20 сентябрьде Къабарты-Малкъарда эм жаш къырал байрамладан бири белгиленеди - Адыгланы (черкеслилени) кюню. Анга быйыл жаланда 7 жыл толады. Быллай къууанч кийириуню юсюнден оноу а 2014 жылда 12 августда чыгъарылгъанды. Ол жаны бла КъМР-ни Башчысыны Указында айтылгъаныча, байрам инсанладан эмда жамауат организацияладан келген тилеклеге тийишлиликде кийириледи. Кеси да солуу кюндю.
Он жыл сакъланнган къууанч
Байрамны къурауну башламчыларындан бири - «Адыгэ хасэ» жамауат организацияны башчысы Мухамед Хафицэ бизге ангылатханыча, къууанчны тарыхы организация бла байламлыды. «Биз аны он жыл сакълагъанбыз, миллетге байрам керекди деп, жыйылыулада, кенгешледе айтып тургъанбыз. Черкеслилени халкъла аралы ассоциациясыны жыйылыуларындан биринде аны жангыдан сюзгенбиз, ызы бла Адыгланы кюнюн тохташдырыуну юсюнден тилекни Къабарты-Малкъарны алгъыннгы оноучусуна белгили этгенбиз, ол а аны къабыл кёргенди»,- дейди ол.
Адыгланы кюню миллетни ариу адет-тёрелерине, тарыхына юйретир мурат бла бардырылады. «Андан сора да, байрамны баш ниети болургъа тийишлиди. Мен республиканы эллеринде болуучума, анда уа быллай кюн эрттеден да керек болуп тургъанын айтыучудула. Адамла бирге жыйылып, ушакъ этерге, жырларгъа, тепсерге онг тапханларына къууанадыла, бир бирлерине къонакъгъа барадыла. Сёзсюз, бу байрамны халкъ сюйгенди, ол ёсюп келген тёлю, этносну келир кюню ючюн сагъыш, къайгъы этдиреди. Келишиулюкден, мамырлыкъдан, татлы къоншулукъдан ахшы жукъ да жокъду да, республикада жашагъан битеу миллетлеге аланы тежерик эдим»,-дейди Хафицэ.
Сентябрь нек сайланнганды?
Халкъны тарыхында кёп тюрлю кезиуле боладыла, къууанч, бушуу да бирге келедиле. Алай, сёзсюз, сау ёмюрню сарнау, жиляу этип турургъа жарамайды. Къууанч да аны ючюн кийирилгенди. Анга къачан тюберге тийишлиди деген соруу да кёп сюзюлгенди.
Черкеслилени халкъла аралы ассоциациясыны таматасы Хаути Сохроков бизге ангылатханыча, сентябрьни адыг халкъны тарыхында болгъан тёреле бла байламлы сайлагъандыла. «Ол эл мюлк ишле бошалгъан заманды. Тирлик жыйылып, халкъ тынчайгъан заманды. Дагъыда ата-бабаларыбыз жылны аллындан бери туугъан сабийлени байрамларын да къурай эдиле кюз артында. Ол кюнледе эрттегили тейрилеге табыннгандыла, тилекле этгендиле. Ма бу тёреле бла байламлыды бизни сайлауубуз»,-дегенди ол.
Аны айтханына кёре, байрамны магъанасы жаланда тепсеуле, оюнла къурау тюйюлдю. «Хар ишни, жумушну да кесини энчи магъанасы барды. 21 майда Кавказ урушда ёлгенлени бушууун этебиз. Ол кюн жюрегибизни жарсыу, жиляу, сарнау бийлейдиле. Жаланда бушууну белгилеп турсакъ, ол жаш адамларыбызны неге юйретирикди? Халкъыбызны ёлтюрюп, туугъан жеринден къыстап, зорлукъ этилип тургъанды деп келликди аланы акъылларына. Абаданла тарыхыбыздан оюм этип, мындан ары да миллетибиз быллай къыйынлыкълагъа тюшмесин деп, сакъ боллукъдула. Алай ёсюп келген тёлюню уа жашау сынауу жокъду. Ала тюзлюкню тохташдырабыз деп, дерт жетдирирге излериклери къоркъуулуду.
Байрам неди? Къууанч! Адам къачан къууанады? Аны жашауунда магъаналы иш болса, байрам бардырыргъа амаллары, къарыуу жетсе. Биз а ол кюн нени къууанчын этебиз? Халкъыбызны. Ол къазауатда тас болмай, бюгюн кюннге дери сау-саламат жетгенибизни, адет-тёрелерибизни тас этмегенибизни. Миллетибиз бийик жетишимле болдургъанына, фахмулу адамланы ёсдюргенине махтаныргъа, ёхтемленирге эркинбиз»,-дейди Хаути Сохроков.
Программа байды
Алай бла ахыр жети жылны ичинде кюз артында бу датагъа аталгъан къууанчлы жумушла бардырыладыла. Жаланда былтыр пандемия бла байламлы ала онлайн халда къуралгъандыла.
Быйыл а ол баш кюннге тюшгенди. Алай республиканы районларында къууанчлы ишле алгъадан да башланнгандыла. Тюрлю-тюрлю кёрмючле, адабият-краеведение дерсле къураладыла, алада миллетни тарыхыны, шёндюгю заманда жетишимлерини юслеринден хапарланады. Спорт эришиуле да бардырыладыла. Ол санда быйыл бу байрамгъа аталып юниорланы арасында самбодан биринчилик, футболдан турнир, эр кишилени арасында грэпплингден битеуроссей турнир болгъандыла.
19 сентябрьде уа Нальчикде «Черкес къонакъбайлыкъ-2021» этнокультура фестиваль къураллыгъы белгиленеди. Анга Иорданиядан, Тюркден, Сириядан бир журтлуларыбыз да къатышырыкъдыла.
Тикаланы Фатима
