БлэкIари къэкIуэнури зэпызыщIэ Иуан Аскэрбий.

Иуан Аскэрбий Iэмин и къуэр республикэм пщIэ зы­щыхуащIхэм, фIы и лъэ­ныкъуэкIэ къыщацIыхухэм ящыщщ. Апхуэдэ гулъы­тэм и лъабжьэр, дэ къызэ­рытлъытэмкIэ, абы бгъэ­дэлъ щIэныгъэ куурщ, и зэфIэкIырщ, цIыхугъэ ­лъагэрщ, гъэсэныгъэ дахэрщ. Аскэрбий и дуней теты­кIэри щапхъэ зытрах­хэм хуэдэщи, абыи, шэч хэ­мылъу, и къежьапIэр Иуанхэ Iэминрэ Зулихъан­рэ зи нэхъыжьу щыта адыгэ унагъуэ щыпкъэрщ. 

Аскэрбий и ныбжьыр мэкъуауэгъуэм и 1-м илъэс 60 ирикъуащ. А махуэм ирихьэлIэу дэ абы и гъащIэм, и лэжьыгъэм, дяпэкIэ и мурадхэм теухуауэ упщIэ зыбжанэкIэ зыхуэдгъэзащи, зэ­рызэкIэлъыкIуэу къэтIуэ­тэжынщ. 
Щхьэлыкъуэ дэс Иуанхэ а къуажэм ижь-ижьыж лъандэрэ къызэрыщацIыхур зи щхьэм пщIэ хуэзыщIыж, ­гуащIэдэкI хьэлэлкIэ псэу лIакъуэущ. Зи тхьэмадэ унагъуэми жылэми я дежкIэ щапхъэт Аскэрбий и адэ Iэмин и гъащIэр. Ар и къару емыблэжу илъэс 50-м нэскIэ щылэжьащ Щхьэлыкъуэ ­къуажэм щызэхэта мэкъу­мэш IуэхущIапIэм. Апхуэдэ гуащIэдэкI мыухыжыр, дауи, гулъытэншэу къагъэнакъым: Iэмин къыхуагъэфэщащ «ЩIыхьым и Дамыгъэ» орденыр, ВДНХ-м и дыщэ медалу тIу, «КъБР-м и мэкъу­мэш IэнатIэм щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ» цIэ лъагэр. ЛэжьакIуэ пэрытым и цIэр зэрехьэ къуажэм и уэрам­хэм ящыщ зым. 
Iэмин гугъуехь псори дигуэшу, гуфIэгъуэхэр диIэту щытащ абы и щхьэгъусэ Зулихъан. А тIум быниплI: щIалитIрэ хъыджэбзитIрэ зэдагъуэтат. Я щIэблэр лъэ бы­дэкIэ гъащIэм зэрыхэувам я гур игъэину, я псэр дэгуфIэу псэуащ зэщхьэгъусэхэр. 
Курыт школыр ехъулIэныгъэкIэ къиуха нэужь, дохутыр IэщIагъэр зи хъуэпсапIэ Аскэрбий Налшык дэт медучилищэм щеджащ икIи 1979 гъэм ар диплом плъыжь­кIэ къиухащ. ЩIэ­-­ны­гъэм хуэнэхъуеиншэ щIалэм а гъэ дыдэм еджэным щыпищащ Къэбэрдей-­Балъкъэр мэкъумэш институтым. Студент гъащIэр хьэлэмэту, IуэхугъуэфIхэмкIэ гъэнщIауэ ирихьэкIащ Аскэрбий. Ар жыджэру хэтащ институтым щекIуэкI лэжьыгъэ псоми, къалэн къыхуащI Iуэхугъуэхэр игъуэ­рэ дагъуэншэу зэфIихырт. Апхуэдэ жэуаплыныгъэ, жэр­дэм зыхэлъ щIалэм гу къылъатащ институтым и унафэщIхэм. ЕджапIэм и студент нэхъыфIхэр Германием практикэ ягъэкIуэн ­хуей щыхъум, Аскэрбий яхэхуащ япэу зи цIэ къра­Iуахэм. 
Институтыр ехъулIэныгъэ­кIэ къэзыуха IэщIагъэлI ­ныбжьыщIэм лэжьэн щригъэжьащ Налшык дэт, лы­хэкIхэм щелэжь комбинатым. Инженер-лаборанту щIэ­зыдза Иуаныр зэман кIэщIым къриубыдэу IуэхущIапIэм и IэщIагъэлI нэхъыщхьэ хъуащ, иужькIэ абы и цеххэм ящыщ зым и унафэщI ящIащ. 
ГъащIэм дэбакъуэу, зэманым декIуу псэу Аскэрбий и зэфIэкIхэр абы къыщынакъым. ЛIэщIыгъуэ блэкIам и 90 гъэхэм ар лэжьакIуэ ирагъэблэгъащ КъБР-м и Правительствэм и Унэм. КъалэныщIэхэм къадэкIуэу, Ас­кэрбий бгъэдэлъ щIэныгъэми адэкIи хигъэхъуэну му­рад ищIащ. Экономист IэщIагъэр абы щызригъэ­гъуэтащ Псыхуабэ дэт къэ­рал технологие университетым икIи а еджапIэ нэхъыщхьэм финансхэм пы­щIа кредит IэщIагъэмкIэ и къудамэр 2001 гъэм къиухащ. 
Щылажьэ IэнатIэр 2000 гъэм КъБР-м и Президентым и Iуэхухэр зе­зыгъакIуэ управленэм материально-техникэ къызэгъэ­пэщы­ны­гъэмкIэ и къудамэ щащIым, Иуаныр абы и унафэщIу ягъэуващ. И къару емыблэжу, жэуаплыныгъэ зыхэлъу еса Аскэрбий Iуэхум и къы­зэгъэпэщакIуэ IэкIуэ­лъа­кIуэу, зи Iэтащхьэ къу­дамэм ­къы­пэщылъ къалэнхэр ныкъусаныгъэншэу икIи и чэ­зум гъэзэщIа зэрыхъу­ным ­хущIэкъу IэщIагъэлI нэсу зыкъигъэлъэгъуащ. 
КъызыхэкIа унагъуэм, адэ-анэм я щапхъэм зи ­гъащIэ псом иригъуазэхэм ящыщщ Иуан Аскэрбий. Нэхъыжьхэр къыщхьэ­щы­мы­тыжми, абыхэм IуэхущIа­фэу, дуней еплъыкIэу, гуп­сысэу яIар езым и уна­гъуэми ноби я гъуэгугъэлъагъуэщ. 
- «Фи гуащIэм къимыкIар хьэлэл фхуэхъунукъым», «Сыт хуэдэ зэмани цIыхур фи щхьэ ефлъыту фыпсэу: фхузэфIэкIымкIэ фадэIэ­пыкъу, сэбэп фахуэхъу, фэ зыхуэвмыгъэфащэр адрейхэм фащэ яхуэвмыщI», - апхуэдэ псалъэхэр къыджа­Iэурэ дапIащ ди адэ-анэм. Апхуэдэ ущиехэм щIагъэ­дэIуащ дэ езым къытщIэ­хъуэжа ди щIэблэри, - игу къегъэкIыж Аскэрбий. - Ди нэхъыжьыфIхэрщ зи фIы­щIэр нобэ ехъулIэныгъэ гуэр диIэми, насып гуэр къы­дэуэлIами. Абыхэм я псэр къэрэгъул бжыхьу сыт щы­гъуи къытщхьэщыту къытщохъу… 
Аскэрбий и щхьэгъусэ ­Римми, и гуащэм и щапхъэр и гъуазэу, унагъуэм исхэм я зэхуаку сытым щыгъуи зэгурыIуэныгъэ зэрыдигъэ­лъыным, ахэр зыхуей зэры­хуигъэзэным хущIэкъу зэ­пыту быныр игъэсащ. Аскэрбийрэ Риммэрэ я къуэ Ас­лъэнрэ япхъу Ренатэрэ щIэныгъэ нэхъыщхьи IэщIагъи яIэу, унагъуэ хъужахэу мэпсэу. Аслъэн дохутырщ, медицинэ щIэныгъэхэм я докторщ, Саратов къэрал медицинэ университетым и профессорщ, Энгельс къалэ дэт клиникэ сымаджэщ №1-м и дохутыр нэхъыщ­хьэщ. Ренатэ социальнэ лэжьакIуэщ, КъБР-м ЛэжыгъэмкIэ, цIыхухэр IэнатIэкIэ къызэгъэпэщынымрэ социальнэ зыужьыныгъэмкIэ и министерствэм и къудамэхэм ящыщ зым и IэщIагъэлI нэхъыщхьэщ. 
- Дэ дыкъызэрыхъукIар адыгэ унагъуэ къызэрыгуэкIщ. Ди адэшхуэр, Джэ­лий (абы и щхьэгъусэм, ди анэшхуэм и цIэр Мэчэлинэт), илъэси 100-м щIигъукIэ псэуати, и гъащIэ псор ­къуажэм щихьащ. Япэ дунейпсо зауэм и лъэхъэнэм «Дикая дивизия» зыхужа­Iэм хэтащ. И цIэр къыщыхэIущIыкIащ Щхьэлыкъуэ къуа­жэм и кум щыгъэува, Граждан зауэмрэ Хэку зауэш­хуэмрэ лIыгъэ щызезыхьахэм я цIэ-унэцIэхэр зытетха фэеплъым. ЗэкъуэшитIрэ зэшыпхъуитIрэ дыхъуу щытащ. Си къуэш нэхъыжьыр, Заурбий, илъэси 9 ипэкIэ ­дунейм ехыжащ. Си шыпхъу нэхъыжьыр, Iэсият, Къэхъун къуажэ Гъащтэхэ исщ, нэхъыщIэр, Ленэ, Шэджэм ЕтIуанэ дэс КIыщхэ я нысэщ. ТIуми унагъуэ хъарзынэхэр яIэщ, я бын щырыщри, Тхьэм и шыкуркIэ, гъэсащ, щIэныгъэ нэхъыщхьэхэри зрагъэгъуэтащ, - къытхуе­Iуатэ Иуаным. 
- Балигъ ухъуу, лэжьэн щIэбдза иужь, дэIэпы­къуэгъу нэхъ къыпхуэхъуа­хэм ящыщу хэт и цIэ къип­Iуэнт, Аскэрбий? 
- КъБР-м и Президентым­рэ и Правительствэмрэ я Iуэхухэр зезыгъакIуэ управ­ленэм хозяйствэмкIэ и къудамэм и экспедитору 1996 гъэм сыкъащтат. Зи гугъу сщIы IэнатIэм а зэманым и тхьэмадэу щытар Кушмэзокъуэ Сэф­рэIилт. Ар икIи а лъэхъэнэм КъБР-м и Правительствэм и УнафэщIым и къуэдзэт. Жып­Iэнур арамэ, Кушмэзокъуэр лIы щэджащэу, цIыху губзыгъэу щытащ. Си насып кърихьэкIауэ къызолъытэ апхуэдэ цIыхухэм сазэры­дэлэжьар. Куэдым дыхуригъэсащ: лэжьыгъэм пэжу дызэрыбгъэдэтыпхъэми, цIыху­хэм пщIэ яхуэтщIын зэрыхуейми, нэгъуэщIхэми. Кушмэзокъуэр фIыуэ къыс­ху­щытти, къыздэIэпыкъурт. Ар апхуэдэу къызэрысхуэ­сакъар си гум IэфIу къинащ. 
ЖысIэнур аращи, Правительствэм и Унэм илъэс 16-кIэ сыщылэжьати, зыгуэрым сигу зригъэбгъауэ, IейкIэ къыщызэпсэлъауэ къысхуэ­щIэжыркъым. ИтIани, а Iуэху­щIапIэм щылажьэхэр, сэ къызэрыслъытэмкIэ, я къэухькIи нэхъыбэм хащIыкIыу, я хьэл-щэнкIи ­нэхъ зэтету щытын хуейщ, закъыхуэзыгъазэ дэтхэнэми чэнджэщ узыншэ зэры­ратыным хущIэкъухэу, я пщэ къыдэхуэ къинэмыщI къалэнхэми щехъулIэу, зыпэрыт IэнатIэми Iэзагъэ нэс къыщагъэлъагъуэу. 

Ноби апхуэдэщ

Иуан Аскэрбий зи гуп­сысэр жыжьэ нэс, акъыл жан зиIэ цIыху жыджэрщ. Мы зэманым ар «Къэбэрдей-Балъкъэрым ветеринар медицинэмкIэ и центр» къэрал-кIэзонэ IуэхущIапIэм и тхьэмадэм и къуэдзэщ икIи а IэнатIэм гъэмахуэ ­хъупIэхэм щаIыгъ Iэщым я узыншагъэм кIэлъып­лъы­нымкIэ и къудамэм и унафэщIщ.
Аскэрбий и иджырей лэ­жьыгъэр щекIуэкI бгыщхьэ хъупIэхэм я гугъу щищIым, гу лъыттащ дыкъэзыухъуреихь дунейм и щIыпIэ телъыджэхэм ар зэрыдихьэх­ми, абыхэм ящыщ дэтхэнэми адыгэхэр ноби зэреджэм зэрыщыгъуазэми. Зытеп­сэ­лъыхьыр и лэжьыгъэм зэ­рыпыщIар къыфIы­хы­хьэж­ри, Иуаным зэгъэкIуарэ дахэу къытхуиIуэтащ Аурсэнтх и щыгуми абы ищ­хьэжкIэ щыIэ бгыщхьэ щIыпIэхэми я зэкIэлъы­кIуэкIэри цIэуэ зэрахьэхэри.
- Совет лъэхъэнэм а лъэ­ныкъуэмкIэ щыдиIа хъу­пIэ псори иджыри мэлажьэ: ижьымкIэ - Аурсэнтх, Лэхърэнышхуэ, Лэхърэн цIыкIу; сэмэгумкIэ - Къураты цIыкIу, Къуратышхуэ, Къэнжал лъэгу, Къэнжалыщхьэ, Къэнжалыбгъу; нэхъ пы­Iу­кIуэтауэ - Домбей, Домбей губгъуэ, Мазэхэ, Джэдмышх, Чэтмэн, нэгъуэщI­хэри. А псоми ярыт удзыр, ди гуапэ зэрыхъунщи, ноби яхъуэкIу.
- Япэ зэманым хъупIэхэр колхоз-совхозхэм трагуашэу щытащ. Иджы дапхуэдэу зэрыщытыр?
- Иужьрей илъэсхэм къэ­ралым конкурс ирегъэкIуэкI. Гъэ псом хъупIэу гектар пIыгъыным соми 150-м къы­щыщIэдзауэ сом 250-м нэблагъэ текIуадэу аращ. Ар, сэ къызэрыслъытэмкIэ, куэдкъым. ЖыпIэнур арамэ, нэгъабэ мэлу мин 40, былыму мин 11,5-рэ, шыуэ мини 5 итащ Хьэмащэ хъу­пIэ и закъуэ. 
- Къущхьэхъу фыщихьэр сыт хуэдэ зэманра, Аскэрбий?
- Инэхъыбэм хъупIэхэр накъыгъэм и 1-м къыщыщIэ­дзауэ щэкIуэгъуэм и 1 пщIондэ къагъэсэбэпу аращ. Мис иджы, куэд дэмыкIыу, мэ­къуауэгъуэм и 10 - 15-хэм псори я пIэ изэгъэнущ. Ди ­IэнатIэм и къалэн нэхъыщ­хьэр хъупIэхэм ярыт Iэщыр узыншэу къызэтедгъэнэ­нырщ. Ар зэдгъэхъулIэн ­папщIэ, гъэм и зыкъэIэты­гъуэм Аурсэнтх штаб къы­щызыдогъэпэщ. А хэщIапIэм Iэщым епха ветеринархэри, цIыхум еIэзэ дохутырхэри, токым елэжьхэри тесщ. Къэбэрдей-Балъкъэ­рым, псори зэхэту, хъупIэу гектар мини 139-рэ диIэщ. АтIэми, куэдыр щыгъуазэкъым бгыщхьэ хъупIэхэм щIымахуэми дызэрыкIуэм, дыгъапIэхэм ярыт мэлым, Iэщым мастэ яхэтIун пап­щIэ. 
- Къущхьэхъур зыхъу мэ­лым, Iэщым ялри, я шэри нэхъ IэфIу ягъэхъыбар. Уэ сыт жыпIэнт, абы теухуауэ, Аскэрбий?
- Шэч хэмылъу, бгы­щхьэ­хэм къыщыкI удзыр Iэщым и шэми, илми къэуат щIэ­зылъхьэщ, нэхъ гурыхьи зыщIщ. ЛъагапIэхэм шыгъу фIэкIа дахыркъым, Iэщыр и шхынкIэ къыщызэбгъэпэ­щыным текIуадэ щыIэкъыми. Мис мы зэманым, мэлым я лъхуэн-пIэныр мэ­лыжьыхым и кIэхэм къы­щыщIэдзауэ накъыгъэм икухэр къэмысу иухащи, ­къащIэхъуа щIэжьейри я ­гъусэу, псори къущхьэхъум итщ.
- Губгъуэм къыщыбдэ­лажьэхэм ящыщу хэт сымэ я цIэхэр къипIуэнт?
- Ди къудамэм щыпашэ­хэм ящыщу къыхэзгъэщыну сыхуейт Шурдым Борис, ­Къарэмырзэ Аслъэнбий, Шэру Аскэр сымэ, нэгъуэщI­хэри. КъезбжэкIахэри, зи цIэ къизмыIуэу къэнахэри - псори дызэзышэлIэжыр сыт жыпIэмэ, лэжьыгъэм ди бгъэ­дэтыкIэрщ, ди зэхуаку дэлъ цIыхугъэрщ, губгъуэм щызекIуэ хабзэм дызэрытетымрэ дызыпэрыт IэнатIэм къыщыдгъэлъагъуэ Iэзагъэмрэщ… 
Иуан Аскэрбий зыпэрыта IэнатIэхэм, жылагъуэ Iуэху­хэм зэрыщехъулIам и щы­хьэтщ абы къыхуагъэфэща дамыгъэхэр: Къэбэрдей-­Балъкъэр Республикэм и Парламентымрэ Прави­тельствэмрэ я щIыхь тхылъ зыбжанэр, ШахматымкIэ цIыхубзхэм я дунейпсо чем­пионатыр егъэ­кIуэ­кIы­ным щIэгъэкъуэн зэры­хуэ­хъуам къыхэкIыу, КъБР-м и Президентым къыхуищIа фIы­щIэр, Жылагъуэ палатэм, Къэбэрдей-Балъкъэ­рым и профсоюзхэм я зэгухьэныгъэм къабгъэдэкIа щIыхь тхылъхэр, нэгъуэщI куэди.
Аскэрбийрэ Риммэрэ ­къуэрылъху-пхъурылъхухэр яIэщи, ари насыпыфIагъэщ - абыхэм я ехъулIэныгъи фIыгъуи ухэплъэу, гъащIэм и IэфIыгъэ мыухыжыр аргуэру псэкIэ зыхэпщIэу. Апхуэдэ гуфIэгъуэхэми, нэгъуэщIхэми щымыщIэу, иджыри илъэс куэд къызэдагъэщIэну дахуохъуахъуэ езы Иуан Аскэрбии абы и щIыбагъ къыдэт и унагъуэ дахэми.

 

КЪУМАХУЭ Аслъэн.

Поделиться:

ЧИТАТЬ ТАКЖЕ:

28.03.2024 - 09:03

АДЫГЭХЭМ Я КЪЕЖЬАПIЭР

   ЩIыгум и ныбжьым ебгъапщэмэ, псэ зыIут дунейм еплъытмэ, цIыхум къикIуа гъуэгуанэр кIэщI дыдэщ, тхыдэм и щапхъэхэмкIэ ар мащIэщ.

28.03.2024 - 09:03

КАСПИЙСК ЩЫЗОХЬЭЗОХУЭ

Кавказ Ищхъэрэм и щIыналъэхэм алыдж-урым бэнэкIэмкIэ я спортсмен нэхъ лъэщхэр, илъэс 24-рэ зи ныбжьхэр, иджыблагъэ щызэхуэсащ Дагъыстэным и Каспийск къалэм.

27.03.2024 - 13:58

БИЙМ ЗЫ ГУПУ ПЭЩIИГЪЭУВАТ

Тхыдэдж-щIэныгъэлI Сокъур Валерэ «Кърым зауэр къэзыхьа ХьэтIохъущокъуэ и къуэ Кургъуокъуэ - пщыхэм я Iумахуэт» зыфIища и тхыгъэм къызэрыхэщу, зи ныбжьыр илъэс 27-рэ фIэкIа мыхъуа Къаплъэн-Джэрий, I

27.03.2024 - 12:25

ДУНЕЙПСО ЗЭХЬЭЗЭХУЭР Я ПЛЪАПIЭУ

Мэзкуу областым и Рузэ къалэм иджыблагъэ щекIуэкIащ Олимп джэгухэм хыхьэ тхэквондо лIэужьыгъуэмкIэ (ВТФ) Урысейм пашэныгъэр къыщыхьыным хуэунэтIауэ ныбжьыщIэхэм, хъыджэбзхэмрэ щIалэхэмрэ я зэхьэзэх

27.03.2024 - 09:03

СИ ЖЭНЭТ

(ГъащIэ теплъэгъуэ)