Къуру да аптекаладамы сатыладыла дарманла? Огъесе аш да боламыды дарман? Онкология ауруулагъа къажау сюелаллыкъ бахчабызда ёсген зат бармыды? Докторла айтып тургъан сарымсах кертиси бла да  профилактикагъа жараймыды? Аны юсюнден  Огъары Малкъарда больницаны баш врачы Чаналаны Аслижан айтады:

- Сёзсюз,къуру аптекада сатылгъан дарманладан сора да аурууладан къутулургъа башха кючлю амалла да бардыла. Сарымсах сууукъдан  чыкъгъан эм грипп аурууладан профилактиканы бек иги  дарманларындан бирлерине  саналады. Алимле айтханнга кёре, чий сарымсах ёпкеледе рак  аурууну къоркъууун кёп къалмай  эки  кереге  азайтады. Бу битимни Къытайда  халкъ медицинаны баш дарманына санайдыла, ол себепден а  багъыуда сарымсахны бек уллу къыйматы болгъанын айтадыла. Дуния медицина сарымсах бла байламлы  тинтиулеге  бек уллу эс бурады. Нек дегенде сарымсах базыкъ чегиде, аш орунда, къууукъда безде, бауурда эм ёпкеледе рак ауруудан багъыуда  бек иги болушханы  эрттеден бери  да белгилиди. Ол жаны бла тинтиу ишле бардырылгъанларына дайым да уллу магъана  бериледи.

Къытайлыла жети жылны  ичинде  ёпкелеринде рак  ауруулары  болгъан 1,5  минг адамны  эм 4,5 минг саулукълу адамны къатышдырып бардыргъан тинтиуню кёрюмдюсюню юсюнден айтхандыла. Аны кезиуюнде ачыкъланнганыча, сарымсахны  чийлей ыйыкъны ичинде эки кере ашап тургъан адамны ёпкелеринде рак ауруу чыгъар деген къоркъуу 44 процентге  аз тюбегенди.

Алай арталлыда сейир этдирген быллай шарт да белгили  болгъанды: тютюнчюледе окъуна  сарымсах рак аурууну къоркъууун 30 процентге азайтады. Алай биз былай да чертирге сюебиз: тютюнню кёп ичгенле, бу тюрлю хапарны эшитгенликге, хош кёллю арталлыда  болмагъыз: тинтиуле дагъыда кёргюзтгенлерича, рак аурууладан къоркъуу тютюнчюледе тютюн ичмегенледен эсе 10-25 кереге кёп чыгъады. Битеу алып къарагъанда, ол къоркъуу 30 процентге  аз болгъаны игиди, алай   тютюнню хатасындан ёпкелеринде рак ауруула чыкъгъанла  эм ёлгенле тютюнню букъулатмагъанладан эсе иги да  кёпдюле.

Медикле айтханнга кёре, сарымсах ракны айныууну бир ненча ызына чырмау этеди: уулу затланы ишлеулерин бузады, мутацияланы (генлени  бузууну) жангыдан къурайды, огъурсуз клеткаланы ёсюулерине чырмау этеди, аны къой, аланы ёлюулерини (апоптозну) халларын да чыгъарады. Ол тюрлю ууакъ затла  барысы да  илму лабораториялада тири  тинтиледиле. Сарымсахны  башда   айтылгъан къыйматы энчиликлерин сераны  (кукуртну)  къошулуулары жалчытадыла (сарымсахны  ийиси аланы  болушлукълары бла къуралады), сарымсахны адам ашына дайым къошаргъа  керекди, аны ийиси болгъанына да къарамай: сера  (кукурт) жокъ эсе, сарымсахны  дарманлыгъы да жокъду.

Къытайлыланы тинтиулери кёргюзтгенича, сарымсахны хар кюн ашаргъа керек тюйюлдю, ыйыкъны ичинде эки кере  хайырлансагъыз да болады. Баям, адамланы  кёбюсюню  жашау халлары аллай онг береди. Экинчиден, ауузугъузну сарымсахха кюйдюрмегиз: 2-4 тишни ууакъ туурап неда эзип, тюрлю-тюрлю ашарыкълагъа  къошуп ашагъыз. Алай этсегиз, ийис да аз болады, дарман  кючю уа къорамайды. Аны бла бирге  уа ашарыкълада жаула адамны чархына сарымсахны иги сингдиредиле.

Андан сора да, сарымсах тишлени 10-12 минутну ичинде арытылгъанлай къоя туругъуз. Ол заманда сераны (кукуртну) къошулуулары  ферментлени хайырларындан бютюн тириле боладыла, чий сарымсах биширилгенден эсе къайда  хайырлыды. Алай биширилгенден да къачмагъыз, ол да  сизни саулугъугъузгъа  ахшыды.

Байсыланы Марзият жазып алгъанды.