Адыгэ-убых-абазэ лъэпкъ зэры­бы­ныр зэрыса щIыналъэм и плIанэпэ куэд къызэхэзыкIухьа лъахэхутэ цIэрыIуэ Ефремов Юрий и IэдакъэщIэкIщ «Хы ФIыцIэ Iуфэм къегъэщIылIа щIыпIэхэм япхрыкI лъа­гъуэхэмкIэ» («Тропами горного Черноморья») и тхылъ гъуэзэджэу илъэс пщIы бжыгъэм къриубыдэу здэщыIа щIыпIэхэм щилъэгъуахэмрэ гу­рыгъу-гурыщIэу щызыхищIахэмрэ щы­тетхыхьыжар. 
 ЗэрыщIалэ гурыхуэм, гумызагъэм, къызэрыгуэкI щIыпIаплъэу зэ­ры­щымытым къыхэкIыу, Ефремовым, фIэгъэщIэгъуэн хъури, Москва дэт тхылъ хъумапIэхэм къыщилъыхъуат КъухьэпIэ Кавказыр Урысей къэралыгъуэм зэрызыIэригъэхьа щIыкIэм ­теухуа дэфтэрхэр. 
 «А лъэныкъуэр кIуапIэ щысхуэхъуа­гъащIэхэм сыдэзыхьэхыу щытар щIыуэпсым и дахагъэмрэ щIыналъэм и зэхэлъыкIэ телъыджэмрэт, - игу къегъэкIыж Ефремовым. - Ауэ, КъухьэпIэ Кавказыр зэгъэцIыхун Iуэхур абыкIэ зэрызэфIэмыкIынур къызгурыIуэжри, япэщIыкIэ Сочэ пэгъунэгъуу щыIэ ­Къуэбыдэ (Красная поляна, Кбаадэ) щIыпIэм и тхыдэм щыгъуазэ зыхуэс­щIыну мурад сщIащ. Нэхъ тыншыр арати, зыгъэпсэхуакIуэхэм къадэ­ла­жьэхэм къыздрахьэкI тхыгъэхэм щыгъуазэ зыхуэсщIащ. Телъыджэщ, ауэ фи фIэщ зэрыхъун, абыхэм зи гугъу сщIы щIыналъэм и блэкIам теухуауэ зы псалъэуха нэхъ мыхъуми къы­щызгъуэтакъым, «гъуэгугъэлъагъуэ­хэр тхы­дэ хъыбархэм щымыгъуэзэххэу ара, атIэ!» жыуагъэIэу». 
 Лъахэхутэм зэритхымкIэ, Къуэбыдэ и Iэшэлъашэм зыщызыгъэпсэхуну гупыж зыщIхэм я дежкIэ куэдкIэ нэхъ щхьэпэщ, а щIыпIэми КъухьэпIэ Кавказым и адрей плIанэпэхэми пасэм щекIуэкIа Iуэхугъуэхэм фIыуэ хэзы­щIыкI цIыхухэр къадэлажьэмэ. «Кавказым зыщызыплъыхьыну къакIуэхэр дэзыхьэхын хуейр абы и щIыуэпсым и дахагъэм и закъуэкъым, атIэ я лъэр здынахус щIыгум ижькIэрэ щыпсэуа лъэпкъхэм я тхыдэми щэнхабзэми хащIыкIыпхъэщ», - щыжеIэ адэкIэ лъахэхутэ цIэрыIуэм а и тхылъым. 
 Ефремов Юрий зэритхымкIэ, ­КъухьэпIэ Кавказыр Урысейм къизэун щыщIидзари щиухыжари Къуэбыдэ къуэладжэрщ. Ар къыщIыхигъэщыр, я щхьэхуитыныгъэр яхъумэжу, бийм пэува шэрджэсхэм а щIыпIэм исахэм нэхъ ерыщ къахэмыкIауэ къызэрилъытэрщ. «Къурш жьанэхэм дэубы­дауэ щыта мы тIуащIэр, зэрыекIуэлIэ­гъуейм къыхэкIыу, адрей щIыналъэхэм япэIэщIэт. Сыщыгъуазэщ, хы ФIыцIэ Iуфэм и кIыхьагъкIэ щаухуауэ щыта япэ урыс быдапIэхэр зэ­ры­щызэтра­къутэжами, Урысей пащ­ты­хьым и тIасхъэщIэх Торнау Фёдор и щэхурыкIуэ зекIуэхэм ящыщ зыр мы щIыпIэм зэрыщыпхыкIами, нэгъуэщI­хэми…», - щитхыгъат а и тхылъым зи гугъу тщIа лъахэхутэ цIэрыIуэм.