Урыс къэралыгъошхоу дзэ зэтегъэпсыхьагъэ зиIэм илъэсишъэм ехъурэ ячIыгу къагъэгъунэзэ, къушъхьэчIэс ады­гэхэр зыпэуцужьыхэ нэуж Кавказыр зыштэнэу гухэлъ зиIэ империем зэрэтемыкIощтхэр къа­­гурыIуагъ. Адыгэм инахьыбэр хъугъэм еуцолIагъэп, шъхьакIор ашхышъугъэп, къяджэгъэ хэгъэгум игъогу тетэу псычIэгъ хъугъэр бэдэд, нэмыкI къэралыгъохэм ащымыгуп­сэфхэу, зым икIыхэмэ, адрэм кIохэзэ, хьадэгъур хымэ чIыгум изыгъотагъэри макIэп. Ащ тетэу тилъэпкъ тхьамыкIэгъошхоу лъэпкъ гъэкIод заор ыу­хыгъ.

КъытэхъулIагъэм тырымыгущыIэу, етIани илъэсишъэм ехъу тешIагъ. Зигупсэ имы­кIы­жьыгъэр къэбар тхьамыкIагъом щыгъозагъэп, тарихъым хэтэу ткIугъэп, тшIэщтыгъэр зэгорэм адыгэхэр бэ хъухэу Кавказым зэрисыгъэхэр ары ныIэп. Ренэу сыгу къэкIыжьы Унэрэкъо Мирэ къыIотэжьыгъагъэр. ЗэшыпхъуитIумэ яз зэрыс унагъор икIыжьы зэхъум, нысэри адикIыжьынэу хъугъэти, ахэм гущыIэ зэратыжьыгъагъ тыдэ щыIэхэми, мазэм икъихьагъум унэм къикIыхэмэ мазэм зэдеплъыхэзэ ашIынэу, зэдэгущыIэнхэу. Зын къылъфыгъитIур зэпэчыжьагъэхэми, мазэм зэдеплъыхэмэ, зэрэлъэгъугъэхэм фэдэу ягъашIэ къахьыгъ.
ЕтIанэ уахътэ тешIи Урысыем-рэ адыгэхэр зэрыс хэгъэгухэмрэ ­нахь зэхахьэхэу, СССР-м икъэ­лэш­хохэм ащеджэнхэу нэбгырэ зырызхэр къакIохэу зырагъа­жьэм, нахь къэбар горэхэм тащыгъуазэ хъугъэ. КъэсэшIэжьы, я 80-рэ илъэсхэм комсомольскэ путевкэкIэ Югославием ыкIи Венгрием сызэращыIэгъагъэр. Белград игупчэ ит хьакIэщым дэжь адыгэ кIалэхэр, пшъашъэхэр къызэрэIухьэгъагъэхэр, къызэрэтпэгъокIыгъагъэхэр. Iэ­кIы­бым щыIагъэхэр а лъэхъаным къытхэтыгъэх, ау сэщ фэдэу адыгэхэр IэкIыбым апэрэу  щы­зы­лъэгъугъэхэмкIэ адыгабзэр Бел­град зэрэщыIурэр бгъэшIэ­гъонэу щытыгъ. ЕтIани дэгъоу къэсшIэжьырэр къапэгъокIыгъэ­хэри къызпэгъокIыгъэхэри зэрэ­зы­фэсакъыжьыщтыгъэхэр ары. 
А лъэхъаным къэкIожьыным игугъэ IэшIу-IэшIоу тилъэп­къэ­гъу­хэм къыздырахьакIыщтыгъ. А лъэхъан закъор арэп, адыгэр зикIыжьыгъэм къыщегъэжьагъэу къыгъэзэжьын гухэлъ иIагъ, ащ кIэхъопсызэ, игъашIэ хымэ чIыгум щихьыгъ. Ащ фэгъэхьыгъэу гугъэуз къэбарыбэ къатхыжьыгъэу щыI.
Непи къэкIожьыным икъэбар тыухыгъэу щытэп. IэкIыбым къикIэу къэкIуагъэм апэ тызыIукIэ-кIэ, къыгъэзэжьын ыгу хэлъмэ теупчIы. Загъорэ тегупшысэрэп ащ Iофэу пылъым. Нахь цIыф Iушхэу, ахэхьэгъэ-ахэкIыгъэхэу мы Iофым лъэныкъуабэкIэ къеплъынхэ зылъэкIыхэрэм къаIоу къыхэкIы къэмыкIожьышъущт­хэми, нахьыбэрэ тызэхэхьанхэ, анахьэу тиныбжьыкIэхэр зэрэ­шIэнхэ зэрэфаер. Ау пIоныр зы, пшIэныр, бгъэцэкIэныр нэмыкI шъыпкъ. 
Непэ сигерой зыIорэм нахьи зышIэрэр нахьыбэ цIыф, зилъэпкъ гукIэгъу мыкIосэрэ кIэ-    лэ чанэу Сэхъутэ Аскэр. Лъэпкъ Iофым тIэкIу нэмыIэми хэщэгъэ цIыфхэм ар дэгъоу ашIэ, иныбжьыкIэгъум къыщегъэжьагъэу ащ фэлажьэ. Краснодар гурыт еджапIэр къызыщеухым Адыгэ къэралыгъо кIэлэегъэджэ институтым щеджагъ, АР-м и Президентэу Шъэумэн Хьазрэт ипресс-къулыкъу ипэщагъ, «Адыгэ Хасэми» Краснодар краим и «Адыгэ Хаси» ятхьаматэу къыхэкIыгъ. Сыдрэ Iоф зегъэцакIи апэ итмэ ащыщыгъ, шIотэрэзыр къыIон ылъэкIыгъ. 
2012-рэ илъэсым черкес общественнэ организациехэм я ­Координационнэ Совет УФ-м и Президентэу В. Путиным зызы­щы­фигъэзэгъэ Джэпсалъэм кIэт­хагъэхэм Аскэр ахэтыгъ. Сирием къыщежьэгъэ зэо зэпэуцужьым адыгэхэр къыхэщыжьыгъэнхэм ар фэгъэхьыгъагъ. Ады­гэхэр Сирием къищыжьыгъэнхэмкIэ, ахэр тикъуаджэхэм адэ­­гъэтIысхьэгъэнхэмкIэ Сэхъу­тэм Iофышхо ышIагъ. Ар Iоф къызэрыкIоу щытыгъэп, Iофыгъо пчъагъэ зэшIохыгъэн фэягъ. Аскэр УФ-м и Федеральнэ ЗэIукIэ ФедерациемкIэ и Совет и Тхьаматэ дэжь щыIэ Координационнэ Совет хэтыгъ. Тыдэ зыщэIэми, ыпшъэкIэ къызэрэщысIуагъэу, ежьыри гупсэф иIагъэп, игъусэ­хэми рэхьатыгъо аримытэу шIэгъэн фаем еусагъ, къыугуп­шысыгъ, зэшIуихыгъ. Сирием къыращыжьыгъэхэм псэупIэхэр агъотыгъэмэ, къоджэ цIыкIу псаоу щыIэхэмэ, «зыгорэущтэу щы­Iэ­ных» ымыIоу, IофшIэн ямыIэмэ агу зэрэкIодыщтыр, зэрэщы-мыIэшъущтхэр къыгурыIуи, республикэм и Премьер-министрэ иунашъо зыгъэцэкIэн фаехэм зыкIамыгъэцакIэрэр зэхифыгъ ыкIи къэкIожьыгъэхэм янахьы­бэм IофшIэн агъотыгъ. Ащ фэдэу Сэхъутэм игулъытэ бэ къыу­бы­тырэр.
Джыри Аскэр зы IофыкIэ къы­ри­хьыжьагъ. 2021-рэ илъэсым адыгэу IэкIыбым щыпсэухэрэм яорганизациехэр зэхахьэхи тилъэпкъэгъоу Сирием исхэм Iэ­пы­Iэгъу афэхъунхэу тыраубыта­гъ. Ащ фэгъэхьыгъэу мы мафэхэм гущыIэгъу тыфэхъугъ Сэхъутэ Аскэр.
- Сирием граждан заоу щы­кIо­рэм къыхэкIэу къэкIожьыхэмэ зышIоигъо адыгэ унэгъуабэ щыI, ау ушъхьагъубэмэ япхыгъэу ахэм ягухэлъ къадэхъурэп, - еIо Аскэр. - АпэрэмкIэ ахъщэм епхыгъэ Iофыгъохэр, псэупIэ фонд зэрэ­щы­мыIэр, IофшIапIэр зэрэгъэ­гъотыгъуаер ыкIи нэмыкI пэрыохъубэ апэкIэ къекIы. Мы Iофым ыгъэгумэкIырэ активистхэр бэрэ зегупшысэхэ нэуж зы хэкIыпIэ къа­гъотыгъ. Тилъэпкъэгъухэм якIалэхэм Хэкужъым гъэсэныгъэ щызэрагъэгъотынымкIэ IэпыIэгъу тафэхъунэу итхъухьагъ. НыбжьыкIэхэр мыщ щеджэнхэу къы­зыкIохэкIэ, урысыбзэр зэрагъэ­шIэщт, чIыпIэм щыгъуазэхэ ­хъущтых, IофшIапIэ щызэра­гъэгъотыщт, Урысыем щыпсэунхэ фитхэу статус яIэщт, цIыкIу-цIыкIоу къызэрыкIыгъэ унагъохэри къащэжьынхэ алъэкIыщт. Ащ тетэу нахь зэпэблагъэ ты­хъуным изыIахьэу, изылъэ­мы­джэу ар хъущт. АпэрэмкIэ ныбжьыкIэ 20 еджакIо къэтщэн тыгу хэлъыгъ. Ау къакIомэ зышIоигъохэм япчъагъэ бэкIэ нахьыбэ ­хъугъэ, нэбгырэ 47-рэ икъугъ. Ахэм илъэс 17 зыныбжьыхэри ахэ­тых.
Ау ныбжьыкIэхэр зэрыс уна­гъохэм еджапкIэр хэгъэкIи, Уры­сыем къырынэсынхэу гъогупкIи яIагъэп. Ащ тыкъыпкъырыкIызэ, проектым игъэцэкIэн пае ахъщэ тыугъоинэу едгъэжьагъ. Проектым ипащэх диаспорэм щыщ активистхэу, Канадэ щыIэ черкес организацием ипащэу СтIашъу Орфан, Тыркуем щыпсэурэ адыгэхэм я Федерацие ипрезидентэу Баш Нусрет, ТыркуемкIэ Кавказ обществэхэм я Федерацие ипрезидентэу Йилдыз Щекерджи, Израиль и «Адыгэ Хасэ» итхьаматэу Нэпсэу Зэчэрый, США-м и «Адыгэ Хасэ» итхьаматэу  Хьатикъое Хьакъан, Нюрнберг и «Адыгэ Хасэ» итхьаматэу Фрайди Барасбай ыкIи Тыркуем, Европэм, США-м яактивистхэу Нэгъой Яшар, Абдзах Тинэ, Цэй Сэбахь, Чэтэо Маруан, СтIашъу Ихьсан, Нэпсэу Зэчэрый, Хьа­къан, Нэпсэу Саусэн, Нур Барысбай, Гунзиль Шурдум, Требзу Яра, Щамиль Эрдоган, Умер Атлар, Шэджэн Фарук ыкIи Шэуджэн Аминэ. Ахэр фондым ахъщэкIэ IэпыIэгъушхо къыфэ­хъугъэх. КъасIомэ сшIоигъу проектым  Иордан  ыкIи Европэ адыгэ организациехэр къызэрэ­хэ­мы­лэ­жьагъэхэр. Ау а хэгъэгухэм цIыф­хэр къарыкIыгъэх активистхэу проек­тым IэпыIэгъу къыфэхъугъэхэр.
Краснодар краим и Адыгэ Хасэ, Къэбэртэе-Бэлъкъарым ичIыпIэ активистхэу обществэу «Пэрыт» зыфиIорэм хэтхэу Къат Дию, Атилла Гусер, Бэлъкъар ­Гъазый, СтIашъу Ахьмэд. Спонсорхэм пшъэрылъ зыфашIы­жьыгъ ныбжьыкIэхэм ягъогуп-кIи, явизэхэм, подготовительнэ факультетым зэрэщеджэщтхэм апэIухьащт ахъщэри, медицинэ страховкэри, ятхылъхэм язэдзэ­кIыни, стипендием апэрэ илъэ­сым тефэщтыри афатынэу.
НыбжьыкIэхэр Адыгеими щедгъэджэнхэу тыгу хэлъыгъ, ау тэ тиуниверситетитIу ныбжьыкIэхэр аштэнхэу хъугъэп. Ащ къыхэкIэу ныбжьыкIэхэр Краснодар краимрэ Къэбэртэе-Бэлъкъарымрэ яе­джапIэхэм атедгощагъэх. Пшызэ къэралыгъо университетым студент II ыштагъ, Пшыз къэралыгъо мэкъумэщ университетым, физическэ культурэм, спортым ыкIи туризмэм яуниверситет ыкIи Къэбэртэе-Бэлъкъар университетым нэбгырэ 36-рэ ачIэхьагъ.
Студентхэр еджэным зэрегу­гъухэрэр сигуапэу къыхэсэгъэщы. Сэ Краснодар щеджэ­хэ­рэм Iоф адэсэшIэшъ, ахэм яхьы­лIагъэу къасIомэ сшIоигъу. Ахэм гъэхъагъэхэр еджэнымкIи спортымкIи ашIых. ГущыIэм пае, Гъыщ Яхье дзюдомкIэ Сирием ичемпион, Хьаджэбыекъо Ма-рах каратэмкIэ Сирием ичем­пионк. УФ-м гъэсэныгъэмкIэ и Министерствэ студентхэм ягъэхъагъэхэр къыдилъытэхи, ыпкIэ хэмылъэу Краснодаррэ Нал­щыкрэ нэбгыри 7 ащеджэнэу чIы­пIэхэр къаратыгъэх. Краснодар щеджэрэ пшъэшъитIу адыгэ кIалэхэм адэкIуагъэх. ЗэкIэ ныбжьыкIэхэм фитыныгъэ яI Краснодар щыпсэунхэу, сэнэхьатэу къыхахыгъэхэм ялъытыгъэу апшъэрэ еджапIэхэм ачIэхьанхэу загъэхьазыры. Ахэм ащыщых IэкIыб къэралыгъуабзэхэм язэгъэшIэн, проектированиер, компьютернэ технологиехэр ыкIи медицинэр.
Мы проектым фэдэу къэралыгъуабэмэ ялIыкIохэр зыхэ­ла­жьэхэрэр апэрэу зэхэтщагъ, ащ мэхьанэшхо иIэу сэ сеплъы. Тилъэпкъэгъу кIэлэцIыкIухэм уи­шIуагъэ ябгъэкIыныр, граждан заор зыщыкIорэ хэгъэгу зэхэтэкъуагъэм къипщынхэшъ, чIыгужъым щебгъэджэнхэр шIушIэ­ным­кIэ зыфэдэ къэмыхъугъэ щы­сэ хъугъэ, джары цIыфыгъ, адыгагъ зыфаIорэр. Непэ уарыгушхон фае ащ фэдэ гупыкI зиIэхэр тилъэпкъ къызэрэхэкIыгъэхэм.
Сихъу  Гощнагъу.