Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм­ и Парламентым и комитетитIым - Аграрнэ политикэмкIэ, экологиемкIэ, щIыуэпсыр къэгъэсэбэпынымрэ щIы IуэхухэмкIэ и комитетымрэ Социальнэ политикэмкIэ, лэжьыгъэм­рэ узыншагъэр хъумэнымкIэ и ко­митетымрэ зэщIыгъуу ирагъэкIуэ­-кIа зэIущIэр теухуауэ щытащ республикэм и агропромышленнэ комп­лексым и лэжьакIуэхэм я псэу­кIэмрэ лэжьэкIэмрэ, абыхэм яIэ правовой шэсыпIэхэм.

ЗэIущIэм хэтащ КъБР-м и Парламентым и УнафэщIым и къуэдзэ Афэ­щIагъуэ Михаил, КъБР-м и Iэтащхьэмрэ Правительствэмрэ я лIыкIуэу ­КъБР-м и Парламентымрэ суд органхэмрэ щыIэ ДыщэкI Мадинэ, КъБР-м и Парламентым и Аграрнэ политикэмкIэ, экологиемкIэ, щIыуэпсыр къэгъэ­сэ­бэпынымрэ щIы IуэхухэмкIэ и комитетым и унафэщI Мокаев Кемал, ­КъБР-м и Парламентым Социальнэ по­литикэмкIэ, лэжьыгъэмрэ узыншагъэр хъумэнымкIэ и комитетым и уна­фэщI Къэжэр Хъусен, республикэм законхэр къыдэзыгъэкI и органым и депутатхэр, КъБР-м и къэрал властым и органхэм, гъэзэщIакIуэ властым и федеральнэ органхэм я щIыналъэ ­органхэм, щIыпIэ унафэр зезыгъакIуэ органхэм, Урысейм и Пенсэ фондым и IуэхущIапIэу КъБР-м щыIэм, профсоюз организацэхэм я лIыкIуэхэр, нэ­гъуэщI IэнатIэ зыбжанэм щыщхэр.
Республикэм и мэкъумэш IэнатIэм и лэжьакIуэхэм я социально-экономикэ щытыкIэмрэ абыхэм я правовой шэ­сы­пIэхэмрэ ятеухуауэ къэпсэлъащ ­КъБР-м мэкъумэш хозяйствэмкIэ и министрым и къуэдзэ Уэдыхь Тимур. Докладым увыпIэшхуэ щиубыдащ ­къуажэдэсхэм я псэупIэхэр егъэ­фIэ­кIуэным, жылагъуэхэр зэIузэпэщ щIы­ным­рэ социально-инженер инфраструктурэм зегъэужьынымрэ. Апхуэдэ Iуэхухэр къыщыгъэлъэгъуащ «Мэкъу­мэш хозяйствэм зегъэужьынымрэ ­мэкъумэш продукцэм, сырьём, ерыскъыпхъэхэм я рынокыр зэблэгъэкIы­нымрэ» къэрал программэм хиубыдэу зэхалъхьа «Къуажэ щIыналъэхэм зэ­пIэ­зэрыту зегъэужьыныр» программэ къуэдзэм.
2014 - 2018 гъэхэм къриубыдэу къуа­жэдэс унагъуэу 248-м я псэупIэхэр ирагъэфIэкIуащ, абыхэм унагъащIэу, IэщIагъэлI ныбжьыщIэу 147-рэ яхэту. А унагъуэхэм ящыщу 75-м бын куэд яIэщ. Къуажэ щIыналъэхэм псори зэ­хэту метр мин 24-рэ къызэрыкI псэу­пIэхэр щащIащ е къыщащэхуащ.
Программэ къуэдзэм ипкъ иткIэ 2018 гъэм къуажэдэс унагъуэу 21-м я псэупIэхэр ирагъэфIэкIуащ икIи абыхэм ящыщу 14-р IэщIагъэлI щIалэхэщ. А унагъуэхэм ящыщу 7-м бын куэд яIэщ. Псори зэхэту 2018 гъэм унэу ­метр зэбгъузэнатIэ мини 2-м щIигъу ящIащ е къащэхуащ.
Республикэм и къуажэхэм социаль­но-инженер инфраструктурэм хиубы­дэ IуэхущIапIэхэм къызэрызэрагъэпэ­щым щытепсэлъыхьым доклад зы­щIам зэрыжиIамкIэ, 2014 - 2018 гъэхэм къриубыдэу республикэм и къуажэхэм фельдшер-акушер пункту 9, спорт ухуэныгъэ зэмылIэужьыгъуэу 13 къыщызэIуахащ, газ зрикIуэ бжьамийуэ километр 28,7-рэ псы зрикIуэ бжьамийуэ километр 37,32-рэ щаукъуэдиящ. Апхуэдэу щIын яухащ цIыху 300 щIэхуэу 2016 гъэм Псынэдахэ къуажэм къыщрагъэжьауэ щыта щэнхабзэмкIэ унэр.
2018 гъэм Саратовскэ къуажэм ­фельдшер-акушер пункт, ХьэтIэхъущыкъуей къуажэм футбол джэгупIэ, Нартан къуажэм щэнхабзэмкIэ унэ къы­щ­рагъэжьащ, псы зрикIуэ бжьамийхэр Сэрмакъ къуажэм, газ зрикIуэ бжьамийхэр Зеикъуэ къуажэм щау­къуэдийуэ щIадзащ. А лэжьыгъэ псори дызэрыт илъэсым зэфIагъэкIыну я му­радщ.
2019 гъэм фельдшер-акушер пункт Псынэдахэ, футбол джэгупIэ Былым къуажэм къыщрагъэжьэнущ, Къулъкъужын Ипщэ, Приречнэ къуа­жэ­хэр ирафын псыкIэ къызэзыгъэпэ­щыну бжьамийхэр яукъуэдийуэ щIа­дзэнущ, Зеикъуэ газ бжьамийхэм нэхъри зыщ­рагъэубгъунущ.
А псори зэфIагъэкIын папщIэ къэ­рал дэIэпыкъуныгъэр зыубгъуауэ къагъэсэбэп. Къызэхуэсахэм Уэдыхь Тимур ягу къигъэкIыжащ 2018 гъэм и закъуэ КъБР-м и Правительствэмрэ Уры­сей Федерацэм Мэкъумэш хо­зяйствэм и министерствэмрэ зэгуры­Iуэныгъэу 9 зэрызэращIылIар. Республикэм и мэкъумэшыщIэхэм псори зэ­хэту сом меларди 2-рэ мелуан 369-рэ къаIэрыхьащ къэрал дэIэпыкъуныгъэм и унэтIыныгъэу 24-м хиубыдэу. Апхуэдиз ахъшэм щыщу сом меларди 2-рэ мелуан 192-рэ федеральнэ бюд­жетым къыхэкIащ.

2019 гъэм мэкъумэш продукцэ къэ­зылэжьхэм субсидие, грант щIы­кIэу къэрал дэIэпыкъуныгъэхэр еты­ным теухуауэ Урысей Федерацэм Мэкъумэш хозяйствэмкIэ и министерствэмрэ КъБР-м и Правительс­твэмрэ зэращIылIа зэгурыIуэныгъэхэм япкъ иткIэ мэкъумэшы­щIэхэм сом 1 мелардрэ мелуан 963,4-рэ къаIэрыхьэн хуейщ, абы щыщу сом мелард 1-рэ мелуан 803,5-рэ федеральнэ бюджетым къыхэкIыу.
Къуажэхэм я социальнэ, инженер инфраструктурэр зэтегъэувэным мы гъэм сом мелуани 31-рэ трагъэкIуэдэнущ икIи абы щыщу сом мелуан 29-рэ хуэдизыр федераль­-нэ бюджетым къыхэкIынущ. Къуа­жэдэсхэм я псэупIэхэр егъэфIэ­кIуэным сом мелуан 1-м нэблагъэ хухахынущи, абы щыщу сом мелуани 10,1-р федеральнэ бюджетым и ахъшэу щытынущ.
Къэрал статистикэмкIэ федеральнэ къулыкъущIапIэм и управленэу Кавказ Ищхъэрэ федеральнэ округым щыIэм къита бжыгъэхэм ятепщIыхьмэ, 2018 гъэм ди республикэм и мэкъумэш хозяйствэм и лэжьакIуэхэм ику иту къаIэрыхьэ мазэ лэжьапщIэр сом 13635-рэ, 2017 гъэм елъытауэ проценти 100,8-рэ, хъууэ щытащ. Дызэрыт илъэсым мэкъумэшыщIэхэм ику иту мазэм къалэжьыр сом 15371-м нагъэсын хуейщ.
Доклад зыщIам къигъэлъэгъуащ мэкъумэшыщIэхэм я псэукIэмрэ лэ­жьэкIэмрэ хэлъ гугъуехьхэри. Абы­хэм ящыщщ КъБР-м и агропро­мышленнэ комплексым IэнатIэхэр къызэрыщызэрагъэпэщымрэ лэ­жьыгъэр зэрыщахъумэмрэ нэгъэсауэ арэзы укъызэримыщIыр. Псом хуэмыдэу гугъуехь нэрылъагъухэр щыIэщ предприятэ мыинхэм: абыхэм лэжьыгъэр хъумэнымкIэ IэщIагъэлIхэр яIэкъым, лэжьапIэ IэнатIэхэм я щытыкIэр хэхауэ къапщы­тэркъым, цIыхухэм я узыншагъэр хъумэным пыщIа Iэмэпсымэхэр къы­зэращэхун ахъшэ хухахыр­-къым, лэжьакIуэхэм я узыншагъэр и зэманым къапщытэркъым.
ЗэIущIэм хэтахэм къызэрагъэ­лъэгъуамкIэ, «Къуажэ щIыналъэ­хэм зэпIэзэрыту зегъэужьыныр» про­граммэ къуэдзэр 2020 гъэм ­къагъэщIэрэщIэжынущ икIи ар ­программэ щхьэхуэу 2021 гъэм щегъэжьауэ ягъэзэщIэнущ. Мы документым халъхьэну зэхъуэкIыныгъэ щхьэхуэхэм зэIущIэм хэтахэр щы­гъуазэ ищIащ КъБР-м Мэкъумэш хозяйствэмкIэ и министерствэм ­финансхэмкIэ, экономикэмкIэ, къэ­рал дэIэпыкъуныгъэмкIэ и управ­ленэм и унафэщI Кулаковэ Иринэ. Къапщтэмэ, къуажэхэм щыпсэу унагъуэхэм я псэупIэхэр ирагъэ­фIэ­кIуэнымкIэ щадэIэпыкъум деж, иджыпсту зэрекIуэкIым хуэдэу, хэхауэ унагъащIэхэр япэ ирагъэщы­нукъым - псэупIэ хуэныкъуэхэр зы учётым итынущ икIи абыхэм я чэ­-зур къызэрысым тещIыхьауэ ядэIэ­пыкъунущ. Къуажэхэр комплекснэу зэIузэпэщ щIыным и лъэныкъуэкIэ къапщтэмэ, лэжьыгъэхэр нэхъ трагъэщIэнущ газымрэ псымрэ Iэмал зэриIэкIэ нэхъыбэм ялъэгъэIэсы­-ным, ухуэныгъэхэр зэгъэуIуауэ икIи комплекснэу егъэкIуэкIыным.
КъаIэта Iуэхухэм ятеухуауэ зэIущIэм къыщыпсэлъащ ­КъБР-м и Парламентым и депутат, «Ленинцы» мэкъумэш кооперативым и тхьэ­мадэ Бердюжэ Владимир, ­УФ-м и агропромышленнэ комп­лексым и лэжьакIуэхэм я проф­-союз республикэ зэгухьэныгъэм и тхьэмадэ Шыбзыхъуэ Нарзан, ­УФ-м и агропромышленнэ комплексым и лэжьакIуэхэм я проф­союзым и ­Прохладнэ район зэгу­хьэныгъэм и тхьэмадэ Чепурков Алексей, Урысейм и Пенсэ фондым и къудамэу КъБР-м щыIэм и уна­фэщIым и ­къуэдзэ Дыкъынэ Заремэ сымэ.
Дыкъынэр хэхауэ теп­сэлъыхьащ «Страховой пенсэхэм я IуэхукIэ» Федеральнэ законым и  17-нэ статьям и Iыхьэ 14-м цIыху­хэм я ­страховой пенсэхэм процент 25-рэ яхущIыгъуным теухуауэ къы­щы­гъэ­лъэгъуар зэрагъэзащIэр. Пен­сэм и базовэ Iыхьэм хагъэхъуэн папщIэ цIыхур мэкъумэш IэнатIэм илъэс    30 нэхърэ мынэхъ мащIэкIэ щы­лэжьауэ, лэжьапIэ IэнатIэ имы­Iэжу икIи къуажэм щыпсэууэ щытын ­хуейщ. Законодательствэм зэ­риуб­зыхуам тету нобэм ирихьэлIэу пенсэхэм я базовэ Iыхьэм ику иту            сом 1333,5-рэ хухагъэхъуащ цIыху 2855-м. Щхьэусыгъуэ зэмылIэу­жьыгъуэхэм я зэранкIэ ягъэува зэманым хуэдизкIэ мэкъумэш хо­зяйствэм зэрыщылэжьамкIэ пенсэм фондым хъыбар езымыгъэ­щIахэм зыхуеину документхэр ды­зэрыт илъэсым къриубыдэу зы­хуэфащэ IэнатIэхэм иратыж хъунущ. Абыхэм я пенсэ хухагъэ­хъуэжынущ 2019 гъэм щIышылэм и 1-м щегъэжьауэ.
Илъэсым хыхьэу блэкIа зэманым апхуэдэ цIыхуи 127-м Пенсэ фондым зыхуагъэзащ. Абыхэм ящыщу блыр зи пенсэм и базовэ Iыхьэр зыхухагъахъуэхэм химыубыдэу къалъытащ.
ЗэIущIэм кърикIуахэм япкъ иткIэ унафэ пыухыкIа къащтащ.