КъызэрымыкIуэу щIыуэпскIэ бейщ ди лъахэр. Аращ иджыпсту къалэм дэзу дэт туристхэр къэзышэри. Ди псы хущхъуэхэми, ди хьэуами я фIагъ-къэбзагъкIэ къапщтэмэ, цIыхум и узыншагъэр иригъэфIэкIуэнымкIэ ди щIыналъэм хуэбгъэдэн Урысейм щыгъуэтыгъуейщ. Псом хуэмыдэу къурш лъапэ щIыпIэхэр фIыщ узыфэ зэмылIэужьыгъуэ Iэджэ щыбгъэхъужынуи ахэр къомыуэлIэн хуэдэу уи Iэпкълъэпкъыр ебгъэпсыхьынуи.
Турист IэнатIэм пыщIауэ нэхъ цIэрыIуэу дэ диIэр «Iуащхьэмахуэ лъапэ» бгылыжэ зыгъэпсэхупIэмрэ федеральнэ мыхьэнэ зиIэ «Налшык» псы хущхъуэхэмрэщ. Ди республикэм и мызакъуэу, Кавказ Ищхъэрэм и щIыпIэ нэхъ дахэхэм хохьэ зи псыкъелъэ гъуэзэджэхэмкIэ цIэрыIуэ хъуа Шэджэм аузыр, Шэрэдж щIыналъэм щыIэ Гуэл щхъуантIэхэмрэ псы хуабэ къыщIэжыпIэхэмрэ. «Налшык» курортыр илъэс псом зэпымыууэ гъэмахуи щIымахуи мэлажьэ. Ди республикэм и щIыпIэ нэхъ дахэ дыдэм хуэзэ зыгъэпсэхупIэхэр зыхуэбгъадэ хъун щыIэкъым. ЛъэныкъуищкIэ мэз жыгкIэ къэухъуреихьащ. Ар а щIыпIэм фIэкIа щымыIэ хьэуа къабзэм и сэбэпщ, цIыху Iэпкълъэпкъыр хуабжьу зыхуэныкъуэщ. Мыдрей лъэныкъуэмкIэ гуэл щхъуантIэхэр зэрыт жыг хадэ абрагъуэр щыукъуэдиящи, нэми псэми я IутIыжщ. ЗыгъэпсэхупIэр зэрыщыту къапщтэмэ, гектар мини 2 мэхъу, абы и нэхъыбэр мэзрэ жыг хадэрэщ. ЩIымахуэр щIыIэ дыдэ хъуркъым, гъатхэр пасэщ, кIыхьщ, гъэмахуэр дыгъэ бзийхэмкIэ бейщ, уэшхри щIэх-щIэхыурэ къошх, бжьыхьэр хуабэщ, гъущэщ, дыгъэпсщ.
Налшык курортым минерал зыхэлъ псы къыщIэжыпIэу 18 иIэщ, зы жэщ-махуэм псы литр мелуан 12 къыщыщIэжу. Абы уефи зытебгъэлъади мэхъу.
«Налшык» курорт» ОАО-м и акцэм и процент 74,9-р республикэм IэщIэлъщ, адрейр УФ-мрэ КъБР-мрэ я Профсоюзхэм яйщ. Илъэс къэс а IуэхущIапIэм мылъку мымащIэ хелъхьэ зыгъэхъужыпIэхэмрэ зыгъэпсэхупIэхэмрэ зыхуей хуэгъэзэным, санаторэм и къалэн псори ягъэзэщIэфу, цIыхухэм сэбэп яхуэхъуу лэжьэным. Абы цIыхухэм зэрыщеIэзэм и фIагъыр къегъэлъагъуэ узыфэ хьэлъэ зыпкърытахэр нэхъ псынщIэу зэрызэтригъэувэжым, ныкъуэдыкъуэхэм я бжыгъэр процент 25 - 30-кIэ нэхъ мащIэ зэрыхъум.
«Налшык» курорт» ОАО-р дунейпсо, урысейпсо форумхэм хэтщ икIи сыт щыгъуи гулъытэншэу къанэркъым. Абы цIэ лъагэхэри дамыгъэ лъапIэхэри мызэ-мытIэу къыхуагъэфэщащ. Уеблэмэ, Сочэ щекIуэкIа зэхьэзэхуэ иным «ЗыгъэпсэхупIэ-зыгъэхъужыпIэ зэгухьэныгъэхэм я нэхъыфI» унэтIыныгъэм и дамыгъэ нэхъыщхьэ дыдэр – дыщэ медалыр - къыщихьауэ щытащ.
Налшык и зыгъэпсэхупIэхэм укъэкIуэнуи, ущыIэнуи, укIуэжынуи тыншщ. Къалэм пэмыжыжьэу блокI къэралым и адрей щIыпIэхэм уапызыщIэ гъуэгушхуэри. НобэкIэ къапщтэмэ, санаторэхэм я бжэхэр зэIухащ. Ахэр илъэс хъурейм зэпымычу мэлажьэ, ауэ цIыху нэхъыбэ къыщекIуалIэр гъэмахуэ мазищырщ. 2019 гъэм «Налшык» курорт» ОАО-м зыщагъэхъужащ, я узыншагъэм щыкIэлъагъэплъащ цIыху мин 42,9-м, 2020 гъэм къэкIуар мин 25-рэщ, пандемием и зэранкIэ. Ауэ мы гъэм ди хьэщIэхэр куэдщ, ахэр нэжэгужэщ, арэзыщ, жыджэру къалэм къыщакIухь.
Ди щIыпIэр фIыуэ ялъагъу жыджэру зыгъэпсэхун зыфIэфIхэм. Ди деж къокIуэ бгы-лыжэ спорт лIэужьыгъуэхэм, альпинизмымрэ туризмымрэ дихьэххэр. ЗэрыгурыIуэгъуэщи абыхэм я нэхъыбэр къыщыкIуэр щIымахуэрщ. ЩIымахуэ спорт лIэужьыгъуэхэм дихьэххэм папщIэ яухуащ Iуащхьэмахуэ, Чегет бгыхэм дэзыш кIапсэ гъуэгухэр, Урысейми Европэми щынэхъ гугъуу къалъытэ къежэхыпIэ зэгъэпэщахэр.
Къапщтэмэ, ди республикэм зы махуэ фIэкIа щымыIэну къакIуэ хьэщIэхэр нэхъыбэщ туристхэм нэхърэ, ауэ ди дежкIэ абыхэм ящыщ дэтхэнэ зыри лъапIэщ. Ди щIыналъэм и зыгъэпсэхупIэхэр егъэфIэкIуэным теухуауэ иджыри Iэджэм иужь зэритыр жаIэ республикэ унафэщIхэм. Псалъэм папщIэ, махуэ бжыгъэкIэ щыIэну къакIуэхэр нэхъыбэ хъун папщIэ ахэр къыщыувыIэну хьэщIэщхэр зэIузэпэщ щIыным мылъку хъарзынэ хухах. Къалэм хьэщIэщыщIэхэр дащIыхь.
Тхыдэ напэкIуэцIхэм уариплъэжмэ, Налшык зыгъэпсэхупIэм щIэгъэхуэбжьауэ зиужьын щыщIидзар РСФСР-м и Министрхэм я Советым 1959 гъэм къыдигъэкIа унафэм иужькIэщ: «Налшык курортым и зыужьыныгъэм, зыгъэпсэхупIэ базэхэр къызэгъэпэщыным, Iуащхьэмахуэ лъапэ туризмэмрэ альпинизмэмрэ щызэтеублэным теухуауэ».
ЕтIощIанэ лIэщIыгъуэм и пщIей гъэхэм Налшык и зыгъэпсэхупIэхэм хуабжьу заужьат. Ди къэрал абрагъуэм и щIыпIэ куэдым къикI зыгъэпсэхуакIуэ мин бжыгъэхэм Iуэхутхьэбзэ щыхуащIэрт санаторэ 15-м, пансионати 3-м, зыщагъэпсэху унэхэм. Зэгъэпэщауэ лажьэрт «Грушевая роща», «Октябрь» пансионатхэр, «Горный родник», «Голубые ели», «Долина нарзанов», «Дружба», «Кавказ», «Лебедь», «Ленинград», «Маяк», «Нарзан», «Нартан», «Терек», «Эльбрус» «Нальчик», Кировым и цIэр зезыхьэ, Къалмыкъым и цIэр зезыхьэ санаторэхэр, «Радуга» сабий санаторэр, «Алмаз», «Электрон» санаторэ-профилакторэхэр, нэгъуэщIхэри.
Ди курортым дохутыр 400 щылажьэрт. Налшык и санаторэхэм 1958 гъэм – цIыху 36000, 1968 гъэм – цIыху 80000, 1971 гъэм цIыху мини 100-м зыщагъэпсэхуащ. Илъэс зэхуэмыдэхэм Налшык щыIащ цIыху цIэрыIуэхэу: Балакирев М. А., Шаляпин Ф. И., Гиляровский В. А., Фадеев А. А., Лепешинская О. В., Марко Вовчок, Совет къэралыгъуэм и унафэщIхэр, космонавтхэр, артистхэр, нэгъуэщIхэри.
I999 гъэм жэпуэгъуэм и 31-м УФ-м и Правительствэм ищIа унафэм тету федеральнэ мыхьэнэ зиIэ «Налшык» курортым и хабзэхэр зэрыт дэфтэр къыдэкIащ. I997 гъэм Дунейпсо бальнеологие ассоциацэм и зэIущIэу Париж щекIуэкIам къилъытащ Налшык курортым дунейпсо мыхьэнэ зэриIэр икIи дыщэ медаль къыхуагъэфэщащ. Нобэр къыздэсым «Налшык» зыгъэпсэхупIэм хиубыдэ санаторэхэм къыщагъэсэбэп ди щIыпIэм фIэкIа щымыIэ псы хущхъуэхэр, хьэуа къабзэр, щIыуэпс къызэрымыкIуэр. Мыбы къыщыщIож икIи къыщагъэсэбэп йодрэ бромрэ, азот, сероводород зыхэлъ псыхэр, Тамбукъан гуэлым къраш ятIэ хущхъуэр.
УщымыгуфIыкIынкIэ Iэмал иIэкъым мы зэманым ди щIыналъэм къакIуэ туристхэм я бжыгъэр зэрыхэхъуэм. Ар илъэс къэс нэхъыбэ мэхъу. Республикэм и къэрал къулыкъущIапIэхэм я IуэхущIафэхэр хуаунэтI туризм Iуэхур егъэфIэкIуэным, ди щIыналъэм и социально-экономикэ зыужьыныгъэр абы куэдкIэ зэрелъытам къыхэкIыу. ДяпэкIэ къапэщылъ къалэнхэм ящыщщ зыгъэпсэхупIэхэр зыхуей хуэзэу къызэгъэпэщыныр, Iуэхутхьэбзэхэм я фIагъымрэ я бжыгъэмрэ хэгъэхъуэныр, турист зекIуапIэхэр шынагъуэншэу щытыныр, мы хьэрычэт лIэужьыгъуэм зи мылъку къыхэзылъхьэхэр нэхъыбэ щIыныр, нэгъуэщIхэри.
Мы зэманым жыджэру йокIуэкI туризм-рекреацэ IэнатIэм зегъэужьыным теухуауэ къэралымрэ хьэрычэтыщIэ унейхэмрэ я ахъшэ зэхэдзэкIэ зэфIагъэкI Iуэхухэр. КъищынэмыщIауэ, УФ-м и къэрал кIуэцI туризмым зегъэужьынымрэ зыплъыхьакIуэ къакIуэхэм ядэлэжьэнымрэ теухуа федеральнэ программэм ипкъ иту 2019 - 2025 гъэхэм зэфIахыну ягъэбелджылахэр и чэзум зэфIокI.
