Орус география обществону «Альтаир» жаш тёлю клубуну башчысы Мокъаланы Тенгиз айтханнга кёре, Къабарты-Малкъарны Бахсан ауузунда краеведле къаялада табылгъан суратланы тинтиу бла кюрешедиле. Аланы биринчи 2013 жылда Хапаланы Назир эслеген эди, ол суратланы жууукъ-тенглерине кёргюзте тургъанды. Тарыхчыла бла археологла уа аланы юслеринден кёп болмай билгендиле.

Аланы камерагъа алдырып, Мокъаланы Тенгиз Кавказны археологиясын тинтген институтну директору Атабийланы Биясланнга жибергенди, ол а Пушкин атлы музейге экспертлени къарауларына ийгенди. Аланы оюмларына кёре, бу суратла  VI-VII ёмюрледе – Ара Кавказда аланла бла гуннла жашагъан кезиуледе этилгендиле. Ала бийикликлери 1300 метрге жетген къаялада ишленнгендиле, алайгъа жол тикди, къыйынды – адам аягъы басмагъаннга ушайды, жангызда жаныуарла айланнган жолчукъла кёрюнедиле.

Къабарты-Малкъаргъа бу суратла сейирлик тинтиу объектдиле, бусагъатха дери аллай затла мында табылмагъандыла, алимле бла сюзюлмегендиле. Асыры эртте ишленнгенлери, баям, охра бла, кюн таякъла тюз юслерине тийгени ючюн иги да онгнгандыла. Алада неле суратланнганларын ангылар ючюн, суу къуюп, мылы этерге керекди. Ол кезиуде кёзюнге тюрлю-тюрлю белгиле бла петроглифле, жаныуарла бла уучула урунадыла. Иги тюрслеп къарасанг, къачып баргъан бууланы, аланы ызларындан къуугъан садакълары бла атлылалы, жанларында да итлени, бир бири къатларында сюелген юч пирамиданы, арбасы бла эшекни, садакъдан атдыра тургъан мараучуну кёресе. Талай белги не магъананы тутханларын а ангыламазчады.

Археолог Атабийланы Бияслан айтханнга кёре, бу суратлада адамланы бурун заманлада жашау-турмушлары ачыкъланады. Ала тюрк-алан кезиуде ишленнгенлерине шагъатлыкъны тёгерекни ичинде соляр белгиле, бёрюню – тюрклени тотем жаныуарлары сыфаты, апсатыны сыфаты – буу, ташлада табылгъан садакъланы къыйырларыны ишленнгенлери этедиле, дегенди ол. Сора, аланы бийик адам ишлегеннге ушайды, орта бойлу инсан алайгъа жеталлыкъ тюйюлдю. Суратчы белгиге кесини къолуну ызын да къойгъанды, ол да аны уллу санлы болгъанын кёргюзтеди. Мокъаланы Тенгиз билдиргенича, бу объектге экспертле багъа бичгенинден сора «Альтаир»  Орус география обществону толтуруучу бёлюмюне аны археология тинтиулени программасына, ызы бла уа Россейни маданият хазнасыны къырал реестрине къошарча башламчылыкъ этерикди.

Алимле суратлагъа къарагъанларындан сора, ала эки тарых кезиуде – доммакъ эм темир – этилгенлерин тохташдыргъандыла. Эскиреклери бизни эрагъа дери экимингинчи жылда этилгендиле, жангыракълары – бизни эраны биринчи ёмюрлеринде. Бу кезиуледе Ара Кавказгъа кёчюп айланнган тайпала келгендиле эм андан ары Азиягъа кетгендиле. Анга шагъатлыкъны суратланы ишлеу амаллары эм хайырланылгъан бояула этедиле.

«Пещера Шульган-таш» музей-заповедникни илму ишчиси, къаялада суратланы тинтиу жаны бла специалист Алексей Солодейников белгилегеннге кёре, Кавказда быллай объектле аз тюбейдиле. Ол, баям, къаяла тытырны бла ташланы жумушакъ тюрлюлеринден болгъаны бла байламлыды. Аны ючюн бу табылгъан суратланы тынгылы тинтирге эм къыралны сакълаууна берирге тийишлиди, дегенди ол. Атабийланы Биясланны оюмуна кёре уа, алгъа, скиф кезиуде, жаныуарла ишленнгендиле, артда уа, башха халкъла келгенлеринде, алагъа уучуланы бла кеслерини белгилерин къошхандыла. Бусагъатда алимлени борчлары, эсгертмелени хар жанындан да сюзерча документлени жыяргъады, ол а суратланы бусагъатдагъы онгланы хайырланып тинтирге онг берликди. Къысха заманны ичинде бу объектлени юслеринден къыралны илму сообществосуна билдирилинирикди эм ала, башда айтханыбызча, къыралны маданият хазнасыны реестрине къошулурукъдула. Бу жаны бла мюлк-техника, информация болушлукъну уа «Альтаир» да этеди.

Басмагъа Кульчаланы Зульфия хазырлагъанды.