Къэзакъхэм язэхуэсым ирохьэлIэ
Бадзэуэгъуэм и 9 - 15 махуэхэм Налшык къалэ щокIуэкI «Къэ­закъ зэкъуэтыныгъэ-2021» V евразие форумыр. Ар Iэтауэ къы­зэ­Iуахащ бадзэуэгъуэм и 10-м. Къэзакъ ­щIалэгъуалэм я форумым и япэ ­махуэм зыкърагъэхьэлIащ УФ-м и Президентым и полномочнэ лIы­кIуэу Кавказ Ищхъэрэ федеральнэ щIыналъэм щыIэ Чайкэ Юрий, ­КъБР-м и Iэтащхьэ КIуэкIуэ Казбек, Тэрч ­къэзакъыдзэм и атаман Кузнецов Виталий, Къэзакъхэм ядэлэжьэнымкIэ Синодальнэ ­комитетым и унафэщI, Ставропольрэ Невинномысскрэ я митрополит Кирилл, Пятигорск­рэ Черкесскрэ я архиепископ Феофилакт сымэ, нэгъуэщI къулыкъущIэхэм. Къэзакъ ­форумым хэтщ Урысейм и хэгъэгъу зэмы­лIэужьыгъуэхэм къикIа щIалэгъуалэу 130-рэ.
Зэхуэсышхуэм щIидзэн ипэкIэ Чайкэ Юрийрэ и гъусэхэмрэ еп­лъащ къэзакъ щIалэгъуалэм къы­зэрагъэпэща гъэлъэгъуэныгъэм. Псоми яфIэгъэщIэгъуэнащ «Къэзакъхэм я тхы­дэр» къепшэкI хъу мультимедийнэ музейр, Тэрч къэзакъхэм я ресурснэ центрыр, нэгъуэщIхэри.
Чайкэ Юрийрэ Кузнецов Виталийрэ щIалэ­гъуалэм епсэлъэ­нымкIэ яублащ форумыр. Къэ­закъ­хэм ди къэралым щаубыд увыпIэр, псэукIэр, къалэ­ныр яубзыхумэ яфIэигъуэу, щIалэхэм къулыкъущIэхэм упщIэ­хэр иратащ. Псалъэм къыдэкIуэу жыпIэмэ, къызэхуэсахэм яфIэгъэщIэгъуэнт Тэрч къэзакъыдзэ зэгу­хьэ­ныгъэм Кавказ Ищхъэрэм ­кадет къэзакъ ­корпус къыщызэ­Iуихыным епхауэ щыIэ еп­лъыкIэр, къэралым къы­щызэ­ра­гъэпэщ грант зэпеуэхэм унэтIыныгъэ щхьэхуэ хагъэхьэныр яфIэигъуэт, кърат ахъшэр къэ­закъ­хэм я зыу­жьы­ныгъэм трагъэ­кIуэ­дэн пап­щIэ.
Къызэхуэсахэм щепсалъэм, ­Чайкэ къыхигъэщащ езым и лъабжьэр къэзакъхэм я деж къызэрыщежьэр.
- Сэ си адэшхуэр къэзакъ шууи­щэм (сотням) и Iэтащхьэу щытащ, ар граждан зауэм хэкIуэдащ. Си жагъуэ зэрыхъунщи, сыт хуэдизрэ сымылъыхъуами, абы и кхъащхьэр къысхуэ­гъуэтыжакъым, - жиIащ Чайкэ Юрий. Къэзакъыр си дежкIэ псалъэ къызэрыгуэкIкъым, си ­къуэпсми, сщIэт лъыми аращ я ­къежьапIэр.
КИФЩI-м Тэрч къэзакъыдзэ ­зэгухьэныгъэм кадет къэзакъ корпус къыщызэIуихыным къы­щытеувыIэм, Президентым и лIыкIуэм жиIащ абы теухуауэ УФ-м и Правитель­ствэм и Уна­фэщI Мишустин Ми­хаилрэ УФ-м егъэджэныгъэмкIэ и министр Кравцов Сергейрэ зэ­ре­псэлъар икIи а Iуэхум ЕсэнтIыгу станицэм и гъунэгъуу гек­тари 5 зэрыхухахар. Чайкэ жиIащ щIалэ 300 хуэдиз зыщIэхуэн кадет корпус зэ­раухуэнур, ар илъэситIым къриубыдэу яухыну зэрамурадыр. ЩIалэгъуалэм защыхуигъазэм, абы игъэбелджылащ зэхуэсым и цIэр ауэ сытми къызэрамыгуп­сысар, къэзакъхэр зэкъуэ­тын, я блэкIар яхъумэурэ къыдэкIуэтей щIэб­лэр хэкупсэу гъэсэным хущIэкъун зэрыхуейр. Ап­хуэдэуи дыщIигъуащ къэзакъ зэгухьэныгъэхэм зегъэужьыным Урысейм и Президентым гулъытэ хэха зэрыхуищIыр, къэ­закъхэм ятеухуауэ къэ­рал политикэ хэха зэ­рекIуэкIыр. Абы хохьэ щIэблэр хэкупсэу, псэкупсэ къулеягъ ябгъэдэлъу, гъэ­сэ­ныгъэ яхэлъу къэгъэхъун, къэрал щIалэгъуалэ политикэм къэзакъ щIалэгъуалэ зэгухьэныгъэхэр жы­джэру къыхэшэн зэрыхуейр.
МахуитхукIэ екIуэкIыну фору­мым лекцэхэр, дерсхэр хэтынущ, къэзакъ хабзэхэмрэ щэнхабзэ ­къулеигъэхэмрэ щрагъэлъагъунущ, ап­хуэ­дэуи къезыгъэблэгъа щIы­пIэм исхэм я щэн­хабзэм зыщагъэ­гъуэзэну Iэмал яIэнущ.
- Мыпхуэдэ зэхыхьэхэм щIэныгъэрэ акъылрэ щызэвгъэгъуэтмэ, нэгъуэщIхэм я Iуэху бгъэ­дыхьэкIэр щызэвгъащIэмэ, фэ Iэмал фиIэнущ ди зэхуэдэ лэжьыгъэм фи ­гуащIэ хэфлъхьэну, урысей къэ­закъ тхыдэм фыхэлIыфIыхьыну. Иджыпсту ди Iуэхухэр кIуэтэнымкIэ къэрал ­къулыкъущIапIэхэр сэ­бэпышхуэ мэхъу. Псалъэм папщIэ, Урысей Федерацэм и Президент Путин Владимир Къэзакъ Iуэху­хэмкIэ Президентым деж щыIэ ­совет къызэригъэпэщащ. Ар хуабжьу сэбэп хъунущ къэзакъхэм я Iулы­джыр жылагъуэм и пащхьэм къыщы­Iэты­жы­нымкIэ, - жиIащ къэ­рал Iэтащхьэм и лIыкIуэм икIи щIалэгъуалэм ехъуэхъуащ мы ­махуэхэр гукъинэжу, купщIафIэу зэдагъэкIуэну.
Налшык и зыужьыныгъэм топсэлъыхь
Лэжьыгъэ IуэхукIэ Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм къэкIуа, УФ-м и Президентым и полно­мочнэ лIыкIуэу Кавказ Ищхъэрэ федеральнэ щIыналъэм щыIэ Чайкэ Юрий ирагъэлъэгъуащ ­Налшык федеральнэ мыхьэнэ зиIэ и зыгъэпсэхупIэ щIыпIэм зэрыз­ра­гъэу­жьыну инвестицэ проект иныр. Абы Чайкэ Юрийрэ КIуэкIуэ Казбекрэ я пащхьэм убгъуауэ щытепсэлъыхьащ «RTDA» архитектурэ бюром и генеральнэ уна­фэщI Лепёшкинэ Марие. Налшык зыгъэпсэхупIэр хэхауэ яхъумэ щIы­пIэхэм ящыщщ, абы гектар 363,35-рэ къеубыд. А щIыпIэр зыщагъэпсэху, зыщагъэхъуж IуэхущIапIэхэм нэхъ тегъэщIауэ къы­зэрызэ­ра­гъэ­пэщыжынумрэ щау­хуэнухэмрэ щызэпкърыха проект гъуэзэджэщ Лепёшкинэм утыку кърихьар, абы зэрыжиIамкIэ, проектри, епха дэф­тэр Iуэхухэри 2021 гъэм и кIэм хьэзыр хъунущ. ИтIанэ ар УФ-м «Кавказ Ищхъэрэ федеральнэ щIыналъэм и зыу­жьыныгъэ» и къэрал программэм программэ щхьэхуэу хагъэхьэнурэ Iуэхум иужь ихьэнущ.
Чайкэ Юрий жиIащ проектыр хуабжьу игу зэрырихьар. «Кавказыр Урысейм игуу къалъы­тэмэ, Къэбэрдей-Балъкъэрыр абы и курыхщ, - къыхигъэщащ хьэ­щIэм. - Мыр укъызэ­мып­лъэ­кIыу ипэкIэ ущыкIуэтэн хуей щIыпIэщ - шынагъуэншэщ, дахэщ, зыгъэпсэхупIэ­рэ зыгъэхъу­жыпIэкIэ бейщ. Ар туристхэм хуабжьу ягу ирохь».
КIуэкIуэ Казбек къэрал Iэтащ­хьэм и лIыкIуэм фIыщIэ хуищIащ и лэжьыгъэмрэ гулъытэмрэ папщIэ. «Къэбэрдей-Балъкъэрым и мыза­къуэу Кавказ Ищхъэрэ псом и зыужьыныгъэм и стратегиер уэ уи фIыщIэкIэ къащта хъуауэ лэжьыгъэшхуэ йокIуэкI. Уэ УФ-м и Пра­ви­тельствэм узэрыдэлажьэм ­кърикIуэнущ ди республикэми ­КИФЩI-ми я экономикэм нэхъ жыджэру зиужьыныр», - жиIащ КIуэкIуэм.
Чайкэ жиIащ Кавказ Ищхъэрэр зэримыхамэр, и къежьапIэр мы щIыналъэм зэрепхар, абы къы­хэкIыу и хэкужь къэкIуэж хуэдэу къы­зэрилъытэр. «Псоми ди зэ­хуэдэ къалэн нэхъыщхьэр Кавказ Ищхъэрэр къэIэтынырщ. Хэгъэгу­хэм я Iэтащхьэхэм я мурадхэр ­зрагъэхъулIэнымкIэ дэIэпыкъуэгъу дыхъу­нырщ», - дыщIигъуащ хьэ­щIэм. КъакIуэ туристхэм я бжыгъэм щыщIэупщIэм, КIуэкIуэм жиIащ мы гъэм мин 600 къэкIуэну зэрыт­ращIыхьар, ар пандемиер къыщемыжьа 2019 гъэм еплъытмэ - процент 35-кIэ, 2020 «пан­демие илъэсым» ебгъапщэмэ, процент 70-кIэ зэрынэхъыбэр.
Зэрызэдэлэжьэнур яубзыху
УФ-м и Президентым и полномочнэ лIыкIуэу Кавказ Ищхъэрэ федеральнэ щIыналъэм щыIэ Чайкэ Юрийрэ Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм и Iэтащхьэ КIуэкIуэ Казбекрэ я зэ­дэлэжьэ­ныгъэм щытепсэлъыхьа зэIущIэ щхьэхуэ ирагъэкIуэкIащ. Абыхэм и гугъу ящIащ ди хэгъэгум и социально-экономикэ, жылагъуэ-политикэ зыужьыныгъэхэм. Псом хуэ­мыдэу хэплъащ мэкъуауэгъуэм и 15-м УФ-м и Пра­вительствэм и УнафэщI Мишустин Михаил ­Кавказ Ищхъэрэ федеральнэ щIы­налъэм социально-экономикэ зыужьыныгъэмкIэ пра­вительствэ комиссэм хэтхэм ядригъэкIуэкIа зэIущIэм къыщащта унафэхэр гъэзэщIа зэ­рыхъум. Апхуэдэуи КъБР-м и Iэтащхьэм щIыналъэм щыIэ санитар-эпи­демиологие щы­тыкIэр зыхуэдэм хьэщIэр щигъэгъуэзащ. ­Чайкэ жиIащ вакцинэ зыхегъэлъхьэным иIэ ­мы­хьэнэр цIыхухэм къагу­рыгъэIуэнымкIэ рес­публикэм ще­кIуэкI лэжьыгъэр нэхъри щIэгъэхуэбжьэн зэры­хуейр. Къапщтэмэ, ди республикэм ис цIыху мин ­90-м вакцинэр зыхрагъэIуащ, иджыри махуэ къэс цIыху минитIым зыхрагъалъхьэ. Хэгъэгум и щIыналъэ псоми вакцинэр цIыхухэм щыхалъхьэ IуэхущIапIэхэр яIэщ, здэщымыIэм дохутырхэр макIуэ.
Чайкэ къыхигъэщащ Къэбэрдей-Балъкъэрым дежкIэ туризмэм зегъэужьыным мыхьэнэшхуэ зэриIэр.
- Кавказ Ищхъэрэм и зыужьы­ныгъэ стратегием КъБР-м ифI зыхэлъ Iыхьэ куэд хэтщ, - жиIащ КIуэкIуэм. - Ахэр гъащIэм хэпща ­хъумэ, республикэм къыщыщIагъэкIми, щащIэ Iуэхутхьэбзэхэми, туризмэми куэдкIэ хэхъуэнущ, фейдэи къыпэкIуэнущ. НетIэ зи гугъу тщIа проектышхуэри хэтмэ, зыужьыныгъэ ­инхэр къытпоплъэ. Сом меларди 10 инвестицэу къыхалъхьэну тетщIыхьащ, ар дэркIэ мащIэкъым. ЦIыхухэм Iуэхутхьэбзэ яхуэщIэн унэтIыны­гъэмкIэ блэ­кIа илъэс ныкъуэм ди ­хэхъуэр ­проценти 120-кIэ нэхъыбэ хъуащ. Абы ипкъ ­иткIэ, нэгъабэрей илъэс ныкъуэм диIа хэхъуэм елъытауэ, республикэ бюджетым ­сом зы ­мелард къыIэрыхьащ. Республикэ бюд­жетым иIэ хэхъуэр зэрыщыту къапщтэмэ, дэ ди Iыхьэу хэлъыр процент 28-рэ мэхъу. Адэ­-кIи ту­ризмэр зэредгъэфIэкIуэнум иужь дитынущ.
Чайкэ Юрий арэзы техъуащ КIуэкIуэ Казбек лэжьыгъэр къы­зэрызэригъэпэщым икIи и мурад псори къызэрехъулIэнум шэч къы­зэ­рытримыхьэр жиIащ.