Жэпуэгъуэм и 1-м Нартан къуажэм щызэхэтынущ илъэсым и шы зэхьэзэхуэ нэхъ ин дыдэр - «Шэрджэс дерби-2021». «Гуэрэн» шыгъэжапIэм иджы етIуанэ кърегъэблагъэ шыхэр ямыхъуэжу махуипщIым и кIуэцIкIэ километр 1000 зэпызычыну зи мурад шу ахъырзэманхэр. Адыгэшым хуаIэ лъагъуныгъэрщ а псори зэзышалIэр.
Илъэс фIэкIа зимыныбжь «Шэрджэс дерби»-р дунейпсо зэхьэзэхуэ хъуну хунэсакIэщ. Мы гъэми пандемием и хабзэ ткIийхэм къебэкъуэфмэ, шу хьэщIэхэр зэрыдикуэдынум дыпоплъэ. Лъэпкъым и цIэр зезыхьэ псэущхьэ махуэм апхуэдэпщIэ зэригъуэтыжамкIэ фIыщIэ зыхуэщIыпхъэхэм япэ иту пхужыIэнущ «Адыгэшыр хъумэнымрэ зегъэужьынымкIэ фондыр». Зэхьэзэхуэр щхьэусыгъуэ тщIыри, упщIэ зыбжанэкIэ зыхуэдгъэзащ Фондым и администратор, илъэс етIуанэ хъуауэ «Шэрджэс дерби»-м и унафэщI IэнатIэр езыхьэкI, адыгэшым и тхыдэр зэфIэзыгъэувэж «Шу пщыIэ» IуэхущIапIэр зыгъэлажьэ Мыз Исмел.
- ЩIыпIэ жыжьэхэм щекIуэкI зэхьэзэхуэхэм къыщыжэ ди шухэм дащыдэщIкIэ, шыгъэжапIэ зэпэщхэр зэрыщыIэр долъагъу. Апхуэдэщ, псалъэм папщIэ, Италием и «Сан-Россоре» цIэрыIуэри, Урысейм щрагъэкIуэкI шыгъажэ кIыхьхэм я нэхъыбэр щызэхашэ «Отрада»-ри. Къызэрызэгъэпэща и лъэныкъуэкIэ, арэзы фыкъищIрэ «Шэрджэс дерби»-р щызэхэтыну «Гуэрэным»? Зэпеуэм и чэзур къэмыс щIыкIэ, фызыхуэпIащIэ Iуэху зэхуэмыхъу щыIэ?
- Мы Iуэхум хэт дэтхэнэ зы шуми, дыдейхэм я мызакъуэу, Мэзкуу къикIахэми ди «Гуэрэным» фIы и лъэныкъуэкIэ бгъэдэлъхэм гу лъатэ икIи щогуфIыкI. Урысей псом мы шыгъэжапIэм нэхърэ нэхъыфI имыту къалъытэ. Ар жозыгъэIэхэм язщ шыр къыщыжэ гъуэгур щабэу, шы лъэгум емыгуауэу, уеблэмэ, гъуэгуанэр зэпичынымкIэ къыдэIэпыкъужу зэрыщытыр.
АдэкIэ «этап» жыхуэтIэ техьэжыпIэм деж уэру псы зэрыщагъуэтми куэд тщегъэпсынщIэ. Псым куэд елъытащ. Дауи, дэтхэнэ зы Iуэхуми зэман, къару, акъыл тебгъэкIуэдэху нэхъ зиужьынущ, ефIэкIуэнущ. Абы ипкъ иткIэ, зи гугъуехьрэ мылъкурэ хэзылъхьэну гукъыдэж зиIэ щыIэмэ, зыкъытхурегъазэ, нэхъ куууэ псоми щыгъуазэ тщIынщ, апхуэдэ Iэмали еттынщ.
- Адыгэшым зыкъедгъэужьыжыну ди мурадщ жызыIэхэр мащIэкъым нобэ. А псоми фIыкIэ къахощ «Адыгэшыр хъумэнымрэ зегъэужьынымкIэ фондым» и лэжьэкIэр, ауэ щыхъукIэ апхуэдиз зэфIэкI къэзыгъэлъагъуэ щIалэхэр дымыцIыху пэлъытэщ. ЦIэ гуэрхэр зэхэтхыну, фIыщIэ зыхуэщIыпхъэр хэт сымэу щытми, тщIэну ди гуапэт.
- Фондым къызэхуишэса, и жьауэ щIэувахэр адыгэшыр мыпхуэдэ шыгъажэ кIыхьхэм куэдрэ щызыгъэунэхуа, зэхьэзэхуэм и пIалъэри и Iэмалри жану зэзыгъэщIахэрщ. Абыхэм ящыщщ Iуэхум езэш къыхэзымыгъэхьэ, абы зи гукъыдэжыр хуэмыужьых, езы Фондыр къызэзыгъэпэща Сибэч Артур. «Шэрджэс дерби-2021»-ми Артур фыщрихьэлIэнущ, гушхуауэ, зэпимыгъэууэ шыгъажэм и нэхъ кIыхь дыдэ километри 160-м хэт гупым шыр къыщигъажэу.
Абы къыкIэлъыкIуэу зи цIэ къисIуэну сызыхуейхэм языхэзщ Зыхъуэ Замир. Илъэс куэд щIауэ мы шыгъажэ кIыхь Iуэхум хэт, дэтхэнэ зы лъэпощхьэпоми хэкIыпIэ щхьэхуэ къыхуэзыгъуэт шууей нэгъэсащ ар. Замир Фондым ишхэр щагъэхьэзыр шэщыр и пщэ нэхъ дэлъщ. Шыхэр шыгъажэм хуэгъэхьэзырынымкIэ, абыхэм я узыншагъэр хъума хъунымкIэ жэуап зыхь цIыхущ.
КъинэмыщIауэ, Фондым и гупым хэтщ Джатэ Щэмил. Ар нэгъабэ екIуэкIа «Шэрджэс дерби-2020»-м бжьыпэ щызыубыдахэм, рекорд щызыгъэувахэм ящыщщ. Абы ищIыIужкIэ, шууэ гъуэгуанэ кIыхьым къыщыжэнымкIэ, урысей рейтингым мы гъэм япэ увыпIэр щиIыгъщ Джатэм.
Къыхэзгъэщыну сыхуейщ Хъупсырджэнхэ Залым и зэфIэкIри. Урысейм щынэхъ Iэзэ шууейхэм ящыщ щIалэм къэралым гъуэгуанэ нэхъ кIыхь дыдэу къыщалъытэ километри 160-м нэхъ псынщIэу къыщыжэнымкIэ рекорд щигъэуващ адыгэшкIэ. Зи гугъу сщIахэм яхэбдзыну зы яхэмыту, Урысейр мыхъуу, дуней псом адыгэшым и цIэр щагъэIу, къэралым и гуп къыхэхами хэтщ, дунейпсо шыгъажэ зэхьэзэхуэхэми къыщожэ.
- Нэгъабэрей «Дерби»-р щIыналъэ кIуэцI зэхьэзэхуэ хуэдэу екIуэкIащ, хэтари нэхъыбэу ди республикэм щыщхэращ. Мыгъэрейм дэнэ нэс зэрызиубгъур? ДэIэпыкъуэгъу фыхуэмыныкъуэу, къекIуалIэхэр зыхуей-зыхуэфIкIэ фигу нэсу къызэвгъэпэщыфрэ?
- Илъэс блэкIами мы гъэми шыгъажэм и хъыбарыр псоми ялъэдгъэIэсащ. Езыхэр тегушхуэмэ, къыщIэмыжэн щхьэусыгъуэ щыIэкъым. Нэгъаби хамэ къэралхэм къикIыу «Шэрджэс дерби»-м хэтыну я гугъат, ауэ уз къекIуэкIым и зэранкIэ зэхуэхъужакъым. Иджыпсту ипэ дищу тхужыIэнукъым хэтыну щхьэ бжыгъэр зыхуэдизыр, ауэ псалъэмакъ зэхэтххэмкIэ, апхуэдэ гукъыдэж зиIэхэр мащIэкъым. Iуэхум хэлэжьыхьыну гукъыдэж зиIэхэм я гугъу тщIымэ, ахэр зэи лей щыхъуркъым мыпхуэдэ зэхьэзэхуэхэм. Псалъэм папщIэ, техьэжыпIэм къэсыжа шыр текIыжыгъуэм хуэбгъэхьэзырыжыным цIыхуищ-плIы еубыд. КъекIуэлIэну шухэм я бжыгъэр наIуэ къэхъумэ, абы теухуауи хъыбарыншэ фытщIынкъым.
- КхъыIэ, «веткIэлъыплъыныгъэ» жыхуаIэм къикIыр шы гъэхъуныр зимыIэщIагъэхэм къыдгурыIуэн хуэдэу тхузэпкърых. Сыт шымрэ шумрэ къыщIагъэувыIэр? Шым и узыншагъэр дунейпсо мардэм лъэщIыхьэу къэтпщытэу зытхуегъэсэну гугъэ щыIэ?
- ЛъэщIыхьэн жыпIэныр къыщезэгъыу къыщIэкIынкъым мыбдежым. Шым и узыншагъэр зэрыщытыпхъэр убзыхуа Iуэхущ. Дунейпсо мардэм игъэува къэпщытэкIэм утекIмэ, уишри уэри ухагъэтынукъым, къэбгъэлъэгъуа зэфIэкIми шэч хэлъынущи, а Iуэхугъуэм тебэкъукI иIэкъым. Дэри хамэ къэралхэми зы Iэмалщ шым и узыншагъэр зэрыдгъэунэхур.
«веткIэлъыплъыныгъэм» къе- хутэ шым дакъикъэм и кIуэцIкIэ и гур дапщэрэ къеуэми, сыт хуэдизыпс щIэкIами, и лъыр нэхъ Iув хъуа-мыхъуами, и Iур зэригъущыкIа лъэныкъуэхэр. Ахэр псори шым и узыншагъэр зыхъумэ Iэмалщи, дохутырхэр ткIийуэ кIэлъоплъ. Абы къегъэлъагъуэ шым къыпэщылъ гъуэгуанэм зэрипищэнур.
А псоми цIыху къызэрыгуэкI кIэлъыплъыфынукъым. Iуэхур зи пщэ далъхьэр шым и узыншагъэ и лъэныкъуэкIэ къедбжэкIахэм фIыуэ хэзыщIыкI Iэщ дохутырышхуэхэрщ.
- Адыгэшым и Iуэхур мэкъумэшми, спортми, щэнхабзэми, щIалэгъуалэмрэ лъэпкъымрэ я зыужьыныгъэми, уеблэмэ щIэныгъэмрэ егъэджэныгъэмри иупхыфынущ. Министерствэхэм ящыщу дэтхэнэм нэхъ зыкъыфщIигъакъуэрэ? Республикэ унафэщIхэм фадэлажьэрэ, езыхэр къыфщIэупщIэрэ?
- Министерствэхэм щыщи, республикэ унафэщIхэми мы Iуэхугъуэм ущрихьэлIэну къыщIэкIынкъым. Сыт и щхьэусыгъуэми тщIэркъым, ауэ шыгъажэ кIыхьхэм мы ди щIыналъэм гулъытэшхуэ къыщыхуащIыркъым зэкIэ. ИтIани, шэч къытезмыхьэу схужыIэнущ дызыхуэкIуэ зэманым а Iуэхум цIыху куэдым зэрызратынур. Ди лэжьыгъэр цIыхухэм яхэзыхьэ, хэIущIыIу зыщIхэм ящыщщ бэнэкIэ хуитымкIэ Урысей Федерацэм и гуп къыхэхам и тренер нэхъыщхьэ Тембот Анзор, олимп чемпион Хъущт Аслъэнбэч, УФ-ми Европэми спорт бэнэкIэмкIэ щыпэрытхэм ящыщ Урыш Анзор сымэ, нэгъуэщIхэри. А щIалэхэр зымыцIыху къытхэткъым, езыхэми щIалэгъуалэр ядоплъейри, ахэр шууэ зылъагъу щIэблэм Iуэхум хуиIэ еплъыкIэм фIы и лъэныкъуэкIэ зрегъэужь.
- Дунейпсо мыхьэнэ зиIэ шыгъажэшхуэхэм дакъикъэ къэс хэт дэнэ деж нэсами, дэтхэнэ шур шыгъажэм хэкIами уеплъыфу интернет къудамэ къыщызэрагъэпэщ. «Гуэрэнми» апхуэдэ Iэмал яритыфыну шыгъажэм кIэлъыплъынухэм? Фондым и газет къыдэвгъэкIыну гупыж фщIат. Дэнэ нэса абы и Iуэхур?
- «Гуэрэным» щекIуэкI шыгъажэхэр урысейпсо, дунейпсо мыхьэнэ зиIэхэу зэщхьэщедз. Дунейпсо мыхьэнэ зиIэ шыгъажэ щекIуэкIым деж, а зи гугъу пщIы Iэмалхэр къыдогъэсэбэпыф, IэмэпсымэкIи тхузэфIокI. Дэтхэнэ зы шуми и Iэм «GPS-трекер» идолъхьэ, абы етх шур дэнэ къэсами, дэнэ деж къыщыувыIами, сыт хуэдиз зэманкIэ шым зигъэпсэхужами. А дакъикъэ дыдэм ахэр интернетым идолъхьэж, абы теухуауэ ныкъусаныгъэ зэпеуэм хэлъкъым. Iуэхум зызэредгъэужьыну ди мурадхэм щыщ зы щапхъэ: шур дэнэ деж щытми, езыр плъагъуу, шым и хущытыкIэри наIуэ къищIу утыку къизылъхьэжын Iэмэпсымэхэр дгъэувынущ. Губгъуэ нэщIым, гъуэгуанэр зи кIыхьагъым видеофиксаторхэр тебгуэшэну тынш хъунукъым, дауи, ауэ ар езы шыгъажэр езыгъэфIэкIуэн Iуэхугъуэщ. Абы хэлэжьыхьын и лъэныкъуэкIэ IэщIагъэ зыбгъэдэлъ, Iуэхум и пIалъэр ищIэу къыддэIэпыкъуну гукъыдэж зиIэ щыIэмэ, дыхуэзэну ди гуапэщ.
Фондым и газетым и гугъу тщIымэ, абы теухуауэ ди еплъыкIэм мащIэу зихъуэжащ. ЩIалэгъуалэри, уеблэмэ ныбжь зиIэхэри «соцсеть» IэмэпсымэхэмкIэ ерыщ зэрыхъуам къыхэкIыу, дэри ахэр нэхъ къыдогъэсэбэп, Фондым и лэжьэкIэр хэIущIыIу зэрытщIри ахэращ. Нэрылъагъущ хъыбархэр зэбгрыгъэкIын Iуэхур абыхэм къызэрыддагъэпсынщIэр. Аращ газетым и Iуэхур зэкIэ къыщIэдгъэнэжар.
- Иужьрей упщIэр уэ уи щхьэкIэ нэхъ пхуэгъэзащ. Уэ адыгэшым и тхыдэр зэфIыбогъэувэж Iуэху пщIауэ икIи ушущ. ЗэрыжаIэу, теориекIи практикэкIи уузэдащ. Адыгэшым и институт республикэм къыщызэIухын хуейуэ къэплъытэркъэ?
- Апхуэдэ Iуэхугъуэр хъуэпсапIэу диIэхэм ящыщщ. Нобэ, Тхьэм и фIыщIэкIэ, лъэпкъыр къошэсыж, куэдым шы зэрагъэпэщыж. Адыгэхэм, шэч хэмылъу, щIэныгъэшхуэ ябгъэдэлъу щытащ шым ехьэлIауэ, ауэ, ди жагъуэ зэрыхъущи, а щIэныгъэм и кIапэлъапэщ нобэ ди деж къэсар. ИтIани, ноби шы Iуэху щызетхуэкIэ, адыгэшыр иджыри къыдбгъурыту дыщекIуэкIкIэ, а щIэныгъэр Iэмал имыIэу къэхутэжын хуейуэ къызолъытэ. Мы псэущхьэ телъыджэр лъэпкъым ди гуфIэгъуи гузэвэгъуи къыддигуэшу къыддэгъуэгурыкIуащ сыт щыгъуи, ди щэнхабзэм и щIэлъэныкъуэщ адыгэшыр. Абы уигури уи псэри етауэ ущыбгъэдэткIэ, апхуэдэ гупсысэхэр куэдрэ уигу къокI, ауэ уи плъапIэм сомкIэ текIуэдэнур къыщыбгурыIуэжым деж, Iуэхугъуэм щыгъуазэу, псэемыблэжу хэлэжьыхьын цIыхухэр зэрымащIэм а хъуэпсапIэр пIэпегъэхуж. Гува-щIэхами, дэтхэнэ ехъулIэныгъэ зызыубгъуам зэрыхуэфащэу, адыгэшым епха щIэныгъэ зэгъэгъуэтыпIи димыIэу хъунукъым. Ди къарур щыхурикъунур тщIэркъым, зэкIэ ди гухэлъым щыдогъафIэ а гуращэр.
Епсэлъар
Чэрим Марианнэщ.