ашланы юслеринден дегенча, сейир билдириуле этгендиле. Анда кёрген, юйреннген затларымдан бу кертиси бла да сабийге сейир боллукъду, себеплигин да берликди дегенлерин кесими ишимде да хайырланыргъа хазырма.
- Сабийлени окъутуу жолну къалай бла сайлагъанса?
- Къара-Сууну школунда окъугъанма. Анабыз Чочайланы Людмила Бахауовна да устаз болуп кёп жылланы ишлегенди. Орус тилден бла литературадан дерсле бергенди.
Элибизде сабий аз эди да, бизни бла теренирек ишлерча къайсы устазыбызны да онгу болгъанды. Дерследен олимпиадалагъа да кёп къатышып тургъанма, ол санда малкъар тилден бла адабиятдан да. Тогъузунчу классда окъугъанымда, республикада биринчи жерни алгъан эдим. Онбиринчиде уа ючюнчюге тийишли болгъанма да, ол эсеплени себепликлери бла КъМКъУ-ну орус-малкъар бёлюмюне сынаусуз алгъандыла. Менден сора да, бир къызчыкъ бар эди ол кезиуде ары аллай онгну хайыры бла окъургъа кирген.
Артда уа аспирантурада ёсдюргенме билимими. Филология илмуланы доктору Кетенчиланы Муссаны илму башчылыгъында Черек районну жер-суу атлары бла байламлы кандидат даражагъа диссертацияны да къоруулагъанма.
Бюгюнлюкде мектепде ишлегениме ыразыма. Бусагъатда сабийле эки къауумгъа юлешиннген классларыбыз да бардыла. Окъуучу ана тилин къаллай даражада билгени – ол эм алгъа юйюрден келеди. Аны ангыламазлыгъыбыз болмаз. Ана тилде бир халаты болмай, бек тап жазгъанларыбыз, аны иги билип, шатык сёлешгенлерибиз да бардыла. Алай иги да билмеген, болсада билирге итиннгенле да кёпдюле.
Быйыл школубузгъа тынгылы ремонт этилгенди, манга эркин кабинет, компьютер, проектор, электрон къанга да бергендиле. Сабийлени окъутургъа, юйретирге да хар не кереклиси барды.
Ана тилибиз бла байламлы къуралгъан эришиулеге дайым да къатышханлай турабыз. Сабийле бла классдан тышында ишле да бардырабыз, ала аллай жумушлагъа бютюн сюйюп да къатышадыла. Энди школчуланы битеуроссей дерс олимпиадаларыны тизмесине ана тилле да къошулгъанлары къууандыргъанды. Анга да хунерли окъуучуларым бла къошулургъа деп турама. Ол эм алгъа онлайн халда бардырыллыкъды, анда жетишимли болгъанла уа республикалы даражасында билимлерин сынарыкъдыла.
- Бош заманынгы уа къалай хайырланыучуса?
-Кертисин айтханда, ол алай кёп да болмаучуду. Алай эсе да, юйюрюме эс бурургъа кюрешеме. Аталары бла бирге сабийлени экисин да тилибизге юйретиуге эс бурабыз. Ислам экинчи классдады, Амина уа садикге жюрюйдю. Аланы устазлары, юйретиучюлери да ёз тилибизге тюшюндюрюуге къайгъыргъанлай турадыла.
Туугъан элиме барыргъа сюйюучюме. Анамы, атамы да бу дунияда барлыкълары, дагъыда эгеч-къарындашларымы, бирси жууукъланы да болгъанлары бютюнда насыплы, дуниягъа ачыкъ ниетден къарарча этедиле.
Ушакъны Мокъаланы
Зухура бардыргъанды
