МАФIЭБГ «ЯБГЭУ» IУАЩХЬЭМАХУЭ

Тхьэхэм я зэхуэсыпIэу алыдж IуэрыIуатэм хэт Олимп Iуащхьэр а цIэр зэрихьэу а щIыналъэм ит бгырауэ хуа­гъэфащэ. Ауэ нэгъуэщI еп­лъыкIи щыIэщ. 

Япэрауэ, зи лъагагъыр метр 2917-рэ фIэкIа мыхъу бгыр, алыджхэм я тхьэхэр дэнэ къэна, тщыщ дэтхэнэри дэкIы­фыным хуэдизщ икIи апхуэдэу зэрыщытым «а лъагапIэр тхьэ­хэм я дежкIэ тIэкIу мылъахъ­шэIуэу пIэрэ?» жыуегъэIэ. 
НэгъуэщI зыми гу лъытапхъэщ. Алыджхэм я пасэрей диным хэта тхьэхэм я нэхъыжь Зевс щыблэкIэ къызэухыу щыта Iуащхьэр, абы къыдэкIуэу, шынагъуащэуи зэщIэгъуагъуэрт, мафIэу къызыпхилыгъукIхэми ихъуреягъыр зэщIалыпщIырт. 
Зи гугъу тщIы къэралым и пасэрей IуэрыIуатэр зыдж, филологие щIэныгъэхэм я доктор Гринчер Николай зэрыжиIэмкIэ, зэман жыжьэм псэуахэм алыдж тхьэхэм я зэхуэсыпIэу къалъытэнкIэ хъуну щытар Кавказ къуршыжьхэм ижь-ижьыж лъандэрэ уардэу къахэбжьыфIыкI Iуащхьэмахуэ хуэдэ лъагапIэщ. Бгыжьыр тхьэхэм я тIысыпIэрэ санэхуафэ щащI щIыпIэу щытауэ нарт эпосми жеIэ.
А гупсысэм лъабжьэ иIэщ. Тхыдэр щыхьэт зэрытехъуэмкIэ, пасэрей алыджхэм я хылI-зекIуэлIхэр, хы ФIыцIэм щIэх-щIэхыурэ къызэпрысыкIырти, Кавказ щIыналъэм къихьэрт. Ауэ щыхъукIи, абыхэм гу лъамытэнкIэ Iэмал иIакъым, зы­хуэбгъэдэн щымыIэу, узримыгъэплъу дахащэ, метр 5642-рэ зи лъагагъ Iуащхьэмахуэ. 
Абы къыдэкIуэуи къыхэгъэ­щыпхъэщ, лъэхъэнэ жыжьэу дызытепсэлъыхьхэм мафIэ бзий гуащIэхэр къызыпхып­сыкIа бгыжьым и «къэгубжьыгъуэ» дыдэу зэрыщытари… ИкIи, щIэныгъэлIхэм зэрытрагъэчыныхьымкIэ, Iуащхьэжьым нобэ зиущэхужауэ къытфIэщI щхьэкIэ, ар зыкъыщызэкъуи­хынур дымыщIэ, пщтыра­гъэшхуэ зыпкърыт мафIэбг «яб­гэщ». 
ЗэрыхуагъэфащэмкIэ, иужь­рей дыдэу лъагапIэжьыр къыщикъуэлъыкIар илъэс 1000 ипэ­кIэщ. Абы лъандэрэ, цIыху­хэри псэущхьэхэри имыгъэпIейтейуэ, зэпIэзэрыту къекIуэкIа бгым зэхуихьэса къарур зыхуэдизыр зыми ищIэркъым икIи ар абы дунейм къыщытриутIып­щхьэну пIалъэр, а Iуэхум егуп­сысхэм къызэралъытэмкIэ, икъу­сыкъужкIэ шынагъуэу къы­щIэкIынри хэлъщ. 
Ди къэралым и щIэныгъэрылажьэхэр къэхъункIэ хъуну а Iуэхугъуэм куэд щIауэ зэдегупсысырти, Урысей Федерацэм ЩIым и физикэмкIэ институтым и IэщIагъэлIхэм къалэн щащIащ Iуащхьэмахуэ и ­лъабжьэм зыщIэзыгъэпщкIухьа маг­мэм и «бэуэкIэм» кIэлъыплъыну. ИкIи, а унафэм ипкъ иткIэ, техникэ щIэныгъэхэм я доктор, профессор Собисевич Леонид зи пашэ гупыр, ди республикэм и Тырныауз къалэм ипщэкIэ щыIэ нейтриннэ станцым и гъуэ­дыджым (тоннелым) хуэегъэзыхыгъуэу ихьэри, щIы щIагъым километри 4-кIэ пхыкIащ. Абы лъандэрэ, ахэр абдежым, а Iуэхум хузэтраухуа Iэмэп­сымэхэмкIэ, Iуащхьэмахуэ и лъабжьэм къыщыхъу-къыщы­щIэхэм щодаIуэ.
Геолого-минералогие щIэныгъэхэм я доктор Масуренков Юрий къызэрилъытэмкIэ, бгы­жьым и кIуэцIым щызэхуэхьэса хуабэр щIыпIэ-щIыпIэкIэрэ къызэрыщыпхивынкIэ хъунум щыхьэт техъуэфынущ абы ищхъэрэ лъэныкъуэмкIэ щыIэ и джабэ нэкIухэм псы пщтырхэр къызэрыщIэкъуэлъыкIри. Ахэр щызэпиплъыхьым, щIэныгъэ­лIым игу къэкIащ мафIэбг жеям и «пэщхъыным» кърихункIэ хъуну гъуэзыр зэрагъэуп­щIы­Iуну щIыкIэр зыхуэдэри. Масуренковым къелъытэ, щIыпIэ языхэзхэм деж километри ­2 - 3-кIэ щыпхыугъуэныкIауэ, Iуащхьэ­махуэ и лъабжьэм щызэхуэхьэса пщтырагъэм тIэкIу-тIэкIуурэ хегъэгъэщIын хуейуэ. Ар, дауи, къызэры­мыкIуэу мылъкушхуэ зытекIуэдэну Iуэхущ… 
Дунейр уэфIу, Кавказ Ищхъэрэм губгъуэ лъэныкъуэмкIэ укъыщихьэкIэ, Iуащхьэмахуэ, апхуэдизкIэ уардэрэ дахэу уи нэгу къыщIоувэри, хьэщыкъ ухуэмыхъункIэ Iэмал иIэкъым. Хъыбар щыIэщ, ди лъэхъэнэм и IV лIэщIыгъуэм Индыл псышхуэм къызэпрыкIыу КавказымкIэ къэзыунэтIа гуннхэр, нэхущ пшэплъым дыхьэрэну ириIа щIэплъыпIэм хужьыш­хуэрэ абрагъуэу «къытепсыха» Iуащхьэмахуэ къыщалъагъум, шынагъэ иным зэщIищтэу, лъэныкъуэкIэ ирагъэзэкIыжауэ. 
Тхыдэ мыжыжьэр щыхьэт зэрытехъуэмкIэ, цIыхухэм ящыщу абы япэ дыдэу дэкIар генерал Эммануэль 1829 гъэм иригъэкIуэкIа зекIуэм гъуэгугъэ­лъагъуэу яхэта Хьэшыр Чы­ларщ. 
Кавказым и шытх нэхъыщ­хьэмрэ къедзамрэ ящ­хьэщыт аранэ лъагапIэхэр, абыхэм я лъабжьэкIэ щешкIурэх псыкъелъэ дахэкIейхэр, щыщIэущ­хъуэнтIыкI хыжьей къабзащэхэр, бгылъэ щыгум дэкI лъагъуэхэр, къуршыпсхэр хъухъущыщу зэжэх тIуа­щIэхэмрэ абыхэм зыдэзыуфэбгъуа уэздыгъей мэзхэмрэ ап­хуэдизкIэ узыIэ­пызышэщ, гур хэзыгъахъуэщи, Iуащхьэмахуэ и Iэхэлъахэм цIыхухэр ноби уэру кърашалIэ. 

 

КЪУМАХУЭ Аслъэн.

Поделиться:

ЧИТАТЬ ТАКЖЕ:

28.03.2024 - 09:03

АДЫГЭХЭМ Я КЪЕЖЬАПIЭР

   ЩIыгум и ныбжьым ебгъапщэмэ, псэ зыIут дунейм еплъытмэ, цIыхум къикIуа гъуэгуанэр кIэщI дыдэщ, тхыдэм и щапхъэхэмкIэ ар мащIэщ.

28.03.2024 - 09:03

КАСПИЙСК ЩЫЗОХЬЭЗОХУЭ

Кавказ Ищхъэрэм и щIыналъэхэм алыдж-урым бэнэкIэмкIэ я спортсмен нэхъ лъэщхэр, илъэс 24-рэ зи ныбжьхэр, иджыблагъэ щызэхуэсащ Дагъыстэным и Каспийск къалэм.

27.03.2024 - 13:58

БИЙМ ЗЫ ГУПУ ПЭЩIИГЪЭУВАТ

Тхыдэдж-щIэныгъэлI Сокъур Валерэ «Кърым зауэр къэзыхьа ХьэтIохъущокъуэ и къуэ Кургъуокъуэ - пщыхэм я Iумахуэт» зыфIища и тхыгъэм къызэрыхэщу, зи ныбжьыр илъэс 27-рэ фIэкIа мыхъуа Къаплъэн-Джэрий, I

27.03.2024 - 12:25

ДУНЕЙПСО ЗЭХЬЭЗЭХУЭР Я ПЛЪАПIЭУ

Мэзкуу областым и Рузэ къалэм иджыблагъэ щекIуэкIащ Олимп джэгухэм хыхьэ тхэквондо лIэужьыгъуэмкIэ (ВТФ) Урысейм пашэныгъэр къыщыхьыным хуэунэтIауэ ныбжьыщIэхэм, хъыджэбзхэмрэ щIалэхэмрэ я зэхьэзэх

27.03.2024 - 09:03

СИ ЖЭНЭТ

(ГъащIэ теплъэгъуэ)