СССР-м и унафэщIу илъэс 30-м щIигъукIэ щыта Сталин Иосиф и пщIэр яIэтын папщIэ абы къыдэщIхэм яфIэфIт Британием и премьер-министр Черчилль Уинстон тегъэщIапIэ ящIын: Совет Союзым и бий еру а цIыхури лъэпкъ псоми я вождым щытхъуат. Куэд щIауэ зэхыдох мы псалъэхэр: «Сталиным Урысейр пхъэ пхъэ­IэщэкIэ вэуэ къищтащ, ауэ атом Iэщэ иIэ ищIащ!». Абы­хэм дыщIагъу нэгъуэщI псалъэуха хэIэтыкIахэри. Арщ­хьэкIэ Черчиллу пIэрэ а псалъэхэр зейр?
Ди щIалэгъуэм дыкъра­гъа­джэу щытащ 1959 гъэм дыгъэгъазэм и 21-м Стали­ныр къызэралъхурэ илъэс 80 щрикъу махуэм Инджы­лы­зым и парламентым общи­нэхэмкIэ и палатэм «къыщипсэлъахэм».
Мис ахэр: «Урысейм и дежкIэ насыпышхуэу къыщIэ­кIащ гъэунэхуныгъэхэм я илъэс хьэлъэхэм цIыху акъы­лыфIэ дыдэ икIи дзэзешэ къызэфIэмыщIэ Сталин И.В. Урысейм и Iэтащхьэ зэ­рыхъуар. Ар езыр зыхиубыда а лъэхъэнэ ткIийм сыткIи езэгъ цIыхушхуэ дыдэт. Сталиныр къыпхуэмылъытэн хуэдизу жыджэрт, къызэ­фIэмыщIэт, акъыл жант. Ар Iуэхум ткIийуэ бгъэдыхьэрт, къыщопсалъэкIи апхуэдэуи къыпхущытти, инджылыз пар­ламентым зыщызгъэса пэт­ми, абы пэздзыжын къы­с­хуэгъуэтыртэкъым.
Сталиныр гушыIэрейт, шэ­рыуэу икIи гъэхуауэ псалъэрт. И къэпсэлъэныгъэ­хэ­ри зытхыжыр езырат икIи абыхэм къару ехьэжьа хэп­лъагъуэрт. А къарур апхуэдизу инти, Сталиныр къахэщырт зэман, лъэпкъ псоми я унафэщIхэм».
Черчилль мыпхуэдэу еух: «Сталиныр зихуэдэ дунейм темыт диктатору щытащ. Абы Урысейр пхъэ пхъэIэ­щэкIэ вэуэ къищтащ, атом Iэщэ иIэ ищIащ. Хьэуэ! Сыт хужаIами, апхуэдэхэр тхы­­дэми лъэпкъхэми ящы­гъуп­щэркъым».
Зэрытлъагъущи, щытхъупс­ тригъэлъэдащ. Арщ­хьэкIэ девгъэгупсысыт. 1959 гъэм и дыгъэгъазэ мазэщ. Инджылызри яхэту капиталист къэралхэм коммунистхэр щытепщэ Совет Союзыр я бий нэхъыщхьэ дыдэщ.
Уи нэгу къыщIэбгъэхьэну гугъущ Британием и парламентым ди вождыр къызэралъхурэ илъэс 80 зэрырикъум и щIыхькIэ зэIущIэ щхьэ­хуэ зэхуигъэсауэ. «Зауэ щIыIэм» и зэманым апхуэдэ къэхъункIэ Iэмал иIэтэкъым.
Абы къыдэкIуэу псори щыгъуазэщ 1959 гъэм Черчилль парламентым къызэры­щы­мыпсэлъам. Ар хэхакIуэхэм яхуэзэ къудейщ. Абы щыхьэт тохъуэ Черчилль къипсэлъахэр къанэ щымыIэу щы­зэхуэхьэса тхылъыр. Езы инджылыз парламентым 1959 гъэм иригъэкIуэкIа иужьрей зэIущIэр зыхуэзари 21-нэ махуэркъым, атIэ и 17-рт. Дэнэ атIэ абы «жиIахэр» къыз­драхар? СССР-м икIыжа иужь 1942 гъэм фокIадэм и 8-м Черчилль общинэхэм я палатэм щыжиIахэрщ. Фигу къэдгъэкIыжынщи, а зэманым СССР-мрэ Британиемрэ фашист Германием и бийуэ зэкъуэтт. Премьер-министрым игу къигъэкIыжащ Москва Сталиным зэрыщыхуэзар къызэрыщыхъуа щIыкIэр:
«Си дежкIэ хьэлэмэту щытащ Премьер Сталиным сы­зэ­рыIущIар… Псэзэпылъ­хьэпIэ щит зэманым ­Уры­сейм и дежкIэ ехъулIэ­ны­гъэш­хуэу щытащ жы­­жьэ ­ п­лъэ икIи гугъуехьхэм япсыхьа а дзэзешэр и уна­фэщI зэрыхъуар. Ар ди зэман хьэлъэм икIи ткIийм езэгъ цIыхушхуэщ. ЛIыгъэрэ къарурэ къызэбэкI, еры­щагъ зыхэлъ цIыхущ. Къехьэ­кI-нехьэкI имыIэу, уеблэмэ, гурбияныгъэ хэлъу къопсалъэ, арщхьэкIэ общинэхэм я палатэм къыщыхъуа сэ абы сигъэпIейтеякъым: сэри жысIэн сиIэт».
АдэкIи и псалъэхэр апхуэ­дэу ухуащ. «ПхъэIэщи, атом Iэщи» ущрихьэлIэркъым. АтIэ а псалъэхэри къагупсысауэ пIэрэ? Хьэуэ, къагупсысакъым. Ауэ ахэр жызыIар Черчиллкъым.
А псалъэхэр зейр инджы­лыз троцкист цIэрыIуэ Дойчер Исаакщ. Сталиныр щылIа етIуанэ махуэм, 1953 гъэм гъатхэпэм и 6-м абы «Манчестер гардиан» лейборист газетым къытрыригъэдза некрологым укъыщоджэ: «Сталиным тхыдэ мыхьэнэ яIэу къехъулIахэм я купщIэщ пхъэ пхъэIэщэхэмкIэ вэ Урысейр къыIихауэ ар атом реакторхэмкIэ зэщIэу­зэ­дауэ къызэригъанэр».
Зэрытлъагъущи, Черчилль Уинстон кIэралъхьэ жимыIахэр. АрщхьэкIэ пцIым зыри хуэныкъуэкъым. Езы Сталинри абыхэм яхэту.

«Махуэкум»  и  къыдэкIы­гъуэр зыгъэхьэзырар
Шал  Мухьэмэдщ.