Тхыдэр гъуджэм щрагъэщхь щыIэщ. ИкIи пэж хэлъщ а ­зэгъэпщэныгъэм - абы ще­кIуэкIа Iуэхугъуэхэр IупщIу уи нэгу къыщыщIэувэм деж, дерс къыхэпхын ­хуейуэ щы­тыкIэ уоувэ. Блэ­кIам къыщыхъуа ­игъуэ­джэхэм ­къамы-гъэ­зэжын папщIэщ дерс къыщIыхахыр, тхыдэр щIа­джыр. ЩIалэгъуа­лэр зэ­пы­мычу щIэгъэдэIун ­хуейщ щIыналъэмрэ лъэп­къымрэ къы­зэранэкIа тхыдэ гъуэгуа­нэм ехьэлIа къэхутэныгъэхэм, гукъэкIыжхэм, хъыбархэм. Нэм илъагъур Iэм ещIэж, жы­хуаIэращи, а псор дерс зыхуэ­хъун, IэнатIэшхуэ зы­гъуэ­ту щыIэ щытыкIэр блэкIахэм иригъапщэурэ цIыхур шына­гъуэ хэзыдзэн къэхъугъэхэм щызыхъумэн къахэкIынкIэ хъунущ. Ди лъахэм и тхыдэм дежкIэ мыхьэнэ­шхуэ яIэщ Налшык къалэ и Iэгъуэ­бла­гъэм щыIэ щIы­пIэ­хэм. Абыхэм я тхыдэр гъэщIэгъуэн дыдэщ, нэсу джа мы­хъуами, Iущыгъэрэ губзы­гъа­гъэрэ къы­зыхэкIын гъэсэ­пэтхыдэ куэд яхэлъщ. Ап­хуэдэ гуп­сысэщ къызыхэкIар Бэрбэч ХьэтIутIэ и цIэр зезы­хьэ Къэ­бэрдей-Балъ­къэр къэ­рал университетым архитек­турэм­кIэ, ухуэныгъэ хуэIу­хуэщIэ­хэмрэ дизайнымкIэ и институтым щеджэ ныбжьыщIэхэм къыхалъхьа пэхуэщIэ хьэ­лэ­мэтыр.

Къэбэрдей-Балъкъэрым и щыхьэрым и зыгъэпсэхупIэхэр зэIузэпэщ щIыным, тхыдэ и лъэныкъуэкIэ щыIэ фэеплъхэр къэгъэщIэрэщIэжыным хуэу­нэтIа жэрдэмыр зыбжанэ лъандэрэ зэхалъхьэу, Iуэхугъуэ­щIэ­хэр къыхалъытэу, утыкухэм щрипсалъэу, щыщIэныгъэ иIэ­хэр зрагъэзэхуэжу, зэпашачэу къекIуэкIащ. ПэхуэщIэм зрагъэузэщIурэ зэрекIуэкIам и ­гугъур къытхуэзыIуэтэжа, ар зи нэIэ щIэта, КъБКъУ-м Архитектурэ пэхуэщIэхэр зэхэгъэувэнымрэ дизайнымкIэ кафе­д­рэм и егъэджакIуэ нэхъыжь Щынахъуэ Астемыр зэрыжи­IэмкIэ, щIалэгъуалэр пIалъэ кIыхькIэ зэлэжьа Iуэхур «Сабий утыку» зи фIэщыгъэ архитектурэ гъэлъэгъуэныгъэм япэ дыдэу къыщыхалъхьауэ щытащ. «ТерренкуркIэ дызэджэ щIыпIэхэм щIэупщIэшхуэ яIэщ, цIыхушхуэ йокIуалIэ, сабии балигъи щопэкIу. Жьы къабзэр щытепщэ щIыпIэхэр къалэм зэрыпхыдзам къыхэкIыу архитектурэ Iэмалхэр куэдрэ ялъэ­Iэскъым. Ауэ щыхъукIэ апхуэдэ щIыпIэхэращ узыншагъэм дежкIи щхьэпэу, щIыналъэм и тхыдэр жыжьэ гъэIунымкIэ щIэныгъэ къэкIуапIэу щытыр. Дэ хуабжьу дыхуейт щыхьэрым къедза мэз лъахэхэмрэ бгы щIыпIэхэмрэ, абыхэм уахуэ­зышэ жыг хадэхэр кIуапIэ зы­щIа цIыхухэм тыншыгъуэ къе­зыт зекIуапIэ яхуэтщIыну, дгъэдахэкIэрэ мы щIыпIэхэм я щIыдэлъху лъэпкъитIым - адыгэ­хэмрэ балъкъэрхэмрэ - я лъэпкъыщхьэр къызытещ нэ­щэнэхэмкIэ къэтIэтыну. Пэхуэ­щIэр гъэщIэгъуэн къызыщы­хъуа ныбжьыщIэхэм абы я фIэщу зратащ, икIи, пэжым и хьэтыркIэ, лэжьыгъэшхуэ кърахьэлIащ. Псом япэрауэ, абыхэм зрагъэщIащ Налшык къалэм и щIыпIэ нэхъ лъагэ дыдэр, Нартеибгыр, нэхъыжьхэр Нартей ­IуащхьэбгкIэ зэджэр, дунейпсо хым елъытауэ метр 999-кIэ къыщхьэщыIэта лъагапIэу зэ­рыщытыр. Абы и щыгум GPS-гъуазэр трагъэуващ. А Iэмалым и фIыгъэкIэ лъахъшапIэм къыхэплъэурэ цIыхухэр нэхъы­бэу щызэхэзекIуэ гъуэгухэмрэ лъагъуэхэмрэ къахутащ, дэ­кIыпIэхэмрэ зэблэкIыпIэхэмрэ я бжыгъэр зэхагъэкIащ, зыри щыземыкIуэ, IэщIыб хъуа ­кIуапIэхэр ягъэнэхуащ. ИрагъэкIуэкIа къэхутэныгъэхэр ­къалэм теплъэр егъэфIэ­кIуэ­ным хуэунэтIауэ щыIэ, телефоным иIэ напэкIуэцI гуэдзэ щхьэхуэм къыщыбгъэсэбэп ­хъуну мыхьэнэшхуэ яIэщ. Ап­хуэдэ щIыкIэкIэ зэхэгъэкIа хъуа Iуэхугъуэ щхьэпэр Къэбэрдей-Балъкъэрым щыщхэми, абы зыгъэпсэхуакIуэ къакIуэ цIыху­хэми я узыншагъэр зэрырагъэфIэкIуэн Iэмалхэм хуэгъэ­пса хъум къыщымыувыIэу, лъэпкъхэм я тхыдэр къэзыIуатэ щIыпIэхэми щагъэгъуазэу ­хъу­нущ. Къыхэгъэщын хуейщ узын­шагъэр зэфIэгъэувэжы­ным хуэунэтIа щIыуэпс лъа­гъуэхэм гулъытэ хэха зэрагъуэ­тар. Абы папщIэ щхьэж иIэ узыншагъэ гуныкъуэгъуэм теу­хуауэ дэкIыпIэ задэхэр къы­-хэзыххэми, дэгъэзеигъэшхуэ къы­­хэ­мыкIыу бгы куэщIым уизышэ гъуэгухэри, бгылъэ­рыкIуэ лъагъуэхэри пэхуэщIэм зэхэхауэ къигъэлъэгъуэнущ. ПэхуэщIэм и дизайныр зыщIа Гъащтэ Русланрэ дэрэ лъагъуэ зэмы­лIэужьыгъуэхэм я къэ­гъэ­лъэ­гъуэ­кIэ хъунури зэмыщхьу къыхэтлъхьащ. Къыхэтлъхьа жэрдэмым кърикIуахэмкIэ хуа­бжьу дыарэзыщ, дызыхуейр къыдэхъулIауэ, пэхуэщIэр сыт и лъэныкъуэкIи зэфIыхьауэ къыдолъытэ», - жиIащ Щынахъуэ Астемыр.

Налшык къалэ и зыгъэп­сэ­хупIэ Iыхьэм хиубыдэ псыхъурейм къыщегъэжьауэ Нар­теибг нэс дэлъ щIыпIэхэр IыхьиплIу гуэшащ. Абыхэм километрипщI къызэщIаубыдэ. Абы хохьэ Налшык и Iэгъуэблагъэм зыкъе­зышэкI Мэзыкъуэм («Лесистый перевал») и щIыпIэхэр. Ахэр, зэрытщIэщи, къыщыпкIу­хьы­ныр, зыщуплъыхьыныр нэгузегъэужь Iуэхуу зэрыщытым и мызакъуэу, узыншагъэр хъу­мэнымкIи, щIыуэпсыр зыхуэдэр зэбгъэщIэнымкIи, бгылъэрызекIуэхэм я къэухьым хэгъэ­хъуэнымкIи нэгъэсауэ щIэныгъэ хэхыпIэ ирокъу. Нартеибгыр Налшык километритхукIэ пэ­жыжьэщ, ауэ абы и щыгум утету езы къалэри, Кэнжи (Къуэ­шыркъуей), Хьэсэнеи (Ща­уапцIей), Белая Речки (Псы­­кIэху) хуиту болъагъу, Къур-

­шытхми (Скалистый хребет), Безенги джабэми (Безенгиевская стена), Къазбэчыбгми (Казбек) унэплъысыну Iэмал щыIэщ. Нартей Iуащхьэбгым уикIыу ­Большая Кизиловкэ (Зеикъуэ­ш­хуэ) щыгум укIуэфынущ. Нартеибгым нэс удэкIыу укъэ­кIуэжыным километрипщI гъуэгуанэ дэлъщ, умыпIащIэу­рэ, хуэмурэ укIуэмэ, сыхьэти 4 - 5-кIэ пхуэкIунущ. ЩIыпIэ къэс гъуэгу дамыгъэхэр гъуэгущхьэм трагъэувэнущ, КъБР-м щызекIуэ къэралыбзищымкIэ - адыгэбзэкIэ, балъкъэрыбзэкIэ, урысыбзэкIэ - гъуазэхэр тету. Щыри зымыщIэм QR-Iэмалхэр къигъэсэбэпу зыхуей бзэмкIэ гъуазэхэр зэридзэкI хъунущ. Абы къищынэмыщIауэ, кIуа­пIэхэр къэзыгъэлъагъуэ, гъуэгухэр зэблэзыгъэкI къаблэмэ тIощI ягъэувынущ. Бетоным къыхэщIыкIахэр жыг хадэхэм, пхъэм къыхэщIыкIахэр - мэз лъахэхэм щагъэувынущ, зыхэт щIыпIэхэм екIуу хэува хъуну ­папщIэ. Дэтхэнэ зы къаблэмэри лъэпкъ дамыгъэхэмкIэ ягъэ­щIэрэщIэнущ.

Налшык къалэм щIыпIэ унафэр щызехьэнымкIэ и IуэхущIапIэм и унафэщI Ахъуэхъу Таймураз пэхуэщIэм елэжьахэм телеграмымкIэ фIыщIэ яхуищIащ, кърахьэлIа IуэхущIафэр хьэлэмэт дыдэ къы­зэрыщыхъури къыхигъэщащ. «КъэкIуэнур зейр щIалэгъуалэращ. Ахэращ дунейм и щы­тыкIэ-зекIуэкIэм нэ бзыгъэкIэ хэплъэр, ар щIэщыгъуэу щы­псэу щIыпIэхэм хэзыухуэ­нэ­жыр. КъБКъУ-м и щIалэгъуалэ гупым ди пащхьэ къралъхьэ пэхуэщIэр абы и лъэныкъуэкIэ хьэлэмэт дыдэ къысщыхъуащ, сыт и лъэныкъуэкIи щIэщы­гъуэу сыхэплъащ. Дэ ды­хьэ­зырщ пэхуэщIэр гъащIэм хэтпщэну, къигъэув Iуэхугъуэхэр дгъэ­зэщIэну. Гуапэ сщохъу архитектор ныбжьыщIэхэр жы­лагъуэ гъащIэм жыджэру зэ­рыхэтыр, я зэфIэкIымрэ щIэныгъэмрэ дызыхэт дунейр дахэ щIыным и мызакъуэу, щIэныгъэмрэ щIэ­жымрэ я къызэтенэным хуэгъэпсауэ зэрыщы­тыр. Шэч хэлъкъым, иджыпсту щыщIэдзауэ купщIэшхуэкIэ узэда пэхуэщIэхэр утыкум къизылъ­хьэ ди щIалэгъуалэм дяпэкIи лэжьыгъэ нэхъыфIыжкIэ ды­зэрагъэгуфIэнум, я Iэ­щIагъэм дихьэх, дахагъэмрэ игъуэмрэ зэхэзыухуэнэф, къалэм и теп­лъэм лъэпкъ нэщэ­нэхэр IэкIуэ­лъакIуэу хэзылъ­хьэф IэщIагъэлIхэр къазэры­хэкIынум. ФефIэкIуэну си гуа­пэщ» - жи­Iащ Ахъуэхъу Тай­мураз.

КъБКъУ-м и архитектор ныбжьыщIэхэм къыхалъхьа пэхуэ­щIэ дахэр дызытехьэ илъэсым ягъэзащIэу хуежьэнущ.