Олег Валерианович Басилашвили россей кино искусствода къараучула бек сюйген актерладан бириди. Аны жашау жолу да сейирди.

Ол 1934 жылда 26 сентябрьде Москвада туугъанды. Атасы Валериан Басилашвили, грузинли, Басиани деген элде туугъанды. Ол эл бусагъатда Тюрк къыралны жериндеди. Валериан Ношреванович Москвада окъургъа барып, анда къалып къалгъанды. Ол анда связьны политехникумуну директору болуп ишлегенди. Анасы уа  – Ирина Сергеевна Ильинская, филология жаны бла бир къауум илму ишни автору, педагогика вузда ишлегенди.

Жашына алты жыл болгъанда, ол аны театргъа «Синяя птица» деген театр оюннга келтиргенди. Андан арысында Олег Басилашвили артист болургъа сюйгенди. Ол заманны юсюнден актёр кесини «Неужели это я?! Господи…» деген китабында былай жазады: «Ол кюн мени эсимдеди. Театрны мекямындан, бютюнда къараучула олтургъан залдан башлап, жылтырай тургъан яруслагъа, мутхуз жарыкъгъа дери – алай жылыулу сезимле келе эдиле барындан да манга. Артда да кёп кере болгъанма мен ол театрда. Ол манга кеси юйюмча окъуна болуп тургъанды. Ол кюн а мени аллай сабий муратларым бар эдиле! Уруш башланып къалса, мен сюйген театрымы пулемёт бла къорууларыкъма деп. Таматала къачсала да, мен а аны къорууларыкъма деп!..»

Сабий муратла

Керти да, кёп бармай Уллу Ата журт уруш башланнган эди. Атасы къазауатха кетгенде, аланы юйюрлери Тбилисге кёчгенди. Ол заманда башхала кёрген ачлыкъ къыйынлыгъын ала да сынагъандыла. Олег Басилашвили туберкулёздан ауруп, ёлюрге аздан къалгъанды. Атасы урушдан 1943 жылда жаралы болуп къайтханды. Ала жангыдан Москвагъа къайтхандыла.

Ючюнчю классха ол анда жюрюп башлагъанды. Театрны юсюнден умутларын а анда да къоймагъанды – школда ишлеген кружокда салыннган спектакльлени биринде къалмай ойнагъанды ол.

Атасы аны ол итиниуюн артыкъ жаратмаса да, жашыны театргъа сюймеклигин кёрюп, къаты болалмагъанды. Олег Валерианович Москваны художестволу академия театрыны (МХАТ) студиясын бошагъанды. Аны биргесине белгили театр эм кино артистле Михаил Казаков, Евгений Евстигнеев, Татьяна Доронина эм башхала окъугъандыла.

Жюрек сезимлени жарыгъы

Аны биринчи сюймеклиги Татьяна Доронина болгъанды. Ала студент заманларында, 1955 жылда Къазахстанда кино алдыра туруп окъуна юйюр къурагъандыла. Тойлары артыкъ къолайлы болмагъанды, жюзюклери окъуна жокъ эди жаш адамланы, алай бир бирни алай къаты сюйгенлеге ол уллу чырмауча кёрюнмегенди. Ала аны устазлары Иван Тархановну юйюнде этгенлерин эсге алсагъ а, устазларыны бла студентлени араларында болгъан шуёхлукъ, жылыулукъ сейир этдиреди. Артда тойну Москвада къайтарып этгендиле.

Аланы бир юйюр къурагъанларын жашны ахлулары артыкъ жаратмагъандыла: Татьяна Доронина, бек ариу къызладан бири болса да, ишчи юйюрден эди, къылыгъы да – женгил, ёхтем. Жаш а – ана-ата жанындан да онглу тукъумдан чыкъгъан интеллигент, уялчакъ халлы.

Окъууну бошагъанлай, Олег Валериановични Сталинграддагъы театргъа жибергендиле. Бусагъатда шахарны аты Волгоградды. Татьяна Доронинаны уа МХАТ-да ишлерге къойгъандыла. Ол уллу насып эди, алай ол баш иесинден айырылып жашаргъа унамай, аны биргесине тебирегенди.

Юч жылны анда ишлеп, ала Ленинградха кёчгендиле.

Сынаула жолу бла

Анда ала Татьяна Васильевнаны анасы-атасы бла жашагъандыла. Алгъа Ленинградны Ленинчи комсомол атлы къырал театрында (бусагъатда «Балтийский дом»), ызы бла Уллу драма театрда Георгий Товстоноговну башчылыгъында ишлегендиле.

Сегиз жыл жашагъандыла ала бирге. Артда уа айырылгъандыла. Доронина юч жылдан башха адамгъа барып, Москвагъа кёчгенди.

Кёп заманны ичинде ол ариу, бир бирге алай келишген адамланы юйюрлери нек чачылгъанын киши билмей тургъанды. Артда уа Татьяна Васильевна аны сылтауун ачыкъ этгенди. Ол сабийни бла ишчи карьерасын базманнга салгъанда, экинчисин сайлагъанды. Тууарыкъ эгизчиклери дуния кёрмегенден сора, Олег Валерианович ол затны кечмегенди актрисагъа. Ол ажымлы ишин артда Татьяна Доронина да жашауунда кесини бек уллу жангылычына санагъанды – андан сора ол ана болалмагъанды. Баш иесини халы тюрленнгенде, айырылыргъа да ол этгенди биринчи атлам.

Олег Валерианович ол заманны эсгерирге сюймегенди. Юйюр жашауу бузулгъаны бла къалмай, кеси сюйгенча рольланы ойнар онг табылмай, ол театрдан кетерге да бир болгъанды таукел, алай режиссёр Георгий Товстоногов аны ол атламдан тыйгъанды. Ол акъыллы адам жаш актёргъа аны заманы алда болгъанын ангылатханды.

Сахна оюнлада

Махтау да, жюрек сабырлыкъ да Басилашвилини кёп бармай тапхандыла. 1964 жылда ол Эдвард Радзинскийни «Энтта да сюймекликни юсюнден бир кере» деген пьесасына кёре салыннган спектакльде (режиссёру Юрий Аксенов) насыбы къуралмагъан алимни  – Феликсни ойнагъанды. Ызы бла Николай Гогольну «Ревизорунда» Хлестаковну. Ол эки роль аны фахмусун алай туура, алай шарт этгендиле, жаланда анга къарар ючюн жюрюгендиле кёпле ол оюнлагъа. Хар не да тюз да алда Георгий Товстоногов айтханча болгъанды – Олег Валериановичге махтау жолу ачылгъанды.

Андан арысында Ол Антон Чеховну «Дядя Ваня», Михаил Булгаковну «Мольер», Александр Островскийни «Бёрюле бла къойла» деген пьесаларына кёре сылыннган эм башха спектакльледе ойнагъанды.

Алай бла аны жашауу тюрлене башлагъанды. Ол экинчи юй бийчеси Ленинградны шахар телевидениясыны музыка жаны бла редактору Галина Мшанская бла танышханды. Ала бир юйюр къурап, Ольга бла Ксения деп эки къыз ёсдюргендиле.

Басилашвилини ахыр замандагъы ишлеринден бири ирланд драматург Мартин Макдонахны пьесасына кёре Кирилл Серебренников салгъан «Палачи» деген спектакльде баш рольду.

Кинону жулдузу

Къалай-алай болса да, къараучулагъа кенг белгили аны кинода ойнагъаны этгенди. Олег Басилашвили бек биринчи 1939 жылда, анга беш жыл болгъанда, «Подкидыш» деген кинода эпизодну ойнагъанды. Аллай къысха рольлагъа аны дагъыда бир ненча кере чакъыргъандыла. 1973 жылда Владимир Краснопольский бла Валерий Усков «Вечный зов» деген кинону сала туруп, баш рольладан бирине Олег Валериановични сайлагъандыла. Ол анда акъ офицер Арнольд Лахновскийни сыфатын къурагъанды.

Бийик, ариу ишленнген артистни андан арысында кёп кинода кёрюрге сюйгендиле режиссёрла, ол аланы барысында да ойнамаса да. Сёз ючюн, «Ирония судьбы или с лёгким паром!» деген кинону режиссёру Эльдар Рязанов аны чакъыргъан эди Ипполитни ролюна. Алай ол кезиуде аны атасы ауушуп, артист болалмагъанды. Алай а, эсигизде эсе, ол киеулюкню къаргъа тюшюп тургъан суратында Олег Басилашвили танылады.

1977 жылда «Служебный роман» деген фильмде баш рольладан бирин Эльдар Рязанов къайтып анга бергенди. Ол анда ойнагъан Юрий Самохвалов артыкъ ариу къылыкълы адам болмагъаны бир-бир къараучуланы кёллерин да къачыргъан эди артистден. Аны айтханым, ол бир кере телевиденияда интервью бере, кеси айтхан эди анга къаллай бир даулу къагъытла келгенлерин. «Андан сора мен керти артист болгъаныма ийнаннган эдим»,  – деп, кюле эди.

Олег Басилашвили Георгий Данелияны «Осенний марафон» (Александр Володинни «Горестная жизнь плута» деген пьесасына кёре, тилманч Андрей Павлович Бузыкин), Эльдар Рязановну «О бедном гусаре замолвите слово» деген музыкалы комедиясында (граф Мерзляев, Санкт-Петербургдан келген керти тайный советник), Эльдар Рязановну «Вокзал для двоих» деген мелодрамада (музыкант Платон Рябинин), дагъыда башха кинолада ойнагъанды. Аны аллай ишлери сексенден атлап саналадыла.

Арт жыллада ол режиссёр Владимир Борткону Михаил Булгаковну «Мастер и Маргарита» романына кёре салыннган кинода Воландны, «Бандит Петербург» дегенде да адвокатны да ойнагъанды.

Ыразылыкъ

Къалай-алай болса да, ол кесин насыплы адамгъа санайды. Анга СССР-ни халкъ артисти деген сыйлы ат аталгъанды. РСФСР-ни къарындашла Васильевла атлы къырал премиягъа, «Золотая маска» деген кинопремиягъа, аны кибик аны фахмусун белгилеген отуздан артыкъ белгиге тийишли болгъанды. «Честь и достоинство», деген номинацияда «Ника», «Звезда театрала» дегенде уа «Легенда сцены» саугъаланы да иесиди ол. 2019 жылда уа аны аты бла Санкт-Петербургда Жулдуз аллеяда аны аты бла да жулдуз салыннганды.

Мусукаланы Сакинат.