Россейни халкъларыны маданият хазналарыны жылыны чегинде Къалмукъ Республикада «Джангарны туудукъларыны жеринде дунияны нарт таурухлары» деген халкъла аралы фестиваль къуралгъанды. Анда юч кюнню ичинде регионну башха-башха майданларында таурухчула, халкъ чыгъармачылыкъ къауумла усталыкъларын кёргюзтгендиле.
Къалмукъгъа Къабарты-Малкъардан да делегация баргъанды. Анга «Ийнар» ансамбль, «Эльбрус» издательствону редактору Табакъсойланы Мухтар бла къобузчу Башийланы Фатима киргендиле. «Ийнар» жыйылгъанланы ариу жырлары бла къууандыргъанды. Ансамбльни башчысы Гузийланы Тахир, фестивальны юсюнден оюмун айта, ала бери биринчи кере келмегенлерин билдиргенди. Къонакъбайла бизни миллетге къарындашлагъача къарагъанларын, делегациябызны артыкъда жарыкъ кёргенлерин белгилерчады.
Таурухчуланы, джангарчыланы, акынланы, олонхоланы эм халкъ жырланы айтханланы форумлары къонакълагъа, шахарчылагъа да уллу байрам эм илму магъаналы иш болгъанды. Ары келгенлеге ара аллеяда нарт эпосну жигитлерича кийиннген сабий ансамбльле тюбегендиле. Ызы бла жаш пелиуанла къонакъланы А.Манджиев атлы къалмукъ къырал филармонияны аллында майданнга элтгендиле. Алгъышлау сёзледен сора фестиваль къууанчлы халда халкъ жырчы Окон Замны (Владимир Каруев) эм артистлени сахна оюнлары бла ачылгъанды.
Чыгъармачылыкъ къауумланы санында фестивальгъа Тывадан, Татарстандан, Башкъортостандан, Бурятиядан, Шимал Осетиядан, Якутиядан, Чеченден, Астрахань областьдан, Ставрополь крайдан, Сириядан, Къыргъыздан, Азербайджандан эм Къабарты-Малкъардан алимле бла адабиятчыла къатышхандыла. Ала «Миллет эпос эм аны тамблагъы кюню, алимлени бла халкъ жырчыланы оюмлары» деген темагъа «тёгерек стол» бардыргъандыла. Аны ишине Табакъсойланы Мухтар къатышханды. «Эпосубузну жашырынлыкълыгъын билмесек, бизни ол жаны бла затыбыз боллукъ тюйюлдю. Барыбызны да халкъларыбызны нарт таурухлары уллу жашырынлыкъланы кюбюрчегидиле. Халкъ жырчы болгъан ол бирди, биз а таурухла не жашырынлыкъланы букъдургъанларын ачыкълап, аланы дуниягъа билдирирге керекбиз. Олду бизни алдагъы борчубуз», - дегенди Мухтар.
Фестиваль къалмукълу таурухчу Овла Эляевни туугъан эли Ики Бухусда бошалгъанды. Акъсакъал битеу дуниягъа белгили къалмукъ «Джангар» жигитлик эпосну мурдорун салгъан он жырны айтхан эди. Бу элде Овла Эляевни 1977 жылда къуралгъан музейи да барды. Мында эрттегили къалмукъла къалай жашау этгенлери кёргюзтюледи. Миллет кийимле, адырла, сауут-саба, мебель эмда башха затланы кёзюнг бла кёрюп, алагъа къолунг бла тиерчады.
Экспонатланы юсюнден музейге къарагъан Нина Эренженова хапарлагъанды. «Быллай бир гитче кибиткада 10-15 адам жашагъандыла. Хар затны да кесини жери болгъанды. Бизни Астрахань, Монголия эмда башха-башха шахарладан да къонакъларыбыз кёп болуучудула. Битеу бери келгенлеге мен жангы ахшы шуёхла тежейме, бир бирге къонакъгъа бара турурларын да тилейме», - дегенди ол.
Музейде миллетни буруннгу адетлерини юсюнден да сейир хапар айтылгъанды. Сёз ючюн, къалмукълуланы ата-бабалары чачлада заран келтирирге боллукъ огъурсуз кючле жашагъанларына ийнаннгандыла. Ол себепден адамладан чачларын букъдургъандыла. Къызла уа бир эшме этгендиле. Ол аланы алыкъа юйдегили болмагъанларыны белгиси болгъанды. Эрге баргъанларындан сора эки эшме эшгендиле, ол тиширыу жашау нёгер тапханын кёргюзтгенди.
Белгилисича, бизни халкъны миллет кийимлеринде тиширыуланы жыйрыкълары ариу жасалыпдыла, эр кишиленики уа асламысында къара-акъ тюрсюнлюдюле. Къалмукълада эр киши, тиширыу кийимле да тюрсюнлюдюле, жасалыпдыла, алтын халыла бла тигилипдиле. Къалмукълула энчи магъананы бёркге бергендиле, мында сууукъ желле дайым ургъанлары себепли, ала жангызда жылы къумачладан, териден бла жюнден этиледиле.
Тюбешиуню ахырында, делегацияла барысы да эм жер-жерли сабий-жаш тёлю ансамбльле къатышып, уллу гала-концерт болгъанды.
«Джангарны туудукъларыны жеринде дунияны нарт таурухлары» фестиваль Россейни халкъларыны миллет энчиликлерин, маданият хазналарын сакълар мурат бла къуралгъанды. Ол Россей Федерацияны Культура министерствосуну болушлугъу бла «Россейли культураны фондуну» грантына «Чыгъармачылыкъ инсанла» федерал проектни чегинде бардырылгъанды.
Холамханланы А.
