УэрэджыIакIуэ цIэрыIуэ, цIыхубэм и артист щэджащэ

Тут  Заур  и  ныбжьыр  нобэ  илъэс  70  ирокъу

Тут Заур Бахъсэн (жьымкIэ Старэ Крепость) къыщалъ­хуащ 1951 гъэм жэпуэгъуэм и 2-м. И адэр мэшинэ зэ­жьэ­хэуэм гуузу хэкIуадэри, и анэ ФатIимэ са­биитIыр - Зауррэ абы и шыпхъу ­Татьянэрэ - и ­закъуэу къыхуэнат. ЦIыхухъу зыщхьэщымы­тыж унагъуэр хуэщIауэ пхужы­Iэнутэкъым, аращ ебланэ клас­сым щIэсу Заур лэжьыгъэ хьэлъэм щIы­пэрыувар - унэ зыщI къуажэ ухуакIуэм и Iэпыдз­лъэпыдзт. Къилэжьыр и анэм иритырт, зыхуей-зыхуэ­фI­хэм къадэ­кIуэуи, куэд щIауэ ­зэхъуапсэ лъакъуэрыгъажэри ­къищэхун хузэфIэкIат. 
Класс нэхъыжьхэм щеджэу Заур и макъ дахэ лъэщым гу лъитащ абы музыкэмкIэ и егъэджакIуэм икIи Налшык къалэ дэт Музыкэ училищэм щIэ­тIысхьэну чэнджэщ иритащ. Музыкальнэ школ зэрыще­мыджами, нотэм зэрыщы­мыгъуазэми къигъэувыIакъым зэфIэкI зыбгъэдэлъ щIалэр. Зыми ямыщIэу Налшык кIуэри училищэр къигъуэтащ, абы и унафэщI Хьэсанэ Мусэ хуэзэри къедэIуащ. Магомаевым и уэ­рэдхэм щыщ жиIащ, адыгэ уэрэди игъэзэщIащ Тутым, зан­щIэуи еджапIэм къащтащ. Курс ещанэм щынэсам уэрэд жы­Iэным и щэхухэм хэгъуэза къудейтэкъым, фортепианэми мы­Iейуэ еуэрт. 
1971 гъэм Тутыр дзэм ираджащ. ИлъэситIкIэ къулыкъу ищIэу къигъэзэжа иужь, Къэ­бэрдей-Балъкъэр къэрал филармонием и солисту лэжьэн щIидзащ. ЗанщIэуи цIэрыIуэ хъуащ ар: а гъэ дыдэм совет уэрэдхэр зыгъэзащIэхэм я ­Урысейпсо зэхьэзэхуэу Минск щекIуэкIам етIуанэ увыпIэр къыщихьщ, ЩIалэгъуалэмрэ сту­дентхэмрэ я дунейпсо фес­тиваль Берлин щызэхэтам и ­лауреат хъури. 1976 гъэм Моск­ва кIуащ, Москонцертымрэ Росконцертымрэ я солистуи лэжьэу хуежьащ. И щIэныгъэм хигъэхъуэн папщIэ ар Гнесинхэм я цIэр зезыхьэ музыкэ еджапIэ нэхъыщхьэм (иджы­псту МузыкэмкIэ Урысей ака­демиещ) щIэтIысхьэри 1986 гъэм къиухащ. 
2005 - 2008 гъэхэм ар лэ­-жьащ КъБР-м щэнхабзэмрэ хъыбар­егъащIэ IэнатIэхэмкIэ и министру, 2008 - 2010 гъэхэм Урысей Федерацэм и Пре­зидентым деж Къэбэрдей-­Балъкъэрым и лIыкIуэу щыIэм и ­къуэдзэу щытащ. 2009 - 2016 гъэхэм ЩэнхабзэмкIэ къэ­- рал институт Москва дэтым эст­радэ-джаз уэрэдхэр жы­Iэ­ным­кIэ и кафедрэм и уна­фэщIщ. 
Сыт щыгъуи Тут Заур зы­хуэлажьэр макъамэращ, гъуазджэ нэсыр цIыхухэм я пащхьэ ихьэнырщ. Зэман зэхуэмы­дэ­хэм абы концертышхуэхэр щитащ Совет Союзым и респуб­ликэ псоми, апхуэдэуи Бельгием, Германием, Израилым, Индием, Иорданием, Италием, Польшэм, Словакием. Словением, США-м, Тыркум. Союзпсо, Урысейпсо радиохэм я гъэ­тIылъыгъэхэм хэлъщ абы игъэзащIэ ариехэр, цIыхубэ уэрэдхэр, романсхэр, эстрадэ ма­­къамэхэр. 
Псом нэхърэ нэхъыщхьэжращи, унагъуэ дахэ иIэщ Заур. И щхьэгъусэ Мадинэрэ абырэ адыгэ хабзэ екIум щIапIыкIащ къуитIрэ зыпхъурэ, икIи дэтхэ­нэри гъащIэм лъэ быдэкIэ ­хагъэувэн яхузэфIэкIащ. Нэ­хъы­фIу щыIэр зи махуэр нобэ зыгъэлъапIэ Заури абы и ­унагъуэми къалъысыну ди ­гуапэщ. 
Жэщ-махуэкIэ и гугъу пхуэ­щIынущ Тут Заур и гъащIэми, и гуащIэми, и цIыху щIыкIэми. Ауэ ар, шэч хэмылъу, дэ нэхърэ нэхъыфIу къайхъулIэнущ и ныбжьэгъухэм, и лэ­жьэгъухэм, и цIыхугъэхэм. Апхуэдэхэр хэмытмэ, ди тхыгъэр ныкъуэ хъуну къызэ­рытщыхъум къыхэкIыу зыбжанэ хэдгъэхьэмэ нэхъыфIу къэтлъытащ.
Пахмутовэ Александрэ, композитор, СССР-м и цIыхубэ артисткэ: - ПщIэшхуэ хузощI сэ а уэрэджыIакIуэм. Ар - Тхьэм къыбгъэдэкIа цIыхущ, макъ ­гъуэзэджэ иIэу. Абы утыкум щищIэм, эстрадэм щыхузэ­фIэкIым, игъэIу макъ лъэщым сыкъызэщIеIэтэ! 
Некрасов Николай, дири­жёр, Урыс макъамэ Iэмэпсымэ­хэмкIэ ВГТРК-м и оркестрым и художественнэ унафэщI: - Заур и макъыр лирикэ баритонщ, ­дахащэу, щабэу, тембрыфI иIэу, нэхъыщхьэращи, а ма­къым­кIэ ар гупсэхуу топсэ­лъыхь уэрэдым зи гугъу щы­щIам. А Iэзагъэр телъыджэу къе­гъэсэбэп абы, творческэ ехъу­лIэныгъэ зэрыхъукIэ нэхъыбэу Тхьэм кърит! Сыщогугъ дэ иджыри мызэ-мытIэу дызэ­хуэзэну!
Гвердцители Тамарэ, уэрэд­жыIакIуэ, УФ-м и цIыхубэ артисткэ: - Заур сыт хуэдэ макъамэ игъэзэщIами, абы художественнэ лъэпIагъ иIэ мэхъу. Аращ ар цIыху мелуанхэм фIы­уэ щIалъагъуу си гугъэр. Тутым и макъыр - и гъащIэщ, къыдалъ­хуауэ псэуху и гъусэну хъу­гъуэ­фIыгъуэщ. 
ХьэIупэ ДжэбрэIил, компо­зитор, КъБР-м и цIыхубэ артист: - Илъэс 20 срикъуатэ­-къым си япэ уэрэдыр щыст­-хам. Ар «Си гъатхэ» уэрэдырт, Тхьэгъэзит Зубер и псалъэхэр щIэлъу. 1994 гъэм Тут Заур Налшык зигъэпсэхуну къэкIуэжауэ щыIэт. Зы махуэ гуэр си лэжьапIэм дыщIэсу Заур жеIэ: «Джэб­рэIил, цIыхубэм къахэкIауэ зы уэрэд егъэлеяуэ сигу ирохьри, и псалъэхэр къысхуэгъуэт». Арати, дримышеищэу, «Си гъатхэ» уэрэдыпкъыр къреш. Сэри, уды­гъэ хэслъхьэри, сызэрейр сыбзыщIащ, ауэ къэзгъэгу­гъащ уэрэдым и псалъэр къы­хуэсхьыну. 
ЕтIуанэ махуэр къосри, а уэрэдыр иту 1964 гъэм къыдэкIа тхылъ цIыкIур IэщIызолъхьэ. Заур плъыжь къохъури, жеIэ: «Уи фIэщ зэрыхъун, нобэр къыздэсым мыр уэ птхауэ сымыщIа!»
Иджы мыпхуэдэу жысIэну сыхуейт: сыт насыпыр зи­щIы­сыр? Апхуэдэ упщIэм зэщхьу зыми жэуап къритыфыну­-къым, сэри абы сахэту, ауэ япэ дыдэу «Си гъатхэ» уэрэдыр ­Заур Москва щитхыу къыщихьыжам сыгъынрэ сыгуфIэнрэ сщIэртэкъым, ауэ сынасы­пы­фIэ дыдэу зыкъэслъытэжат.
А гъэм щыщIэдзауэ си уэрэд куэдым Заур псэ яхилъхьащ. Абы ей хъуахэр нэгъуэщIым ­игъэзэщIэну сфIэфIкъым, сыту жыпIэмэ Тутым и макъ дахэр, и уэрэд гъэпсыкIэр си тхьэкIу­-мэм итурэ стхащ ахэр. 
А цIыху щыпкъэр дунейм къыщытехьам и натIэм итхагъэнт абы и пкъым хэту къэкIуа гуащIэр (энергие) егъэлеяуэ зэрыиныр. Пасэу и гуащIэм иIэта щIалэщIэр, хьэрэкъуакIэ димыдзэжу, IумпIафIэ и акъылкIэ ищIыжыфати, аращ Тут Заур Тут Заур зыщIар. 
Ацкъан Руслан, Къэбэрдей-Балъкъэр, Къэрэшей-Шэрджэс республикэхэм я цIыхубэ усакIуэ: - Тут Заур сызэриныбжьэгъур ящыщ зыщ сэ на­сыпыфIэу зыщIэслъытэж щхьэу­сыгъуэхэм. КъызэдэткIуа илъэс куэдым быдэу си фIэщ ящIащ: Заур хуэдэу псэ къабзэ гъуэтыгъуейщ. ЦIыхуфI куэд дунейм тетщ, талант ин зыбгъэдэлъи бгъуэтынущ, ауэ ди зэманым зи псэр къабзэу зы­хъумэжыфар мащIэщ. Мис а тIэкIум ящыщщ Заур, аращ си псэр абы нэхъри пэгъунэгъу зыщIри. 
Сэ зэпымыууэ сыщыгуфIы­кIырт абы и ехъулIэныгъэхэм. Пэжыр жысIэнщи, зэзэмызэ ­гукъэкI щIыIэ къысхуэкIуэрт, зи зэфIэкIым хэхъуэ щIалэм зи­хъуэжыну пIэрэ жысIэу. Си ­гуапэ зэрыхъущи, апхуэдэ къэхъуакъым, сыт хуэдэ лъагапIэ нэмысами, Заур а зэрыщыту, цIыху гуапэу, хабзэрэ нэмысрэ зыхэлъу къэнэжащ. Ди зэныбжьэгъугъэр абы игъэбыдащ. 
Джэрыджэ Арсен, усакIуэ, КъБР-м щэнхабзэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ: - Заур щIэх-щIэхыурэ нэгъуэщI къэралхэм ирагъэблагъэурэ къекIуэкIащ. Урысейм и оркестр нэхъыфI дыдэхэм ящIыгъуут зэрыкIуэ­ри. Зы адыгэ уэрэди сыт щы­гъуи и репертуарым хэтт. А адыгэ уэрэдым нэхъ Iэгуа­уэ­шхуэ къыщращIэкIри мащIэтэкъым. Псом хуэмыдэу дэнэ щIыпIи цIыхухэр щызытхьэкъур Заур жиIэ неаполитан уэрэдхэрт. Тутым и итальяныбзэр апхуэдизкIэ къабзэщ ахэр щигъэзащIэкIи, а бзэр имыщIэу ягу къэмыкIыххэу, итальяныбзэкIэ къыщепсалъэ щыIэт. 
Псоми ящIэ дэтхэнэ уэрэд­жыIакIуэ цIэрыIуэми и зэма­-ныр хуабжьу зэрызэпэубыдар. Апхуэдэу щытми, адыгэ Iуэхум щхьэкIэ и гур зэрыузым къы­хэкIыу, Заур Москва щыIэ Хасэр илъэс зыбжанэкIэ зэрихьауэ щытащ и Iуэхум зыкъыдигъахуэурэ. Зэрихьа къудей мыхъуу, мылъкукIэ зыкъыщIэзыгъэ­къуэн гуэрхэри езым къи­гъуэтыжурэ, къигъэщIэрэщIэжат. ИтIанэ, ди республикэм Iуэху гуэр зыщIыпIэ къыщиIэ­тауэ, накIуи тхухэт жраIамэ, зэи щхьэхакъым, и Iуэху къигъанэу кIуа мыхъумэ.
Къармэ Iэсият, усакIуэ, «Адыгэ псалъэ» газетым и лэ­жьакIуэ: - Уи щхьэ зэрыкI нэхъ­рэ, уи щхьэр зэрылъ жызыIа ­Iущыр арэзыуэ щIэгуфIыкIынт и пащIэкIэ. А теплъэгъуэм ­кърихьэлIатэмэ, жыхуэсIэщ. 
Мазэ зытIущ ипэж Заур Налшык щыIащ махуэ зыбжанэкIэ. Куэд щIауэ зэрымылъэгъуа­-хэр тIуэтэжыху дыуэршэрауэ, тIэкIу сыкъигъэкIуэтэжырт. Къа­лэш­хуэкъым ди Налшык. Псоми ­зэдай щхьэлажьэм гунэ­джын­шэ ищIа къалэдэсхэр напщIэуфэу зэблоущыкI. Хьэуэ… Щытат напщIэуфэу си гъусэр хэтми къалъагъуху. Мес, зи ныбжь­кIэ мыщIалэж бзылъхугъэр къакIуэрэ пэт зэщIэувыIыкIащ, къэуIэбжьыжри, пIащIэу къытпе­жэжьащ. Къызэплъурэ (сэра хуэдэ ар зэлъытар!) зыкъыс­хуегъазэри: «Заурщ, пэжкъэ? КхъыIэ, сэлам зэзгъэх, Заур!»
Бзылъхугъэмрэ ар зыпэ­щIэ­кIэрэхъуа Тутымрэ си Iуэхужтэкъым иджы: маршынэ къэувыIам къызэрикIутыкIа щIалэгъуалэр къаплъэурэ зэп­лъы­жырти: «Заурщ-тIэ! Тут Заур!»
Зым: «Заур? Хъуну пIэрэ дыбгъэдыхьэ? (Iэнкун сыкъохъу: сощIэ ар иджыпсту аэропортымкIэ зэрыпIащIэр. Данэ - ­ипхъу закъуэм - пежьэнущ). «Хъунумэ и гугъу фымыщI. МэпIащIэ», - жызоIэ. 
ЩIалэхэр щэныфIэу йокIуэ­тыж. ЙоувыкIри, жыжьаплъэу къыхуогуфIэ Тутым. 
МыдэкIэ и Iэхэр ищIурэ гуфIэжу къокIуэ нэгъуэщI зы цIыхубз щIалэ: «Заур! Зэ догуэт… Сэлам!»
Арыххэу лей сыкъохъури, псалъэ дэупIи симыIэжу сыкъо­жьэж. ЗызоIэжьэ. СызоплъэкI. Зызоплъыхь. Абы хэту гъуэгу­рыкIуэ щIалэщIитI (къыткIэ­лъып­лъагъэнт) къызбгъэдохьэри: «КхъыIэ тхужеIэж егъэ­леяуэ и макъым дызэрыхуэзэшар. Зы концерт закъуэ, ярэби! ТхужеIэж фIыщэу зэрытлъа­гъур…»
Къызэпежыхь иджы си гуфIэнэпсым: «Абы езым нэхъыфIыжу фыкъызэрилъа­-гъум фыщыгъуазэу пIэрэ? Ап­хуэдизу дахащэ макъыр Уафэм зритар фщIащэрэт Фэ къы­зэрыфхуэныкъуэр!»
Хьэлэмэт гуэрт а махуэр - ­дыгъэ нэрынэр, уафэ купраузыр, накъыгъэ щхъуантIэр. Хьэкът: дунейр цIыхуфIщ зыгъэдахэр. Абыхэм ящыщу лIыфIхэр куэд дыдэ щхьэкIэ, нэхъ лIыфI дыдэхэр зыры­зыххэщ. А зырызыххэхэм язщ зи бжьыхьэ 70-м нобэ хыхьа Тутыр. НтIэ, дыгъуаси, ноби, ­дапщэщи дынэхъуэпсэнущ: дыщэ IуэнтIагъэр зиIу илъым уи макъамэр ирехъу кIэухын­-шэ! 

Зыгъэхьэзырар
ИСТЭПАН  Залинэщ. 

Поделиться:

ЧИТАТЬ ТАКЖЕ:

28.03.2024 - 09:03

АДЫГЭХЭМ Я КЪЕЖЬАПIЭР

   ЩIыгум и ныбжьым ебгъапщэмэ, псэ зыIут дунейм еплъытмэ, цIыхум къикIуа гъуэгуанэр кIэщI дыдэщ, тхыдэм и щапхъэхэмкIэ ар мащIэщ.

28.03.2024 - 09:03

КАСПИЙСК ЩЫЗОХЬЭЗОХУЭ

Кавказ Ищхъэрэм и щIыналъэхэм алыдж-урым бэнэкIэмкIэ я спортсмен нэхъ лъэщхэр, илъэс 24-рэ зи ныбжьхэр, иджыблагъэ щызэхуэсащ Дагъыстэным и Каспийск къалэм.

27.03.2024 - 13:58

БИЙМ ЗЫ ГУПУ ПЭЩIИГЪЭУВАТ

Тхыдэдж-щIэныгъэлI Сокъур Валерэ «Кърым зауэр къэзыхьа ХьэтIохъущокъуэ и къуэ Кургъуокъуэ - пщыхэм я Iумахуэт» зыфIища и тхыгъэм къызэрыхэщу, зи ныбжьыр илъэс 27-рэ фIэкIа мыхъуа Къаплъэн-Джэрий, I

27.03.2024 - 12:25

ДУНЕЙПСО ЗЭХЬЭЗЭХУЭР Я ПЛЪАПIЭУ

Мэзкуу областым и Рузэ къалэм иджыблагъэ щекIуэкIащ Олимп джэгухэм хыхьэ тхэквондо лIэужьыгъуэмкIэ (ВТФ) Урысейм пашэныгъэр къыщыхьыным хуэунэтIауэ ныбжьыщIэхэм, хъыджэбзхэмрэ щIалэхэмрэ я зэхьэзэх

27.03.2024 - 09:03

СИ ЖЭНЭТ

(ГъащIэ теплъэгъуэ)