…Пщэдджыжьым сыкъыщыушам, Мартин и жьакIэр иупсарэ и IэгушхуэхэмкIэ и нэшкIулыр ишытIэу гъуджэм бгъэдэтт. 

- Укъэуша сытми зэ, Вагъуэбж? – пыгуфIыкIри къысхуеплъэкIащ ар.

- АтIэ, - зызукъуэдийуэрэ, си сыхьэтым сеплъащ.

- Нышэдибэ хъыбар къызэрытIэрыхьамкIэ, ноби ЩIым экзамен тIихынущ, - жиIащ абы, напэIэлъэщIым къыпхэпсэлъыкIыурэ. 

Пэжт ар. «Экзамен» дыди Iахыу къэплъытэ хъунут си гъусэхэм. Зы тхьэмахуэ закъуэ фIэкIа ЩIым зыщызымыIэжьэу етIуанэ гъуэгуанэ техьэжа хьэршырыкIуэ гупым къызэреупщIын мащIэт?..

ЩIым къыщытпэплъэхэм дащепсэлъэну пэшым дызэрыщIыхьэу, блын псори зыубыд экраныр пагъэнащ. Къыдэжьэхэмрэ дэрэ узыншагъэ IуэхухэмкIэ дызэщIэупщIа нэужь, упщIэхэм щIадзащ. Псом хуэмыдэжу зызыхуагъазэр ежьэгъуитIми я унафэщIу хаха Мартинт.

- Псысэ-шыпсэми, «фантастикэ» жыхуаIэ тхыгъэ куэд седжащи, нэгъуэщI уафэщIхэм щыпсэухэм я зэфIэкIым ди цIыхухэр игъащIэкIи лъэщIэмыхьэнщ. ПланетэщIэр зи хэщIапIэхэм апхуэдэ лъэкIыныгъэ яIэу къыщIэкIатэмэ, уэ нэхъ къэпщтэнт? – къепщIащ Вашингтон щыщу жызыIа журналистыр ди пашэм.

- Хьэуэ. Ди ЩIым щыпсэухэм къатекIуэнрэ къапэхъунрэ щымыIэмэ нэхъ къэсщтэнущ. 

Мартин и жэуапым щIэупщIар арэзы техъуащ. 

- Япэ дыдэу ПланетэщIэм щыпсэухэм фащыIущIам фызэрызэгурыIуар дапхуэдэу? – къэпсэлъащ Новэ Зеландием щыщ, нэгъуджэ фIыцIэ зыIулъ корреспондентыр. 

 - Сыщымыуэмэ, а упщIэм зэрэ-тIэурэ ди щIалэхэм жэуап иратащ, - къытхуоплъэкIыр Мартин. – Миклухо-Маклай папуасхэм зэрыхуэза щIыкIэр щапхъэ зэрытхуэхъуами шэч хэлъкъым. 

Экранышхуэм зэхуишэсахэри дэри дыдыхьэшхащ. Мартин и псалъэм къыпищэу, адэкIэ жиIащ: 

- ПланетэщIэри ди ЩIым ещхьщ. КIуэаракъэ, ещхьыркъэпсщ. Уэшхи къыщошх, уэси къыщос, уэи къыщох. Ауэ, щIыгъэпшэр зэтетхъуагъащIэу и щIыгулъыр пшэрщи, къэкIыгъэхэмкIэ ди ЩIым йокъулеекI. ХьэкIэкхъуэкIэхэр, къуалэбзухэр, хьэпщхупщхэр щынэхъыбэжщи, ди щIыпIэм щыпсэухэм дэнэ къыщына, псысэхэми зи хъыбар дызыщримыхьэлIа Iэджэми мыбы ущыхуозэ. И хьэуар апхуэдизу къабзэщи, жыжьэу узытеплъа къэкIыгъэм и мэр IупщIу къыпщIехьэ. И псыр аращи, ПланетэщIэм и хъугъуэфIыгъуэ нэхъыфIхэм ящыщщ. Ауэ, япэрей ди зекIуэм хэта псоми ди жагъуэ зэрыхъуащи, цIыхуу щыпсэууэ къэтлъытар мащIэ дыдэщ. Езыхэр Iэпхъуэрыпсэухэщи, зэ узрихьэлIа гупыр етIуанэм плъагъужыркъым. ЛъапцIэхэщ, пцIанэхэщ. ЗэрыщакIуэ, зэрызахъумэж Iэщэр мыхьэнэншэщ. Нэхъыбэм зэрахьэр ентIырщ. Языныкъуэхэм яIыгъ бжэгъухэм мывэ дзакIэ хьэлъэ фIэпхащи, зытехуэр зэрыпхигъэвыкIым шэч хэлъкъым. Мывэм къыхэIущIыкIауэ, Iэгу щызу зэрахьэ «сэри» маисащхъуэу зэщIэлъыкIащ. Пхъэ гуанэ быдэм къыхахъукIауэ къыздрахьэкI Iэщэри гъущIым нэхърэ нэхъ тIасхъэкъым – хывыфэ Iувым мастэу пхыкIынущ. ИтIанэми абы щыплъагъу хьэкIэкхъуэкIэхэм апхуэдэ IэщэхэмкIэ уапэувыныр икъукIэ дзыхьщIыгъуэджэщ. 

- Уи лъэIукIэ етIуанэ экспедицэм хагъэхьа щIалэ цIыкIум теухуауэ сыт къыджепIэфын? Нэр зытемыпыIэу зекIуэ «Союз-2»-нэ кхъухьым абы и узыншагъэр дауэ пэлъэщрэ? Сабиищэщ. – Мартин зыкъыхуигъэзащ Париж щыщу жызыIа цIыхухъу бзэгурэфым. 

- Зи гугъу фщIыр, дауи, Хьэсэн цIыкIущ. Абы сэ сызэреджэр Вагъуэбжщ. Ар астрономием щыхурагъаджэ школ щIэсащ. – Мартин и пащIэкIэм щIэгуфIыкIыу къысхуеплъэкIащ. – Бзибл иропсэлъэф. УсакIуэщ. И нэгу щIэкI псори итхыжыну и мурадщ. Вагъуэхэми якIэлъоплъ. Ахэр зыхуэдэр едж. Мыщхьэхщ. И узыншагъэкIэ дагъуэ иIэкъым. Ди кхъухьым и псынщIагъым есэжащи, и унэжьым хуэдэу щожей.

Мартин и псалъэхэм арэзы зэращIар къыхагъэщу, къыдэдаIуэхэр Iэгу зэдеуащ. Сэри сыкъэтэджри, ар си гуапэ зэрыхъуар къезгъэщIащ. 

- ПланетэщIэм щыпсэухэмрэ дэрэ ди яку дэлъын хуей зэхущытыкIэм дауэ уегупсысрэ, Мартин? – къеупщIащ «Правда» газетым и корреспондентыр. 

- Гъуэгу зыхуэтщIу щIэддза ПланетэщIэм щыпсэухэр илъэс минищэкIэ къыткIэрыхуауэ къэплъытэ хъунущ. Ауэ, абы и тэмэмыпIэр ди еджагъэшхуэхэм иджыри къахута щIыкIэкъым. Псори дяпэкIэщ... 

Мартин и хъыбарым сыщIэдэIуурэ, сэ IэфIу сыIурихащ. Сыжейуэ, Мазэм сыблихынуи къыщIэкIынт, Ричардрэ Елизабетрэ я хьэмаскIэ цIыкIур мыхъуатэмэ. Си тхьэкIумэм къеIуса пэ псыIэм сыкъигъэушмэ, Чапкэ зыфIаща хьэ цIыкIур къысщхьэщысщ. Си нэр къызэтесхмэ, зы гъэщIэгъуэн гуэрхэр слъагъуу къысщохъу. Зыгуэрым сыхэкIыжу къысфIэщIри, сыкъыщылъэтащ. СыпIащIэ-сытхъытхъыу телескоп щхьэгъубжэм сыщыIухьэм, си гъусэхэм абы зыIуагуэшагъэххэт. 

- Мазэм щылажьэхэм я станцыр къытхуэлъагъунукъэ, Аль-Хафез? – сеупщIащ си бгъумкIэ къыщытым.

- Ар нэхъ пфIэгъэщIэгъуэнмэ, модрей пэшымкIэ кIуэ, - жиIащ абы.

Сыт хуэдизу мыдахэми, Мазэм си гур щIэгъурт. Вагъуэхэми нэкIэ садэджэгурт. Псом нэхърэ нэхъ нуру лыд вагъуэ гуэр къызэрыслъагъуу, ди адэм и иужьрей тхыгъэу къыздесхьэжьар сигу къэкIыжри си жыпым сиуащ. КъызэкIуэцIысхри, аргуэру седжэу щIэздзащ: «Си щхьэгъусэ лъапIэ! Си бынхэр уи анэмэтщ. Сэ къыслъыса фэбжьым сыкъелыну къыщIэкIынкъым. СылIэми, си псэр лIы хуэдэу стащ: мы ПланетэщIэм сабиитI ажалым къыщезгъэлащ. УафэщIыр къэзыхутахэм срапашэт. Сымыхъужмэ, си хьэдэр мыбы щыщIалъхьэну сылъэIуащ. Си ужьыр махуэ фхухъу. Иджыри зэ сынолъэIуж: си бынхэр уи анэмэтщ. Псом хуэмыдэу Хьэсэн цIыкIу. Си гъуэгум пищэну абы сыщогугъ. Сыхуейт ПланетэщIэм къихьэу, си кхъащхьэм Iэ къыдилъэну…»

КъысфIекIуа нэпсхэр щIэслъэщIыкIыжри, тхылъымпIэр жыпым ислъхьэжащ…

(Япэ Iыхьэ).