Былтыргъы тынгысыз болумдан къутулуп, къыралны экономикасы быйылны ал кезиуюнде шошайгъанды, ызы бла кётюрюлюп тебирегенди. Москвада биржа иги ёсгенди, жеринден тепдирилмеген мюлкню рыногунда айнытыу эсленеди, банклада вкладланы тёлеулерин да къошхандыла. Ахчаны учуз болгъандан сакъларча, жыярча, ол кёбюрек болурча не зат этерге боллугъуну юсюнден банки.ру порталны специалистлери ангылатхандыла.

Вклад ачаргъа

Ол тёрели амалды, аны кёпле хайырланадыла. Ахчаны бир кесегине, банк чачылып тас болуп къалмазча, къырал страхование этеди.

Вкладланы къадар тюрлюсю болады. Банкланы саны да бек кёпдю. Къайсысы къаллай бир тёлегенин, ахчаны неллай бирге салыргъа боллугъун, башха излемлерин да алагъа барып билликсиз. Бирлери акцияла къурап, башхаладан файдалы онгла берирге боллукъдула – аны да сорса игиди.

Жыйыу счётха салыргъа

Аны да кёпле хайырын кёредиле. Вкладха процентле кезиу-кезиу (ай, жарым жыл, жыл…) тёлене эселе, мынга ала кюн сайын къошула барадыла. Алай биринчисинден эсе азыракъдыла. Дагъыда къачан сюйсегиз да ахчагъа къошаргъа, аны бир кесегин неда саулай тешерге жарайды.

Облигацияла

Аланы къырал кеси неда финанс учрежденияла чыгъарадыла. Бу къагъыт ала сизден ахчаны ёнкючге (процентге) алгъанларыны шагъатыды. Бирле облигацияны вклад бла тенглешдиредиле, алай муну файдасы уллуракъ болуучуду.

Мында эки амал барды. Биринчиси: облигацияны процентлерин ала кетип, ахырында къагъытны иесине сатып, багъасын да къайтарыргъа. Экинчиси: облигацияны учуз болгъанында алып, багъасы кётюрюлгенде сатаргъа.

Къырал чыгъаргъан облигациялагъа ышанырчады, алай аланы процентлери бираз азыракъдыла. Компанияла уа кёбюрек тёлейдиле, алай къагъытларын тутхан да аз-маз къоркъуулуду.

Акцияла алыргъа

Акция уа бютюнда къоркъуулу (багъалы) къагъытды. Нек дегенде, аны юсю бла ахча ышаннгылы келликди деп бир киши да сёз бермейди. Башхача айтханда, биржада акцияны багъасы тюшсе, аны иеси да къоранч этерикди. Акция кётюрюлсе уа, ол да файда тюшюрлюкдю.

Быллай къагъытланы хайырланыуда эки амал барды. Биринчиси: акцияны алып, багъасы кётюрюлгенде сатаргъа. Экинчиси уа: ишлеринден чыкъгъан файданы бир кесегин акцияларын тутханлагъа тёлеген компанияланы къагъытларын алыргъа. Ала жылгъа неда жарым жылгъа бир кере тёлеучюдюле.

Фонд бла байламлыкъ

Юлюш чыгъаргъан инвестициялы фондла (ПИФ) компанияланы неда/эмда къыралны (-лланы) багъалы къагъытларын (акцияла, облигацияла…) жыядыла. Ызы бла кеслери энчи къагъыт (пай) чыгъарадыла. Аны алгъан инсан, ол акцияланы, облигацияланы, башха затланы багъалары тюрленнгенине кёре файда алады неда къоранч этеди. Сюйсе, юлюшюн биржада башхагъа сатаргъа боллукъду.

ПИФ-лени кёп тюрлюсю барды. Бирлери жаланда къырал къагъытла бла ишлейдиле, башхала отлукъ сатхан, нефть чыгъаргъан, металлургия эм башха компанияланы акцияларын тутадыла.

Жеринден тепдирилмеген мюлк

Бу амалны бизни къыралда кёпле сайлайдыла. Аны хайыры болурча тап жерде тургъан фатар алыргъа, багъасы бла келиширге, сатыу-алыуну чурумсуз ётдюрюрге керекди. Ол коммерциялы объект эсе, аны да артда ортакъгъа бериуню сагъышын этерге тийишлиди.

Кёпле фатарны жангы ишленнген юйде алыргъа сюедиле. Нек дегенде, шёндю ипотека жаны бла къадар программа барды. Жангы жашау журтну артда сатхан да женгилирек боллукъду.

Алтын эмда багъалы темирле

Инвестиция этиу бла кюрешгенле алтынны бек жаратадыла. Ахчаны учуз болгъандан ол башха амалладан эсе иги сакълайды, дегенле да кёпдюле. Бу рынокда дагъыда кюмюш, платина эм палладий жюрюйдюле.

Багъалы темирлени тюзюнлей банклада сатып алыргъа боллукъду неда биржада. Экинчисин сайлагъанла бла электрон халда келишим этиледи. Башхача айтханда, ала алгъан алтын жаланда счётда кёргюзтюледи.

ОМС ачаргъа

Ол «темир» счётду. Банкда алтын, кюмюш, платина неда палладий сатып алсагъыз, аланы ма быллай счётда тутаргъа жарайды. Сюйсегиз а ахчаны ол темирлени багъасына кёчюрюп алай салыргъа боллукъду.

Банк счётну хакъсыз ачады, анга къарагъаны ючюн ахча тыймайды. Алай счётну жапханда уа, анда темирлени кеси тохташдыргъан багъа бла алады.

Энтта да бир энчилик: ОМС-ни страхованиясын къырал этмейди. Аны ючюн счётну ышанырча аллай банклада ачыгъыз.

Валюта

Тыш къыралланы ахчаларын сатыу-алыу да бирде иги файда келтирирге боллукъду. Адамла кёбюсюнде долларны эмда еврону сайлайдыла. Сёз ючюн, ала экилери быйыл иги ёсгендиле. Мындан ары да иш алай боллукъду деп киши да айталлыкъ тюйюлдю. Дагъыда шёндюгю дунияда ахчаны алада тутуу бираз къоркъуулуду.

Бизнес

Ахчаны учуз болгъандан сакъларгъа эмда кёбейтирге энтта да бир амал барды – бизнес къурау. Ол кофейня неда чач къыркъыучу жер болургъа боллукъду. Ишни башлагъан кезиуде ахча келтирир деп хазна сакъламагъыз, алай артда уа ол иги файда бла къууандырыргъа боллукъду.

Улбашланы Мурат хазырлагъанды.