КъМР-ни Парламентини 5-чи чакъырылыууну ахыр жыйылыуунда депутатла быйылны биринчи кварталында республикалы бюджет къалай толтурулгъанын сюзгендиле, КъМР-ни Административ бузукълукъланы юсюнден кодексине тюзетиуле кийиргендиле эмда федерал законланы проектлерине кеслерини эсгертиулерин этгендиле. Кенгешни спикер Татьяна Егорова бардыргъанды. Аны ишине РФ-ни Федерация Советинде КъМР-ни законла чыгъарыучу органыны келечиси Улбашланы Мухарбий, федерал инспектор Евгений Ткачёв, КъМР-ни Башчысыны Парламентде эм сюд органлада келечиси Мадина Дышекова, Адамны эркинликлери жаны бла уполномоченный Зумакъулланы Борис, КъМР-ни Конституция сюдюню таматасы Геляхланы Абдуллах, Жамауат палатаны башчысы Хазратали Бердов эм башхала къатышхандыла.
Повесткагъа кёчерден алгъа уа Татьяна Егорова Парламентни Аграр политика, экология, табийгъатны хайырланыу эм жер халла жаны бла комитетини башчысы Мокъаланы Кемал агропромышленный комплексни айнытыугъа салгъан къыйыны ючюн РФ-ни Федерал Жыйылыууну Федерация Советини Аграр соруула жаны бла комитетини башчысыны Ыразылыгъына тийишли болгъанын айтып, аны бергенди.
Биринчиден, депутатла КъМР-ни Башчысын айырыуну кюнюн белгилегендиле. Законодательство, къырал къурулуш эм жер-жерли самоуправление жаны бла комитетни башчысы Борис Мальбахов айтханыча, КъМР-ни Конституциясыны 79-чу статьясыны 1-чи кесегине эмда «КъМР-ни Башчысын КъМР-ни депутатлары айырыуну низамыны юсюнден» республикалы законнга тийишлиликде, республиканы оноучусун депутатла сайларыкъдыла. Къол кётюрюу 3 октябрьде бардырыллыкъды.
Депутат Светлана Азикованы полномочиялары болжалдан алгъа тохтатылгъандыла. Регламент, депутат этика эм Парламентни ишин къурау жаны бла комитетни башчысы Кансаланы Еленаны айтханына кёре, андан заявление келгенди.
«Право бузукълукъланы сферасында ишни бир низамгъа келтириуню юсюнден» республикалы закон экинчи окъулууда къабыл кёрюлгенди. Законлукъ эм право низам жаны бла комитетни башчысы Михаил Кривко ангылатханыча, законопроект право бузукълукъланы профилактикасы жаны бла праволу базаны игилендирир мурат бла хазырланнганды.
Бюгюнлюкде бу иш «КъМР-де право бузукълукъланы профилактикасыны системасыны юсюнден» эмда «КъМР-де акъылбалыкъ болмагъанланы арасында ата-аналары къарамай къойгъанланы эм аманлыкъланы профилактикасыны юсюнден» республикалы законланы чеклеринде бардырылады. «Болсада алада белгиленнген болумла федерал законланы къайтарадыла. Алай бла республика кесине федерал жууаплылыкъны алгъанды. Бу кемчиликни кетерир мурат бла белгиленнген республикалы законла кючлерин тас этгеннге саналадыла»,-дегенди Кривко.
Административ бузукълукъланы юсюнден кодексине тюрлениулени да парламентарийле тюзге санагъандыла. Анда сёз федерал эм регион полномочияланы юлешиуню юсюнден барады. Михаил Кривкону айтханына кёре, РФ-ни Баш сюдю къыралны субъекти кеси закон жарашдырып, федерал законда белгиленнген низамны, жорукъну бузгъанны административ жууапха тартыргъа эркин болмагъанын тохташдыргъанды. Аны бла байламлы кодексин бир-бир статьялары бу жорукъгъа келишдирилгендиле.
Республиканы Правительствосу депутатланы къарауларына «Инвестиция проектлени жашауда бардыргъанда субсидияла бериуню юсюнден» законнга тюзетиулени бергенди. Экономиканы айнытыу министр Рахайланы Борисни айтханына кёре, субсидияланы юлешиуню жангы низамы тохташдырылгъанда, республикалы праволу актланы бир-бир болумлары анга чюйре келгенлери ачыкъланнганды. Проект аланы кетериуге бурулупду.
«Федерал бюджетден КъМР-ни баш финанс документини дефицитин азайтыргъа бюджет кредит бериуню юсюнден Келишимге къошакъ келишимни юсюнден» законопроект эки окъулууда къабыл этилгенди. Финансла министрни къуллугъун толтургъан Елена Лисунну айтханына кёре, анда республика бойнуна алгъан борчланы толтурмаса жууаплыкъны юсюнден барады сёз.
Борчлу халда медицина страхованияны жер-жерли бёлюмюню 2019 жылны бюджетине да кийирилгендиле тюрлениуле. Ол санда файдала 8,6 миллион сомгъа кёбейтилип, 9,173 миллиард сомгъа жетгендиле. Аны бла бирге республика былтыр къоратмай къойгъан 264 миллион сом да къайтарылгъанды, башха тюрлениуле да этилгендиле. Алай бла бюджет 272,5 миллион сом дефицит бла къуралгъанды.
Депутатла быйылны биринчи кварталында республиканы баш финанс документи къалай толтурулгъанын да сюзгендиле. Елена Лисунну айтханына кёре, аны файдалары 6 миллиард 628 миллион сомдан аслам болгъандыла, ол а жылны планыны 19,4 процентиди. Аны бла бирге налог эм андан тышында фондладан тюшген ахчаны ёлчеми 2 миллиард 603 миллион сомгъа жетгендиле, ол а жылны планыны 22,8 проценти тенглиди.
Къоранчла 5 миллиард 740 миллион сомдан артыкъдыла (план кёрюмдюле 16,7 процентге толтурулгъандыла). Алай бла жылны биринчи кварталында бюджет 887,8 миллион сом профицит бла къуралгъанды.
КъМР-ни къырал борчун тёлеуге жылны аллында 60 миллиондан аслам бёлюннгенди. Аны ёлчеми уа быйылны 1 апрелини шартларына кёре, 9 миллиард 490 миллион сом болгъанды (январьда – 10,3 милиард). «Алай бла жылны биринчи юч айында файдаланы кёбейтиу, борчну азайтыу жаны бла жетишимле бардыла. Ала жылны жарымында да сакъланадыла.
Ал шартлагъа кёре, алты айны ичинде бюджетни файдалары 108,6 процент тенгли болгъандыла. Аны бла бирге уа къырал борчну азайтыу жаны бла мадарла да тамамланадыла, ол 8,6 миллиард боллугъу белгиленеди»,-дегенди Елена Лисун.
Депутатла РФ-ни Къырал Думасына законодательный башламчылыкъны да хазырлагъандыла. Дагъыда бир-бир Федерал законлагъа кёргюзтюлген тюзетиулеге кеслерини эсгертиулерин да этгендиле.
Парламентни 5-чи чакъырылыууну ахыргъы жыйылыуунда РФ-ни Федерация Советинде КъМР-ни законла чыгъарыучу органны келечиси Улбашланы Мухарбий тамамлагъан ишни эсеплерин чыгъаргъанды. Андан сора спикер Татьяна Егорова Парламент беш жылны ичинде толтургъан жумушланы юслеринден тынгылы доклад этгенди. Аланы юслеринден отчётла газетни келир номерлеринде басламанырыкъдыла.
Ахырында Татьяна Егорова депутатланы беш жылны ичинде бирге хайырлы ишлегенлери ючюн ыразылыгъын айтханды. «Энчи уа фракциялагъа ыспас этерге сюеме. Хар бирини политика кёз къарамлары, оюмлары башха эселе да, республиканы, аны инсанларыны сейирлерин сакълау бла байламлы соруулада уа ангылашыныулукъ, келишиулюк болгъандыла. Парламентни юбилейи да бийик даражада белгиленнгенди, анга республиканы оноучусу Казбек Коков да уллу багъа бергенди»,-дегенди ол.
Жангы чакъырылыуну сайлауну юсюнден айта, Татьяна Борисовна кюз арты сессиягъа предложенияла хазырланнганларын билдиргенди. «Ала ишлерин таза бетден башламаз ючюн этгенбиз аны. Предложенияла уа законла жарашдырыргъа эркинликлери болгъан субъектледен келгендиле»,-деп къошханды ол.
Болсада депутатланы полномочиялары жангы къауумну биринчи жыйылыуу бардырылгъынчы сакъланадыла. 5-чи чакъырылыуну къаууму уа сентябрьге дери энтта бир кере жыйыллыкъды. Татьяна Борисовна айтханыча, федерал излемлеге тийишлиликде, кюз артына дери пенсиячылагъа жашау этерге жетерик ахчаны бек аз ёлчемин тохташдырыргъа керекди.
Парламентни 5-чи чакъырылыууну ахыргъы жыйылыуу РФ-ни эм КъМР-ни гимлерин согъуу бла бошалгъанды.
