Къулъкъужын къуажэм къыщы­хъуа, щеджа адыгэ пщащэ щIыкIа- фIэ Къуэдз Аксанэ щызэзгъэцIыхуар Германиеращ. Илъэс зыбжанэ ипэкIэ абы къыщызэрагъэпэща, Адыгэ ­щэн­хабзэм и дунейпсо фестивалым ­щыщ зы пшыхьыр езыгъэкIуэкIар ­Аксанэт. Хэкум икIахэр дыдихьэхат абы Iурылъ адыгэбзэм и къабзагъымрэ лъэпкъ Iуэхум хуэнэхъуеин­шэу хамэ щIыпIэ  зэ­рисымрэ. Ар илъэс 20-м нэблэгъауэ Германием ­щопсэу, щолажьэ. Уна­гъуэщ, пхъуитI иIэщ. Нэмыцэ къэралыгъуэм къыщаIэт сыт хуэдэ адыгэ Iуэхуми жы­джэру хэтщ, щIэблэм адыгэбзэр егъэ­щIэным и ­гуащIэ ­хелъхьэ. Иджыблагъэ лъагъунлъагъу хэкум къэкIуэжати, упщIэ зыбжанэкIэ зыхуэдгъэзащ. 

- Аксанэ, илъэс 20 лъандэрэ уахэсщ нэмыцэ къэралыгъуэр псэупIэ зы­хуэхъуа ди лъэпкъэгъухэм. Шэч хэ­-мы­лъу, дэ япэу тфIэгъэщIэгъуэныр сыт я псэукIэ, адыгэбзэр, хабзэр хъу­мэ­нымкIэ я Iуэхур сытым тет? Нобэ адыгэбзэкIэ къопсэлъэф яхэт Германием къыщалъхуа адыгэхэм? Нэхъыжьхэр гурыIуэгъуэщ, щIалэгъуа­лэмрэ курыт ныбжьым итхэмрэ нэхъ ятеухуауэ узгъэпсэлъэнут. 
- Нэмыцэм ис псоми я гугъу сымы­-щIу, сэ сыщыпсэу Ганновер къалэр къэсщтэнщи, Сирием къикIа адыгэхэр къытхыхьэри, ди щIалэгъуалэр нэхъы-бэ хъуащ. Сэ абыхэм адыгэбзэр зрагъэщIэнымкIэ садоIэпыкъу. Си лэжьыгъэм сыкъыщыдэхуэ зэманым, тхьэ­махуэ махуэхэм садолажьэ. ЯщIэжрэ щIа­лэгъуалэм адыгэбзэ? Куэдым яIу­рылъкъым. Ауэ адыгагъэр зэрахьэ, я лъэпкъ хабзэм тетщ, къызытекIари къыздикIари ящIэу апхуэдэщ. Ар къы­зыхэкIыр адыгэбзэ зымыщIэж адэ-анэм я унагъуэм щапI сабийм бзэр Iурамылъхьэф щхьэкIэ я лъэпкъ тхыдэр зэрыжраIэрщ, зэхэщIыкI яIэу къызэрагъэтэджырщ. Нэмыцэ щIалэгъуалэм къахыбоцIыхукI адыгэхэр. Ари куэд и ­уасэщ. Абы къокI ар и хьэл-щэнкIэ, и ­дуней тетыкIэкIэ адыгэу къызэрынар, нэмыцэм яхэту къэхъу щхьэкIэ, ящыщ зэрымыхъуар. Си гугъэщ дяпэкIэ щIалэгъуалэм бзэ нэхъ яIурылъ хъуну. КIуэ­тэху яIэщIэхунуращ жыпIэ щхьэкIэ, ­дунейм къыщыхъу зыужьыныгъэм лъэпкъ мащIэхэми сэбэп къахуэхъун куэд къыхах. Дэ псори зы унэ дыщIэс хуэдэу дыщызэпыщIа зэманым дыкъызыхэкIар дгъэгъуэщэну, хамэ къэ­ралыбзэхэр зыбжанэу щыдджкIэ, ди анэдэлъхубзэр зэдмыгъэщIэну хуиты­ныгъэ диIэкъым. Сэ ядэслъагъур ­­зыщ - адыгэбзэр ямыщIэми, зрагъэ­щIэну зэ­рыхуэпабгъэрщ. 
- Германием япэ дыдэу Адыгэ хасэ къыщызэзыгъэпэщахэм ящыщу дэ фIыуэ доцIыху ТIамжьыкъуэ Умар-Фарукъ, ар куэдрэ хэкуми къэкIуащ, хамэ къэралхэм ис адыгэхэм щхьэкIэ куэд зыщIа лIыщ. Абы уэри удола-жьэ. Умар-Фарукъ и IуэхущIафэхэр адыгэхэр адыгэу къызэтенэным сэ­-бэп зэрыхуэхъум, нобэ екIуэкI лэжьыгъэхэм утезгъэпсэлъыхьынут. 
- Умар-Фарукъ пщIэшхуэ зиIэу Германием ис адыгэлIхэм язщ жысIэ мыхъуу, япэщ жысIэмэ, нэхъ сигу зэгъэнущ. Си щхьэкIэ согуфIэ ар зыдэс къалэм сы­щыпсэуну си насып къызэрихьам щхьэ­кIэ. Дэ лэжьыгъэ IуэхукIи дызэ­хуозэ, унагъуэкIи дызэкIэлъокIуэ. Си адэ-анэм сазэрыпэIэщIэр тынш сщищIу си гъащIэм хэт адэ пэлъытэщ ар. 
И лэжьыгъэмрэ и зэфIэкIымрэ утеп­сэлъыхьын щIэбдзэмэ, жэщ-махуэкIэ къыпхуэIуэтэнкъым а лIым и лъэпкъым хуищIэмрэ и хэкум зэрыхуэпэжымрэ. Умар-Фарукъ лъэхъэнэхэр зэпызыщIэ цIыхущ жыпIэмэ, ущыуэнукъым. Абы ищIэмрэ, иджымрэ, къиIуатэмрэ, нэхъыщIэхэм зэрадэгуашэмрэ пщалъэ гуэркIэ къыпхуэлъытэнукъым. Инсти-тут ущеджэн хуейкъым адыгэхэм щхьэ­кIэ зыгуэр къэпщIэн, уи бзэр, хабзэр зэбгъэщIэн щхьэкIэ, атIэ а нэхъы­жьы­фIым убгъэдэсын хуейуэ аращ. Я на­сыпщ иджыпсту и гъусэу псэу щIалэ­гъуалэм. Къулъкъужын адыгэ къуа­жэжьым къыдэкIа сэ, адыгагъэкIэ, ­хаб­­­зэкIэ, бзэкIэ сыкъигъэIуэщхъуу адыгэлI нэсщ ар. 
Хуабжьу архив куэд иIэщ. Ар зыщы­мыгъуазэ зы налъи адыгэ тхыдэм хэткъым. Хамэ къэрал куэдым япыщIауэ, хэкум къэкIуэжырейуэ щытщ. Мис абы иIэщ адыгэ щIалэгъуалэм зэрадэгуэ­шэн икIи щхьэхыркъым. Лэжьыгъэ куп­щIафIэ куэд къызэринэкIащ. Герма­нием щылажьэ Адыгэ хасэхэм я фе­-          де­рацэм и тхьэмадэу щыщытами ди ­лъэп­къым къыхуэщхьэпэн Iуэху дахэ куэд зэфIигъэкIащ, иджыри ядолажьэ, абы хиша лъагъуэрщ адрейхэр зрикIуэр. 
- Германием щыпсэу адыгэхэм я деж­кIэ гум жьы дезыгъэху гуэру факъыщыхъу хъунщ хэкум икIа адыгэ­хэр. Уэ укъызощтэри, уи къару елъы­тауэ сыт яхэплъхьэфрэ абыхэм я ­адыгагъэр яфIэмыкIуэдынымкIэ? Уэ уипхъухэм адыгэбзэ ящIэрэ, къагурыIуэрэ? 
- Сэ сIурылъ адыгэбзэм, дауи, ехъуап­сэу, езыхэми апхуэдэу зрагъэщIэну ­ху­щIэкъуу апхуэдэщ. Iуэху гуэр къы­зэдгъэ­пэщмэ, сэращ езыгъэ­кIуэкIыр. АдыгэбзэкIэ зыгуэр ятхын хуей хъуамэ, сэращ зызыхуагъазэр. Ди жагъуэ зэ­рыхъущи, Хасэм щедгъэкIуэкI зэIущIэ­хэмрэ дерсхэмрэ мащIэщ бзэр шэ­- ­рыуэу зэбгъэщIэнымкIэ, утхэфу, уеджэфу зебгъэсэнымкIэ. ЩIалэгъуалэр йоджэ, нэхъыжьыIуэхэми я унагъуэр зэрагъэпсэун къалэжьын хуейщи, зэман куэд  яIэкъым. Тхьэмахуэ махуэ-ращ ахэр щыщхьэхуитри, зэрыхъукIэ, ды­зэхуозэ, дерсхэр идогъэкIуэкI. 
Си хъыджэбзхэм фIыуэ ящIэ - нэхъыжьыр илъэс 24-рэ мэхъури, адыгэбзэр фIы дыдэу егъэшэрыуэ, нэхъы­щIэми ар и щапхъэщи, мэпсалъэ. Германием щыпсэу щхьэкIэ, европей модэм зыкъыкIэрамыгъэхуну хэт ­щхьэ­кIэ, зэрыадыгэр ягъэгъуащэркъым. Ар я напщIэ телъщ. Уеблэмэ, нэхъыщIэм нэмыцэ хьэл гуэр дилъэгъуа­мэ, нэхъыжьым зэрегъэзэхуэж: «Дэ ады­гэхэм ар ди хабзэкъым, дэ мы­хуэ­дэущ дызэ­ры­щытыр», - жиIэурэ еущий. 
- Нэхъыбэу узыдэлажьэри уи гъу­нэгъури нэмыцэщ, ныбжьэгъу куэди уиIэ хъунщ. Сыт хуэдэ ахэр я цIыху щIыкIэкIэ, я дуней тетыкIэкIэ? Ады­гэхэмрэ  нэмыцэхэмрэ зэрызэбгъэщхь хьэл гуэрхэр щыIэ хьэмэрэ зэмыщ­хьыххэрэ? Тынш абыхэм уадэгъуэгурыкIуэну? 
- Зы къиин хэслъэгъуакъым, абы сы­зэ­рыIэпхъуэрэ. Хуабжьу цIыху зэ­пIэ­зэрытхэщ икIи сабырхэщ нэмыцэхэр. Зэи я мыIуэху зэрахуэркъым, уи гугъуи къащIынукъым. ЛэжьыгъэкIи ныбжьэгъугъэкIи сызыпыщIахэм пщIэ къыс­хуащI, сызэрыадыгэр, Урысейм, Кавказым сызэрыщыщыр ящIэ. Тыншу уадогъуэгурыкIуэф. Ди менталитетыр зэтемыхуэу жыпIэ щхьэкIэ, псори зэ­лъытыжар цIыхугъэрауэ собж. Ар цIыхум хэлъмэ, дэнэ къэрал къыщамылъхуами, сыт хуэдэ лъэпкъ къы­хэ­мы­кIами, удэгъуэгурыкIуэфынущ. 
- Аксанэ, нэмыцэхэр къахэс лъэпкъ­хэм дауэ яхущыт? Адрей къэралхэм адыгэхэм пщIэшхуэ къыщыхуащI, Г­ерманиери апхуэдэ? 
- Адыгэ нэхъыбэ зэрыс къэралхэм ­ятещIыхьауэ жэуап нэхъ пэж пхуэтыну хъунщ. Ауэ си щхьэкIэ сыкъапщтэмэ, пщIэи къытхуащI икIи езым уащыщ дыдэм хуэдэу къыпхущытщ. Нэмыцэ ­защIэщ сэ сызыдэлажьэхэри, я гуэныхь сыхуейкъым. Адрейхэм яIэ хуэгъэ­кIуатэм хуэдэ сэри сиIэщ, си унафэщI-хэр къысхуэарэзыщ, къыздэлажьэхэм сагуроIуэ. СыкъызыхэкIар, нэгъуэщI щIыпIэ сыкъызэрикIар щажесIэкIэ, яфIэ­гъэщIэгъуэнщ, абы нэхъ пэгъунэгъуж уахуищIу фIэкIа, Iумпэм уащIыну ягу къэкIыххэркъым. ЦIыху гуапэщ нэмыцэхэр. 
- КъэралитIым щекIуэкI псэукIэм               и пIалъэр бощIэ. СыткIэ зэщхь, зыщ­хьэщыкIрэ? Дэнэ ущыпсэуну ­нэхъ тынш? 
- Къэралым и псэукIэр къапщтэмэ, нэ­мыцэ хэгъэгум щекIуэкI псэукIэр зэ­ры­зэгъэпэщамрэ абы хабзэр зэ­ры­щы­зэтеубламрэ псоми ящIэ. Абы и лъэныкъуэкIэ Германием ущыпсэуну нэхъ тыншщ, къэблэжьым укъуэлIы­кIы­нукъым, мыбдеж къыщахь улахуэм еплъытмэ. 
Адыгэхэм ебгъапщэмэ, хуабжьу нэхъ тыншу  мэпсэу нэмыцэхэр. Хабзэ яхэлъщ абыхэми, ауэ ирагъэлейркъым. ХьэщIапIэ кIуэнумэ, вино птулъкIэ ­къащтэнуращ, здэкIуахэм ерыскъым къикъутэ Iэнэ къагъэувынукъым, уэршэрыху зэдзэкъэну тIэкIу фIэкIа. Сэ ар сигу ирохь. Адыгэхэм куэд зэхуащIэ, зэIэпахымкIи, зыхуащIэри ирагъэлейуэ къысщохъу. Зи гугъу сщIыр ди унэхэми зыхуэпэкIэми щыболъагъу. Хьэгъуэ­лIыгъуэ къудейр къащтэт. Мыбы цIыхуу зэхуашэсымрэ ерыскъыуэ къаIэтымрэ егъэлеякъэ? Мыр Европэм езгъапщэу   е европей еплъыкIэ сыхъуауэ къыф­-щы­мыхъу. Адыгэ бзылъхугъэ хуэдэу жызоIэ, ди лъэпкъым хуабжьу ирагъэлей зэрыхъуар. Ауэ, пэжщ, ди хабзэм хуэдэ, ди хэкум хуэдэ нэгъуэщI щIыпIэ щыбгъуэтынукъым. Псэкупсэ къулеягъыу дбгъэдэлъым хуэдэ нэ­мыцэхэм яIэкъым. Ар кърибгъэлъэ­гъуэну урикъунщ адэ-анэмрэ бынымрэ я зэхущытыкIэр, дэ дыкъызэлъхуа-        хэм дазэрыпыщIар. Нэмыцэм балигъыпIэ щиувахэр адэ-анэм унэкъуэщ хуэхъуауэ жыпIэ хъунущ. ЯхокIри, я щхьэр ягъэпсэуж. Адэ-анэм деж ИлъэсыщIэм щызэхуэсыжынуращ, илъэ­сым зэ. Дэ ди сабийхэм гулъытэ-          рэ IэфIагъыу ягъуэтымрэ зи ныбжь хэкIуэта адэ-анэм хуащIыж пщIэмрэ ­уасэншэщ. Ахэр дахэу зэкIэлъыкIуэу, зэрылъагъуу, щIэблэр дадэ-нанэм я куэщI ирапIыкIыу зэрызэхэсыр фIы­гъуэшхуэщ. Мис апхуэдэ хуабагъ зы­хэзымыщIэ нэмыцэхэр сфIэгуэныхь ­мэхъу. Щапхъэ куэд къыпхуэхьынущ псэукIэ тыншым теухуауи, зи гугъу сщIы фIыгъуэхэм ехьэлIауи. Сэ срогушхуэ адыгэ лъэпкъым сыкъызэрыхэкIам. Дэнэ сыщыпсэуми сыхуейщ адыгагъэ зезыхьэ цIыхухэм сыкъаухъуреихьыну. Дэ, Ганновер дэсхэм, абыкIэ ди гур ­              щыз ещI ди нэхъыжьыфI Умар-Фарукъ. Куэдрэ ди япэ Тхьэм иригъэт!
Епсэлъар
НэщIэпыджэ Замирэщ.