Сют сабийлеге хайырлыды

Кёбюсюнде ол алай тюйюлдю. Бек къаты чеклениу бир-бир белоклагъа, сёз ючюн, казеин деген затха аллергия болса салынады.

Сют арталлыда жарашмагъан адамла бек аз тюбейдиле: лактозаны кётюралмагъанлагъа аны жаланда талай тюрлюлери болмайдыла хайырлы. Адамны аллай заты бар эсе, жыл саны ёсе баргъан сагъатда, ол да кюч ала барады. Башхача айтханда, лактоза (сютню бал тузу) адамгъа татырча себеплик этген фермент (лактаза) жылла бла азая барады. Аны ючюн, лактоза иги татымай, чегилени ишин бузаргъа боллукъду.

Бизни къыралда быллай зат артыкъ тюбемейди. Алай дагъыда лактоза жарашмай эсе да, сютню арталлыда унутуп къояргъа уа керекмейди. Быллай адамлагъа аны энчи тюрлюсю (лактозасы болмагъан) сатылады тюкенледе. Сютню ачытып этилген ашлада да ол тюбемейди.

Сютню хайыры недеди?

Ол эмда андан этилген ашла терк татыгъан белокдан байдыла. Бишлакъда аны мардасы этден неда чабакъдан аз тюйюлдю. Сют белокну 95 проценти жарашады, къудоруда белокну уа – жаланда 30-40 проценти.

Дагъыда сют жау хайырлы кислоталадан, лецитинден, A, E, D витаминледен байды. Анда болгъан кальций D витамин эмда фосфор бла бирге татыйды.

Хатасы уа бармыды?

Алимле сютню къурамын тинтгенде, анда инсулиннге ушашлы зат тапхандыла. Ол а къанда инсулинни эмда осал холестеринни мардаларын кётюрюрге, сора семизликге келтирирге да боллукъду деп оюм этгендиле. Алай ол тюз болмагъанды: тинтиуле саулукъгъа сют хата салмазлыгъын кёргюзтгендиле. Керти да, аны ичген адамны къанында инсулинни мардасы аз-маз кётюрюлюрге боллукъду, алай ол глюкозаны ёлчемин тюрлендирмейди, диабетге неда семизликге келтирмейди. Холестеринни мардасы кётюрюлюрча уа кюн сайын эм азындан юч-тёрт литр сют ичип турургъа керекди.

Кимден алыргъа жарайды?

Игиси – уллу тюкенледе. Кесин да аты айтылгъан белгили компания чыгъаргъанын.

Алай кёпле уа сютню къолдан алыргъа сюедиле. Рынокда сатыучугъа тюбесегиз, аны продукциясыны юсюнде ол къайнатылыргъа керек болгъаныны юсюнден жазылыргъа керекди. Чий сютню ичмегиз! Дагъыда гитче мюлкле да сютню качествосуна артыкъ уллу эс бурмайдыла.

Къаллайын сайласа иги болур?

Сатыуда сютню (жарашдырылгъанына кёре) юч тюрлюсю болуучуду: пастеризация, ультрапастеризация эмда стерилизация этилген.

Пастеризация деп сютню 70 градусха дери жылытыугъа айтадыла. Быллай продукцияда битеу хайырлы затлары сакъланадыла, ол кеси да бузулмай 5-10 кюнню турады.

Ультрапастеризация этгенде сютню иссилигин 137 градусха жетдиредиле. Ол халда талай секунд тутадыла.

Стерилизация деп а жюз градус къайнар этип, жыйырма минутну тутханнга айтадыла.

Ахыр экисинден сора сют жарым жылны бузулмай турады.

Кёп тутмай хайырланырыкъ эсегиз аны, пастеризация этилген тюрлюсюн алыгъыз. Башха кезиулеге уа ультрапастеризациядан ётгени игиди. Ол кеси да къайнагъан татыу этдирмейди, анда минераллары, биология жаны бла хайырлы затларыны бир кесеги да сакъланадыла.

Къаллай орун игиди?

Ичи кёрюнмеген, юсюнде да бузулгъан жери болмагъанын сайлагъыз, дейдиле Роскачествону экспертлери. Ичине кюн ётсе, сют жау ачыргъа боллукъду. Гам жабылмагъан оруннга микробла тюшерикдиле. Ала уа сютде бек терк жайыладыла.

Къурамы къаллай болургъа тийишлиди?

Шешаны неда къагъыт орунну юсюнде сютню къурамын жик-жиги бла жазмайдыла. Излемлеге келишгенин а «Тюрлендирилмеген сютден этилгенди», «Ийнек сютден этилгенди» деген жазыула кёргюзтедиле. Дагъыда быллай да болуучуду: «Къурамы: тюрлендирилмеген сют, башы алыннган сют» неда «Тюрлендирилмеген эмда башы алыннган сютден, сора сют башындан этилген». Экинчиси сютню къалынлыгъын бир мардагъа келтириу амалды.

Къургъакъ сютню къошаргъа уа жарамайды. Аллай продукциягъа «Сют маталлы ичер зат» неда «Къургъакъ сютден этилген ичер зат» деп алай айтылады.

Къалынлыгъы не затны кёргюзтеди?

Сютню ашха тийишли хайырлыгъына излемле ГОСТ неда ТУ бла тохташдырыладыла. Къалынлыгъы 3,2 процент болгъан сют 31450 номерли ГОСТ-ха келише эсе, аны 100 граммында эм азындан 3 грамм белок, 3,2 грамм сют жау (башха тюрлю жау болургъа жарамайды), 4,6 грамм чакълы уа лактоза болургъа керекди. Техникалы излемге (ТУ) тийишли сютде уа белокну аз мардасы 2,8 процент бла чекленеди.

Жалгъан сют

Буруннгу жылдан башлап, бизни къыралда сют продукциягъа «Керти белгини» салып тебирегендиле. Аны бла сатыу-алыугъа контроль кючленнгенди. Бу белги товарланы (ол санда сютню да) этилген жеринден башлап, алыучугъа дери жетгинчи кимлени къоллары бла ётгенин кёргюзтеди. Аны хайырындан а жалгъан сютню сатаргъа онг болмай къалады.

Алыучу уа сютню ким, къайда жарашдыргъанын, хайырланыргъа жараулу болжалын да билирге боллукъду. Смартфоннга «Честный знак» программаны салсагъыз, белги не зат кёргюзтгенин ол олсагъат билдирликди.

Улбашланы Мурат хазырлагъанды.