Лъахэхутэ-лъахэдж цIэрыIуэ Ефремов Юрий Хэку зауэшхуэм ипэкIэ къызэхикIухьауэ щытащ адыгэ-убых-абазэ лъэпкъ зэрыбыныр Iуву щыпсэуа КъухьэпIэ Кавказым и плIанэпэ куэд. ТхакIуэм и IэдакъэщIэкIщ илъэс пщIы бжыгъэм къриубыдэу зэлъищIыса гъуэгуанэм щилъэгъуахэмрэ гупсысэу къыщыпкърыхьахэмрэ щытетхыхьыжа, «Хы ФIыцIэ Iуфэм егъэщIылIа бгылъэ лъагъуэхэмкIэ» («Тропами горного Черноморья») и тхылъ гъуэзэджэр.

ЩIалэ гурыхуэ, гумызагъэ, щIыпIаплъэ телъыджэ Ефремовым фIэгъэщIэгъуэн хъури, Кавказыр Урысей къэралыгъуэм къызэризэуа щIыкIэм теухуа дэфтэрхэр Мэзкуу дэт тхылъ хъумапIэхэм къыщилъыхъуэжат.

- Нэхъапэхэм сыдэзыхьэхыу щытар хы ФIыцIэ Iуфэм егъэщIылIа щIыпIэхэм я зэхэлъыкIэм и закъуэт, - игу къегъэкIыж Ефремовым. – АрщхьэкIэ, абыкIэ зэрызэфIэмыкIынур щIэх дыдэу къызгурыIуэжри, Сочэ пэгъунэгъу Къуэбыдэ (Красная поляна, Кбаадэ) и тхыдэм щыгъуазэ зыхуэсщIыну мурад сщIащ. И пэщIэдзэу набдзэгубдзаплъэу сыхэплъэжащ хы ФIыцIэ Iуфэм и гъунэгъу бгылъэ щIыпIэхэм къыщызыкIухьын зи щIасэхэм къаIущIэ «лъахэджхэм» я тхыгъэ кIэщIхэм. Фи фIэщ зэрыхъун - абыхэм зи гугъу тщIы щIыналъэм и къекIуэкIыкIам теухуауэ зы псалъэухаи и кIэм нэгъэсауэ сащрихьэлIакъым. Уегупсыс хъунут гъуэгугъэлъагъуэхэр апхуэдэ хъыбархэм щымыгъуазэу, арщхьэкIэ Iуэхур ипэжыпIэкIэ нэхъ жыжьэ щыIэу къыщIэкIащ…

Ефремовым зэритхымкIэ, Къуэбыдэ и Iэхэлъахэм теухуауэ нэхъыбэ зэзыгъэщIэну гупыж зыщI дэтхэнэми хуэщхьэпэнут, а щIыпIэм и мызакъуэу, Кавказ КъухьэпIэ псоми ижькIэрэ къыщекIуэкIа Iуэхугъуэхэм нэхъыфIу хэзыщIыкI цIыхухэр ядэлажьэмэ.

- Кавказым зыщызыгъэпсэхухэр дэзыхьэхын хуейр зыIуплъэ дунейм и дахагъэм и закъуэкъым, атIэ и лъэр здынихус щIыгум нэхъапэкIэ щыпсэуа лъэпкъхэм я тхыдэми хищIыкIыпхъэщ, - щыжеIэ адэкIэ лъахэхутэ цIэрыIуэм зи гугъу тщIы и тхылъым.

Ефремов Юрий зэреплъу щытамкIэ, КъухьэпIэ Кавказыр Урысейм къизэун щыщIидзари щиухыжари Къуэбыдэ къуэладжэрщ. Сыту жыпIэмэ, япэрауэ, щхьэхуиту псэуным пащI щымыIэу, бийм пэува бгырысхэм къахэкIакъым а щIыпIэм щыпсэуахэм нэхъ ерыщ. ЕтIуанэрауэ, апхуэдэу къыщIекIуэкIам и щхьэусыгъуэщ (тхакIуэм къызэрилъытэмкIэ) къурш жьанэхэмкIэ дэнэ лъэныкъуэкIи къаухъуреихьа къуэладжэр а зэманым адрей щIыналъэхэм япыIудзауэ, екIуэлIэгъуейуэ зэрыщытари.

Къуэбыдэ и тхыдэм щыщщ XIX-нэ лIэщIыгъуэм и 30 гъэхэм Урысей къэралыгъуэм хы ФIыцIэ Iуфэм щиухуауэ щыта быдапIэхэр егъэзыгъэкIэ зэрызэтракъутэжауэ щытари, пащтыхьым и тIасхъэщIэх Торнау Федор и щэхурыкIуэ зекIуэхэм ящыщ зыр мы щIыпIэм зэрыщыпхыкIари…

ЛУЦЭ СулътIан.