Къэзакъхэм язэхуэсым ирохьэлIэ
Бадзэуэгъуэм и 9 - 15 махуэхэм Налшык къалэ щокIуэкI «Къэзакъ зэкъуэтыныгъэ-2021» V евразие форумыр. Ар Iэтауэ къызэIуахащ бадзэуэгъуэм и 10-м. Къэзакъ щIалэгъуалэм я форумым и япэ махуэм зыкърагъэхьэлIащ УФ-м и Президентым и полномочнэ лIыкIуэу Кавказ Ищхъэрэ федеральнэ щIыналъэм щыIэ Чайкэ Юрий, КъБР-м и Iэтащхьэ КIуэкIуэ Казбек, Тэрч къэзакъыдзэм и атаман Кузнецов Виталий, Къэзакъхэм ядэлэжьэнымкIэ Синодальнэ комитетым и унафэщI, Ставропольрэ Невинномысскрэ я митрополит Кирилл, Пятигорскрэ Черкесскрэ я архиепископ Феофилакт сымэ, нэгъуэщI къулыкъущIэхэм. Къэзакъ форумым хэтщ Урысейм и хэгъэгъу зэмылIэужьыгъуэхэм къикIа щIалэгъуалэу 130-рэ.
Зэхуэсышхуэм щIидзэн ипэкIэ Чайкэ Юрийрэ и гъусэхэмрэ еплъащ къэзакъ щIалэгъуалэм къызэрагъэпэща гъэлъэгъуэныгъэм. Псоми яфIэгъэщIэгъуэнащ «Къэзакъхэм я тхыдэр» къепшэкI хъу мультимедийнэ музейр, Тэрч къэзакъхэм я ресурснэ центрыр, нэгъуэщIхэри.
Чайкэ Юрийрэ Кузнецов Виталийрэ щIалэгъуалэм епсэлъэнымкIэ яублащ форумыр. Къэзакъхэм ди къэралым щаубыд увыпIэр, псэукIэр, къалэныр яубзыхумэ яфIэигъуэу, щIалэхэм къулыкъущIэхэм упщIэхэр иратащ. Псалъэм къыдэкIуэу жыпIэмэ, къызэхуэсахэм яфIэгъэщIэгъуэнт Тэрч къэзакъыдзэ зэгухьэныгъэм Кавказ Ищхъэрэм кадет къэзакъ корпус къыщызэIуихыным епхауэ щыIэ еплъыкIэр, къэралым къыщызэрагъэпэщ грант зэпеуэхэм унэтIыныгъэ щхьэхуэ хагъэхьэныр яфIэигъуэт, кърат ахъшэр къэзакъхэм я зыужьыныгъэм трагъэкIуэдэн папщIэ.
Къызэхуэсахэм щепсалъэм, Чайкэ къыхигъэщащ езым и лъабжьэр къэзакъхэм я деж къызэрыщежьэр.
- Сэ си адэшхуэр къэзакъ шууищэм (сотням) и Iэтащхьэу щытащ, ар граждан зауэм хэкIуэдащ. Си жагъуэ зэрыхъунщи, сыт хуэдизрэ сымылъыхъуами, абы и кхъащхьэр къысхуэгъуэтыжакъым, - жиIащ Чайкэ Юрий. Къэзакъыр си дежкIэ псалъэ къызэрыгуэкIкъым, си къуэпсми, сщIэт лъыми аращ я къежьапIэр.
КИФЩI-м Тэрч къэзакъыдзэ зэгухьэныгъэм кадет къэзакъ корпус къыщызэIуихыным къыщытеувыIэм, Президентым и лIыкIуэм жиIащ абы теухуауэ УФ-м и Правительствэм и УнафэщI Мишустин Михаилрэ УФ-м егъэджэныгъэмкIэ и министр Кравцов Сергейрэ зэрепсэлъар икIи а Iуэхум ЕсэнтIыгу станицэм и гъунэгъуу гектари 5 зэрыхухахар. Чайкэ жиIащ щIалэ 300 хуэдиз зыщIэхуэн кадет корпус зэраухуэнур, ар илъэситIым къриубыдэу яухыну зэрамурадыр. ЩIалэгъуалэм защыхуигъазэм, абы игъэбелджылащ зэхуэсым и цIэр ауэ сытми къызэрамыгупсысар, къэзакъхэр зэкъуэтын, я блэкIар яхъумэурэ къыдэкIуэтей щIэблэр хэкупсэу гъэсэным хущIэкъун зэрыхуейр. Апхуэдэуи дыщIигъуащ къэзакъ зэгухьэныгъэхэм зегъэужьыным Урысейм и Президентым гулъытэ хэха зэрыхуищIыр, къэзакъхэм ятеухуауэ къэрал политикэ хэха зэрекIуэкIыр. Абы хохьэ щIэблэр хэкупсэу, псэкупсэ къулеягъ ябгъэдэлъу, гъэсэныгъэ яхэлъу къэгъэхъун, къэрал щIалэгъуалэ политикэм къэзакъ щIалэгъуалэ зэгухьэныгъэхэр жыджэру къыхэшэн зэрыхуейр.
МахуитхукIэ екIуэкIыну форумым лекцэхэр, дерсхэр хэтынущ, къэзакъ хабзэхэмрэ щэнхабзэ къулеигъэхэмрэ щрагъэлъагъунущ, апхуэдэуи къезыгъэблэгъа щIыпIэм исхэм я щэнхабзэм зыщагъэгъуэзэну Iэмал яIэнущ.
- Мыпхуэдэ зэхыхьэхэм щIэныгъэрэ акъылрэ щызэвгъэгъуэтмэ, нэгъуэщIхэм я Iуэху бгъэдыхьэкIэр щызэвгъащIэмэ, фэ Iэмал фиIэнущ ди зэхуэдэ лэжьыгъэм фи гуащIэ хэфлъхьэну, урысей къэзакъ тхыдэм фыхэлIыфIыхьыну. Иджыпсту ди Iуэхухэр кIуэтэнымкIэ къэрал къулыкъущIапIэхэр сэбэпышхуэ мэхъу. Псалъэм папщIэ, Урысей Федерацэм и Президент Путин Владимир Къэзакъ IуэхухэмкIэ Президентым деж щыIэ совет къызэригъэпэщащ. Ар хуабжьу сэбэп хъунущ къэзакъхэм я Iулыджыр жылагъуэм и пащхьэм къыщыIэтыжынымкIэ, - жиIащ къэрал Iэтащхьэм и лIыкIуэм икIи щIалэгъуалэм ехъуэхъуащ мы махуэхэр гукъинэжу, купщIафIэу зэдагъэкIуэну.
Налшык и зыужьыныгъэм топсэлъыхь
Лэжьыгъэ IуэхукIэ Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм къэкIуа, УФ-м и Президентым и полномочнэ лIыкIуэу Кавказ Ищхъэрэ федеральнэ щIыналъэм щыIэ Чайкэ Юрий ирагъэлъэгъуащ Налшык федеральнэ мыхьэнэ зиIэ и зыгъэпсэхупIэ щIыпIэм зэрызрагъэужьыну инвестицэ проект иныр. Абы Чайкэ Юрийрэ КIуэкIуэ Казбекрэ я пащхьэм убгъуауэ щытепсэлъыхьащ «RTDA» архитектурэ бюром и генеральнэ унафэщI Лепёшкинэ Марие. Налшык зыгъэпсэхупIэр хэхауэ яхъумэ щIыпIэхэм ящыщщ, абы гектар 363,35-рэ къеубыд. А щIыпIэр зыщагъэпсэху, зыщагъэхъуж IуэхущIапIэхэм нэхъ тегъэщIауэ къызэрызэрагъэпэщыжынумрэ щаухуэнухэмрэ щызэпкърыха проект гъуэзэджэщ Лепёшкинэм утыку кърихьар, абы зэрыжиIамкIэ, проектри, епха дэфтэр Iуэхухэри 2021 гъэм и кIэм хьэзыр хъунущ. ИтIанэ ар УФ-м «Кавказ Ищхъэрэ федеральнэ щIыналъэм и зыужьыныгъэ» и къэрал программэм программэ щхьэхуэу хагъэхьэнурэ Iуэхум иужь ихьэнущ.
Чайкэ Юрий жиIащ проектыр хуабжьу игу зэрырихьар. «Кавказыр Урысейм игуу къалъытэмэ, Къэбэрдей-Балъкъэрыр абы и курыхщ, - къыхигъэщащ хьэщIэм. - Мыр укъызэмыплъэкIыу ипэкIэ ущыкIуэтэн хуей щIыпIэщ - шынагъуэншэщ, дахэщ, зыгъэпсэхупIэрэ зыгъэхъужыпIэкIэ бейщ. Ар туристхэм хуабжьу ягу ирохь».
КIуэкIуэ Казбек къэрал Iэтащхьэм и лIыкIуэм фIыщIэ хуищIащ и лэжьыгъэмрэ гулъытэмрэ папщIэ. «Къэбэрдей-Балъкъэрым и мызакъуэу Кавказ Ищхъэрэ псом и зыужьыныгъэм и стратегиер уэ уи фIыщIэкIэ къащта хъуауэ лэжьыгъэшхуэ йокIуэкI. Уэ УФ-м и Правительствэм узэрыдэлажьэм кърикIуэнущ ди республикэми КИФЩI-ми я экономикэм нэхъ жыджэру зиужьыныр», - жиIащ КIуэкIуэм.
Чайкэ жиIащ Кавказ Ищхъэрэр зэримыхамэр, и къежьапIэр мы щIыналъэм зэрепхар, абы къыхэкIыу и хэкужь къэкIуэж хуэдэу къызэрилъытэр. «Псоми ди зэхуэдэ къалэн нэхъыщхьэр Кавказ Ищхъэрэр къэIэтынырщ. Хэгъэгухэм я Iэтащхьэхэм я мурадхэр зрагъэхъулIэнымкIэ дэIэпыкъуэгъу дыхъунырщ», - дыщIигъуащ хьэщIэм. КъакIуэ туристхэм я бжыгъэм щыщIэупщIэм, КIуэкIуэм жиIащ мы гъэм мин 600 къэкIуэну зэрытращIыхьар, ар пандемиер къыщемыжьа 2019 гъэм еплъытмэ - процент 35-кIэ, 2020 «пандемие илъэсым» ебгъапщэмэ, процент 70-кIэ зэрынэхъыбэр.
Зэрызэдэлэжьэнур яубзыху
УФ-м и Президентым и полномочнэ лIыкIуэу Кавказ Ищхъэрэ федеральнэ щIыналъэм щыIэ Чайкэ Юрийрэ Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм и Iэтащхьэ КIуэкIуэ Казбекрэ я зэдэлэжьэныгъэм щытепсэлъыхьа зэIущIэ щхьэхуэ ирагъэкIуэкIащ. Абыхэм и гугъу ящIащ ди хэгъэгум и социально-экономикэ, жылагъуэ-политикэ зыужьыныгъэхэм. Псом хуэмыдэу хэплъащ мэкъуауэгъуэм и 15-м УФ-м и Правительствэм и УнафэщI Мишустин Михаил Кавказ Ищхъэрэ федеральнэ щIыналъэм социально-экономикэ зыужьыныгъэмкIэ правительствэ комиссэм хэтхэм ядригъэкIуэкIа зэIущIэм къыщащта унафэхэр гъэзэщIа зэрыхъум. Апхуэдэуи КъБР-м и Iэтащхьэм щIыналъэм щыIэ санитар-эпидемиологие щытыкIэр зыхуэдэм хьэщIэр щигъэгъуэзащ. Чайкэ жиIащ вакцинэ зыхегъэлъхьэным иIэ мыхьэнэр цIыхухэм къагурыгъэIуэнымкIэ республикэм щекIуэкI лэжьыгъэр нэхъри щIэгъэхуэбжьэн зэрыхуейр. Къапщтэмэ, ди республикэм ис цIыху мин 90-м вакцинэр зыхрагъэIуащ, иджыри махуэ къэс цIыху минитIым зыхрагъалъхьэ. Хэгъэгум и щIыналъэ псоми вакцинэр цIыхухэм щыхалъхьэ IуэхущIапIэхэр яIэщ, здэщымыIэм дохутырхэр макIуэ.
Чайкэ къыхигъэщащ Къэбэрдей-Балъкъэрым дежкIэ туризмэм зегъэужьыным мыхьэнэшхуэ зэриIэр.
- Кавказ Ищхъэрэм и зыужьыныгъэ стратегием КъБР-м ифI зыхэлъ Iыхьэ куэд хэтщ, - жиIащ КIуэкIуэм. - Ахэр гъащIэм хэпща хъумэ, республикэм къыщыщIагъэкIми, щащIэ Iуэхутхьэбзэхэми, туризмэми куэдкIэ хэхъуэнущ, фейдэи къыпэкIуэнущ. НетIэ зи гугъу тщIа проектышхуэри хэтмэ, зыужьыныгъэ инхэр къытпоплъэ. Сом меларди 10 инвестицэу къыхалъхьэну тетщIыхьащ, ар дэркIэ мащIэкъым. ЦIыхухэм Iуэхутхьэбзэ яхуэщIэн унэтIыныгъэмкIэ блэкIа илъэс ныкъуэм ди хэхъуэр проценти 120-кIэ нэхъыбэ хъуащ. Абы ипкъ иткIэ, нэгъабэрей илъэс ныкъуэм диIа хэхъуэм елъытауэ, республикэ бюджетым сом зы мелард къыIэрыхьащ. Республикэ бюджетым иIэ хэхъуэр зэрыщыту къапщтэмэ, дэ ди Iыхьэу хэлъыр процент 28-рэ мэхъу. Адэ-кIи туризмэр зэредгъэфIэкIуэнум иужь дитынущ.
Чайкэ Юрий арэзы техъуащ КIуэкIуэ Казбек лэжьыгъэр къызэрызэригъэпэщым икIи и мурад псори къызэрехъулIэнум шэч къызэрытримыхьэр жиIащ.