Пщы Марыхъу и гъуэгуанэр

КъызэднэкI илъэсым и кIэухым иджыри зы адыгэ фильм дунейм къытехьащ. Мейкъуапэ щагъэлъэгъуащ АР-м щIыхь зиIэ и журналист, режиссёр, сценарист Даур Хъусен триха «Пщы Марыхъу» тхыдэ-художественнэ фильмыр. СыхьэтитIкIэ екIуэкI кином къыщыгъэ­лъэ­гъуащ­ натыхъуеипщым и лIыгъэмрэ и гъащIэ гъуэ­гуанэмрэ. 
Хуабжьу гъэщIэгъуэну зэхэлъщ лIыхъужь нэхъыщхьэм и гъащIэр. «Сыт и гухэлъу щытами сщIэркъым, ауэ, и закъуэу, и пщылIхэр имы­гъусэу, и фащэкIи зэрыпщыр закъримыгъащIэу, гъунапкъэхэр щызэпиупщIкIэ, хабзэр къыщызэпиуди щыIэу, зэрыхьэ щIыналъэм и пщым хуэ­мызэу, Шэрджэсейр къызэхикIухьри, Нэтхъуейм­ игъэзэжащ. КъуэкIыпIэм пIалъэкIэ щыпсэуа, зи хэкужь къэзыгъэзэжа, зи унагъуэр зыфIэкIуэда, ныбжьэгъуи жэрэгъуи зимыIэж щIалэр зыри хуей­къым, тыншу, гупсэхуу, зэрыхуейуэ псэун фIэкIа. Аращ ар шу закъуэу щIежьэри», - жеIэ Хъусен.
Адыгэ фильмым лIыхъужь нэхъыщхьэ хуэхъуа пщы Марыхъу теухуа куэд тхыдэм ущрихьэлIэркъым. Езы Хъусен монографие гуэрым къриджыкIат Марыхъурэ бжьэдыгъупщымрэ зэры­зэпэщIэувам теухуа мащIэ тIэкIу. Ар фIэгъэщIэгъуэн хъури, фильмыр триухуащ. 
ЛIэщIыгъуитIкIэ узэIэбэкIыжмэ, лIыгъэр, ха­хуа­гъэр, щIыхьыр, лIыхъужьыгъэр щытепщэу щы­щыта зэманым укъыщегъэхутэ фильмым. Сыту дахэт адыгэ хабзэмрэ нэмысымрэ, лъэпкъ хъугъуэфIыгъуэмрэ шыфэлIыфэмрэ щызэрахьа лъэхъэнэр, сыту урипагэрэ экраным щып­лъагъу уи лъэпкъэгъу лIыхъужьхэм жаIэхэмрэ я хьэл-щэнхэмрэ. 
Даурыр илъэсиплIкIэ елэжьащ мы проектым. Сценарий тхыным щегъэжьауэ фильмым и презентацэм нэс кино техыным елэжь гуп иIакъым, а­тIэ псори езым къызэригъэпэщыжащ, уеблэмэ зы актёр роли игъэзэщIащ. 
- Адыгэхэм щIыхьэху яIэу щытащ, апхуэдэ Iэ­мал­кIэ тетхауэ аращ кинор, - жеIэ Хъусен. - Роль нэхъыщхьэр зыгъэзэщIа ТIэш Руслан куэдкIэ къыздэIэпыкъуащ. Фильм тесхыну сызэримурадыр къыщищIэм, аращ япэ дыдэу къыспэджэжар. Ахъшэ хэмытуи тхутехынущ жиIэу сытезыгъэгушхуари аращ. 
 Кином хэта псоми зыкъысщIагъэкъуащ. ИлъэсиплIкIэ тесхащ, ауэ езы сценариер ипэжкIэ стхын щIэздзат, хэтынухэр гукIэ къэслъыхъуэрт, щIалэхэм сахэплъэрт. Хэтлъхьэн мылъкушхуэ дызэримыIэм къыхэкIыу, тынштэкъым ди Iуэхур. Уеблэмэ плIэ-тхуэ сыкъэувыIэжауэ къыщIэ­кIынщ. Лэжьыгъэр куэдым къилъахъэрт. Ауэ къез­гъэжьар и кIэм нэзмыгъэсыну хуитыныгъэ сиIэтэкъым. Сценариер тхын щыщIэздзам си адэрат япэу зэзгъэлъэгъуар, еджат, зэхъуэ­кIы­ныгъэ гуэрхэри хилъхьат. Абы ирихьэлIэу ар дунейм ехыжащ. Си адэм уэсят къысхуищIат, сыт къэмыхъуами, а фильмыр и кIэм нэзгъэсыну. Дапщэрэ сыкъэувыIэн хуей хъуами, абы и псалъэхэр сигу къэкIыжырти, къару къысхилъхьэ­жырт, - жеIэ Даурым. 
Фильмыр адыгэбзэкIэ зэрытрахам уигу химыгъэхъуэнкIэ Iэмал иIэкъым. Апхуэдэуи и фIа­гъ­хэм ящыщщ адыгэбзэм и диалект зыбжанэ къы­зэрыщыIур. Ди анэдэлъхубзэкIэ псалъэ щIалэ­хэм фильмым и кIыхьагъкIэ Iущагъ куэд жаIэ, хабзэм щыщ Iыхьэхэри ягъэлъагъуэ. 
- Сэ адыгэбзэм и диалектхэр хуабжьу сигу ­ирохь.­ Дэтхэнэ псэлъэкIэми езым и беягъ, дахагъ­ иIэжщ. НэгъуэщI диалекткIэ псалъэм узы­щIэдэIукIыурэ уодаIуэ, уэ узэрыпсалъэм ебгъапщэу. А къэдгъэлъэгъуэжа лъэхъэнэм ущегупсыскIэ, апхуэдэ дыдэу псэлъэкIэ зэмы­лIэу­жьыгъуэхэмкIэ зэпсалъэу къызэдэгъуэгуры­кIуауэ къысщохъу ди адэжьхэр. 
Фильмыр техын щIэзмыдзэ щIыкIэ а гупсысэр сигу къэкIащ, лIыхъужьхэм езыхэр къызыхэкIа лIакъуэм и диалекткIэ згъэпсэлъэну. Журналист хуэ­дэуи жысIэнщи, интервью къызэIысххэр езыхэм я бзэкIэ згъэпсэлъэну сфIэфIщ. СфIэ­фIым къыщыгъэнауэ, къэбэрдеймэ – къэбэрдей диалекткIэ псэлъэн хуейуэ тызогъэчыныхь. Дахэщ ар. ИкIи ди бзэм и беягъыр къэзыгъэлъа­гъуэщ.
ЛIыхъужьхэр къыщыхэсхми, абы тесщIыхьащ: бжьэдыгъуу джэгун хуейр бжьэдыгъут, абазэхэр - абазэхэ щIалэт, къэбэрдейр - къэбэрдейт», - жеIэ режиссёрым. 
Иджыри зым гу лъытапхъэщ. Фильмым хэта лIыхъужьхэр актеркъым, атIэ жэрдэм зиIэу Iуэхум къыхыхьа щIалэхэрщ, пщащэхэрщ. ИтIани, абы иригъэкIэкIуакъым кином и фIагъыр. Дэт­хэнэми и псалъэр уи фIэщ ищIыфу, и плъэ­кIэр зыхыуигъащIэу джэгуащ. ДжэгуакIуэтэкъым, джэгун хуэдэу, атIэ цIыху къызэрыгуэкIти, дэтхэнэми ищIэ Iуэхур и гум, и псэм дыхьауэ зэригъэзащIэм актёрхэм къакIэригъэхуркъым. ЛIыхъужьхэр Адыгэ Республикэм къыщацIыху цIыху жыджэрхэщ, жылагъуэ лэжьакIуэхэщ, лъэпкъ Iуэхуу къаIэтым хэт щIалэгъуалэщ, бзэр, хабзэр, тхыдэр, щэнхабзэр хъумэным теухуауэ хузэ­фIэкI зыщIэщ. 
Езы Хъусен зэрыжиIэмкIэ, япэрауэ, IэщIагъэлIхэр лэжьыгъэм къызэрыришэлIэн ахъшэ иIэ­тэкъым, етIуанэрауэ, ахэр я IэнатIэм къыпэ­ришын хуейт. «Режиссёрым жиIэр ящIэу къыздэлэжьащ ахэр, къызэрыгуэкI дыдэу псалъэхэри жаIэрэ, дуней тетыкIэри къагъэлъагъуэу. КуэдкIэ нэхъ гугъущ актёр IэщIагъэм хуеджауэ пэрытхэм уадэлэжьэну, абыхэм езыхэм я хъэтI щы­халъ­хьэ щыIэщи, режиссёрыр арэзы къыщимыщI щыIэу зоныкъуэкъу. Мы щIалэхэр хэкупсэ нэсхэу, сэ жысIэр къагъэлъэгъуэну хьэзыру къызбгъурыуващ. АпхуэдизкIэ хэкупсэти, мы лъэпкъ филь­мым я къалэн щагъэзэщIэн папщIэ, я зы­хэщIыкIыр къэбгъэушын хуейуэ арат. Лэжьыгъэм хыхьа зэрыхъуу, а жыхуэсIэ зэхэ­щIыкIыр къэуш­ри, къэдгъэлъэгъуэж лIэщIы­гъуэм къы­щыхутащ. Языныкъуэхэр къэсцIыху­жыртэкъым, апхуэдизкIэ ролым ихьати», - жеIэ Хъусен. 
Режиссёрым къехъулIащ XIX лIэщIыгъуэм Адыгэ хэкум иIа теплъэмрэ адыгэхэм я шы­фэлIыфэмрэ къигъэлъэгъуэжын. «Захуэр Тхьэм къехъумэ», - аращ фильмым гупсысэ нэхъыщ­хьэу щыпхышар. Зы пIэрэ зы хьэлрэ уиту, пщIэ къыпхуащIу, пщIам уримыукIытэжрэ уи бынхэр умыгъэукIытэу упсэуныр - аращ кином укъызыхуриджэр.
Фильмым хэтхэм ящыгъхэр «Налмэс» къэрал ака­демическэ ансамблым и фащэхэрщ, Лъэпкъ музейм къыщIаха фэилъхьэгъуэхэрщ, ауэ лIыхъужь нэхъыщхьэхэм ящыгъхэр езыхэм хуадащ. ЛIыхъужьхэм я Iэщэхэр Твердохлебов Николай и уней гъэтIылъыгъэщ, абы и коллекцэм щыщщ. 
Куэд мыщIэу адыгэ фильмыр Урысейм щагъэлъэгъуэнущ, ар щIышылэм и пэхэрауэ хуегъэ­фащэ езы режиссёрым. Абы къыщIэуп­щIащ хамэ къэралхэм щыпсэу ди лъэпкъэгъу­хэри. Хъусен и мурадщ хамэ къэралыбзэхэмкIэ субтитрхэр тету дяпэкIэ къыдигъэкIыну. 
НэщIэпыджэ Замирэ, 
Адыгэ Республикэм щIыхь зиIэ и журналист.

 

Поделиться:

ЧИТАТЬ ТАКЖЕ:

28.03.2024 - 09:03

АДЫГЭХЭМ Я КЪЕЖЬАПIЭР

   ЩIыгум и ныбжьым ебгъапщэмэ, псэ зыIут дунейм еплъытмэ, цIыхум къикIуа гъуэгуанэр кIэщI дыдэщ, тхыдэм и щапхъэхэмкIэ ар мащIэщ.

28.03.2024 - 09:03

КАСПИЙСК ЩЫЗОХЬЭЗОХУЭ

Кавказ Ищхъэрэм и щIыналъэхэм алыдж-урым бэнэкIэмкIэ я спортсмен нэхъ лъэщхэр, илъэс 24-рэ зи ныбжьхэр, иджыблагъэ щызэхуэсащ Дагъыстэным и Каспийск къалэм.

27.03.2024 - 13:58

БИЙМ ЗЫ ГУПУ ПЭЩIИГЪЭУВАТ

Тхыдэдж-щIэныгъэлI Сокъур Валерэ «Кърым зауэр къэзыхьа ХьэтIохъущокъуэ и къуэ Кургъуокъуэ - пщыхэм я Iумахуэт» зыфIища и тхыгъэм къызэрыхэщу, зи ныбжьыр илъэс 27-рэ фIэкIа мыхъуа Къаплъэн-Джэрий, I

27.03.2024 - 12:25

ДУНЕЙПСО ЗЭХЬЭЗЭХУЭР Я ПЛЪАПIЭУ

Мэзкуу областым и Рузэ къалэм иджыблагъэ щекIуэкIащ Олимп джэгухэм хыхьэ тхэквондо лIэужьыгъуэмкIэ (ВТФ) Урысейм пашэныгъэр къыщыхьыным хуэунэтIауэ ныбжьыщIэхэм, хъыджэбзхэмрэ щIалэхэмрэ я зэхьэзэх

27.03.2024 - 09:03

СИ ЖЭНЭТ

(ГъащIэ теплъэгъуэ)