Гергъокъаланы Джамиля филология илмуланы кандидатыды. Бюгюнлюкде КъМКъАУ-ну тыш къыраллы тиллени усталыкъ халда окъутууну педагогикасы эмда психологиясы кафедрасыны доцентиди. Эки уллу монографияны, студентлеге юч окъуу китапны, къыркъ чакълы магъаналы илму статьяланы да авторуду.

- Джамиля, сен илмуну айныууна аслам юлюш къошхан алимлени юйюрлеринде ёсгенсе. Илмуну жолун атанг-ананг айтыпмы, огъесе кесинги жюрек излеминг бламы сайлагъанса?

- Преподаватель болургъа кесим сюйгенме. Гитчелигимде окъуна «университет» деген сёзню айтып туруучуму артда кесиме айтып да эсгергендиле.

Сёзсюз, адамны неге да тюшюндюрген эм биринчи устазлары – ала аны атасы бла анасыдыла. Кертиди, артда жашауда биз кёп башха устазлагъа тюбейбиз. Алай эсе да, ёсдюрген, сени дуниягъа кёз къарамынгы тохташдыргъан, ачыкъ ниетли инсан болургъа юйретген да ананг-атангды.

Бюгюнлюкде республикада, андан тышында да десем, айып этмезле, белгили профессорланы, алимлени къызларыча, алагъа тийишли болургъа кюреше, жашаууму, ишими да алай бардырама. Сабийлигимде аланы кеслерини ишлерине къалай кёл салгъанларын кёре тургъаным а, хау, артда манга усталыкъ сайлауума да себеплик этгенди. Юйде уа жаланда юйретген этгендиле ансы, мени сайлауума къаршчы тургъан болмагъанды. Ала, къайсы жаны бла алып айтханда да, уллу интеллигентледиле.

Филологияны сайлагъанма, тыш къыраллы тилледен окъутама. Ол, айтханымча, кесими сайлауумду. Анга сокъуранмайма. Нек дегенде  бюгюнлюкде тиллени билгенинг – ол жашауну излемиди. Хар заманда да сайлау жаны бла эркинликни кесиме къойгъандыла. Артда туризм, психология ызда окъугъанымда да, къуруда кёллендиргендиле.

- Кюрешген теманг не бла сейирди санга, аны илмуда жангычылыгъы уа, магъанасы недеди?

- Баям, илмугъа жолум аспирантурагъа дери да башланнганды. Нек дегенде школда, студент жылларымда да тюрлю-тюрлю конференциялагъа къатыша, жетишимли болгъан кезиулерим да бар эдиле. Биринчи аллай магъаналы тюбешиуюм а, бюгюнлюкде эсиме тюшюрюп айтсам, университетде окъуй тургъанымда, Новосибирскде болгъанды. Анда призёргъа тийишли кёрген эдиле, алай а ол манга илму статьяланы жазыу жаны бла ахшы сынам болгъан эди, аспирантурагъа кирип, билимими андан ары ёсдюрюрге да алай бла кёлленнгенме.

Кандидат диссертациямы темасы «Эгоцентризм лингвистического дискурса» деп алайды. Аны къарачай-малкъар, орус, ингилиз тиллени материалларында жазгъанма. Бюгюнлюкде лингвистикада бу жаны бла кёп иш этилгенди деп, айтыргъа боллукъду. Мен бу теманы сайлагъан кезиуде уа ол алыкъа тинтилмеген эди. Илмуда да жангычылыкъгъа саналгъанды. Илму башчым а филология илмуланы доктору Аликаланы Рашит Султановичди.

- Жамауатны айныуун алгъа элтирик – ол илмуду, дейдиле. Сени оюмунг а къалайды аны юсюнден?

- Сёзсюз, ол алайды. Илму, аны кесини тарыхына къарасакъ окъуна, ол адам улуну не жаны бла да айный барыууну магъаналы мурдорларындан бириди. «Илму» деген ангыламны магъанасын эсге алсакъ – ол билимди. Андан сора да, ол бизни жашауубузну мурдорун къурагъан бёлюмлени, аны жорукъларыны окъуна мурдоруду.

Илму тинтиулеге, излемлеге кёре, сёз ючюн, технологияла жангырадыла, медицина айныйды, жангы амалланы хайырлары бла дарманла къураладыла, жамауатны жашауу да тынчлыкълы, ырахатлы болурча онгла чыгъадыла. Аны болушлугъу бла биз бирси миллетлени маданиятларын, тиллерини къурамларын да бегирек билебиз.

Андан сора да, илму – ол чыгъармачылыкъны бир тюрлюсючады. Адам тинтиулери бла бир даражагъа жетсе, андан ары да башха жангычылыкъны  излерге, алимлени кёз къарамларын да тенглешдирирге сюеди. Сёз ючюн, кесими ишлерими юлгюге алсам,  тил илму статьялада, башха  тюрлю чыгъармалада къалай  жюрютюлгени, ол (тил) алада кесин къалай ачыкълагъаны сейир болгъанды.

Ызы бла уа жамауат арасында адамны тил билими къалай айныгъанын, тюрленнгенин да тинтгенме. Студентлеге дерс бергенингде окъуна аны (тилни) къалай хайырланнганынг да кесине эс бурдуртады.

- Биз билгенликден, психология бла да кюрешесе, лекцияла, тюбешиуле да бардыраса. Бу бёлюм а не бла тартады сени кесине?

- Психология бла кюрешгенли он жыл чакълы болады. Классикалы психолог-консультантха окъугъанма. Айхай да, башха-башха терапиялы амалланы тюрлюлерине да кёп юйренирге, тюшюнюрге керек да болгъанды. Бютюнда аслам эсни психосоматикагъа да бурургъа тюшгенди.

Хар заманда да анам адам жаланда китапланы, дерсликлени окъугъаны бла билимли болуп къалмагъанын, аны ючюн анга ич дуниясыны, ниетини тазалыгъы да керек болгъанын айтып, ол затланы ангылатып тургъанды. Адамны психологиясыны юсюнден окъууунг а ма быллай энчиликлеге тюшюндюреди, аланы юслеринден билиминги да ёсдюреди. Инсанны сезимлерин, къылыгъын, башха тюрлю ышанларын эслерге юйретеди. Аны себепли манга ол сейир болгъанды.

Манга врачла ана болаллыкъ тюйюлсе деген эдиле. Ала бакъгъан эте эдиле, алай а сылтау неде болгъанын излемегендиле. Психосоматиканы болушлугъу бла уа жашауну, саулукъну да башха даражасына чыкъгъанма, насыпха. Бюгюн юйде юч сабий ёседиле, айып этмегиз алай айтханым ючюн да.

Психология жаны бла эм алгъа консультацияларымы асламысында онлайн халда бардыргъанма адамла бла. Энди уа, жаланда биреулен бла бетден-бетге тюбешиуледен сора да, къауумла къурар муратым барды. Алай болса, аурууну сылтауу неде болгъаны терк ачыкъланады, сора аны тынгылыракъ тинтирге да онг чыгъады. Бу кюнледе бир къызчыкъ сёлешип, ыразылыгъын билдиргенди. Аны бла эки айны ичинде ишлегенбиз, психосоматика амалла бла ол аллергия ауруудан иги болгъанды.

Жамауатда арт кезиуде психологиягъа кёз къарам тюрлене тебирегенча кёрюнеди. Адамла кеслерине къараргъа, жарсыулары бла ишлерге излейдиле. Инсан саулукълу, насыплы болса уа, аны юйюрю, сабийлери да, аны жашауун къатлап, жетишимли боладыла. Аны себепли уа, эм алгъа, ол жанына эс бурууну тюзге санайма.

- Иш бла кюрешген, сабийле да ёсдюрген тиширыуну бош заманы уа бармыды?

- Заманым жокъду деп айталмайма, алай эсе да, ол азлыкъ этеди. Сабийлеге къарап, онлайн, офлайн халда да ишими бардырыргъа, айхай да, ол керек болады.

Жашауда кесинг этмесенг, кюрешмесенг, кеси аллына жукъ да болуп къаллыкъ тюйюлдю. Къолумдан келмейди деп, олтуруп къалгъан,  хау, тынчды. Алай а, сен амал излесенг, заман табылгъан да этерикди.

Сабийле аппалары къолу бла ишлеген заманда аны кёрюп тургъандыла. Бюгюнлюкде ала да чыгъармачылыкъ бла кюреширге талпыннганларына ыразыма.

Кесим да сурат ишлерге, эшерге, тигерге дегенча, къолларым бла бир зат этгенлей турургъа сюеме. Бош айтмайдыла иш адамны къылыгъын да игилендиреди, деп. Сени бир жарсыу къыйнап тургъан заманда окъуна бир зат бла кюрешип, акъылынгы анга бурсанг, жашауунг да анга кёре тынчлыкълы, жюрегинг да ырахат боллукъду.

Ушакъны Мокъаланы Зухура бардыргъанды.