ЩIыуэпсыр фIыуэ зылъагъу ныбжьыщIэхэм я зэгухьэныгъэ

Октябрь Революцэ Иным иужькIэ, 1918 гъэм Москва и Сокольники хьэблэм къы­щыунэхуауэ щытащ «ЩIы­уэпсыр фIыуэ зылъагъу ныбжьыщIэхэм я станц» зыфIаща IуэхущIапIэ. Зи лэжьыгъэм пэрыува гъэсакIуэхэм абдежым щызэхаша я гъэ­сэнхэр а гъэ дыдэм мэкъуауэ­гъуэм и 15-м здрашэжьат ахэр щIыуэпсым нэхъ гъунэгъу яхуэзыщI я япэрей нэгузегъэужь зекIуэм. ГъэщIэгъуэну икIи гукъинэжу ирагъэкIуэкIа а Iуэхур, иужьым, Натуралист ныбжьыщIэхэм я махуэу ди къэрал псом къыщалъытащ.
ТIэкIу къедгъэзэкIыжынщи, тхыдэм къызэ­рыхэ­щы­жымкIэ, СССР-м и юннат зэщIэхъееныгъэм и зэхэублакIуэу къалъытэр Москва дэт курыт школхэм ящыщ зым биологиемкIэ щезы­гъаджэу щыта, иужьым ­Лениным и цIэр зезыхьэ къэрал педагогикэ институтым и профессор хъуа Всесвятс­кий Борисрэ сабийхэм сы­тым щыгъуи псэ хьэлэлу ябгъэдэта дохутыр Iэзэ, щIыуэпсми апхуэдэ дыдэу хущыта Русаков Иванрэщ.
1918 гъэм и щIышылэ мазэм щызэхуэзэм, а тIум и гугъу ящIат щIалэгъуалэм ящыщу щIыуэпсыр фIыуэ зылъагъухэр щызэIущIэ- щы­зэрыщIэ гупжьейхэр япэ­щIыкIэ ди къэралым и щы­хьэрым, иужькIэ щIыналъэ псоми къыщызэгъэпэщын зэрыхуейм.
Дызэрыщыгъуазэщи, етIо­щIанэ лIэщIыгъуэм и пэ­щIэдзэр Iуэхуу кърахьэ­жьэхэр лъэданэ ирагъанэу езымыгъэтIылъэкIыж цIыху гуащIафIэхэм я лъэхъэнэт. Арати, ищхьэкIэ къыщыхэдгъэща лIы цIэрыIуэхэм я жэрдэмкIэ, 1918 гъэм и мэкъуауэгъуэм Москва и Со­коль­ники хьэблэм къыдэхутащ «ЩIыуэпсыр фIыуэ зы­лъагъу ныбжьыщIэхэм я станц» зыфIаща IуэхущIапIэщIэр. Илъэс дэкIри абдежым къыщыунэхуащ зи унэтIыныгъэкIэ зэхагъэщ­хьэхукIа гупжьейуэ плIы: «Ботаникхэр» (хадэ­хэкIым пыщIахэр), «Орнитологхэр» (бзухэм елIалIэхэр), «Энтомологхэр» (гъудэ-бадзэхэр зы­джхэр), «Гидробиолог­хэр» (псым и къабзагъэм кIэ­лъыплъхэр, яхуэсакъхэр).
Зэман дэкIри, IуэхущIапIэщIэм «Натуралист ныбжьыщIэхэм я биостанц нэхъыщхьэ» фIэщыгъэмкIи еджэ хъуащ. ИпэжыпIэкIи, абдежращ и къежьапIэр иужьым, лIэщIыгъуэ блэкIам и 20 гъэхэм, къэрал псор зэщIэзыщта юннат зэщIэ­хъееныгъэм. А лъэхъэнэм щIыуэпсыр фIыуэ зылъагъу щIалэгъуалэм я станцхэр щылажьэу хуежьат Одессэ, Архангельск, Хабаровск, Омск къалэхэм, нэгъуэщIхэми. Уеблэмэ, зэман кIэщIым къриубыдэу, мы Iуэхум ­СССР-м апхуэдизу зыщиу­жьати, щIыуэпсыр фIыуэ зы­лъагъухэм я гупжьей щхьэ­хуэхэр курыт еджапIэ псоми къы­щыунэхуат.
Мыри къыхэгъэщыпхъэу къыдолъытэ. Москва дэт Къэрал университетым деж щыIэ ЗоологиемкIэ музейм 1924 гъэм и мэкъуауэгъуэм щызэхашат Натуралист ныбжьыщIэхэм я Япэ Урысейпсо зэхуэсыр.
Мы зэманым юннат зэщIэхъееныгъэр ди къэралым зэрыщекIуэкIым кIэлъыплъ IуэхущIапIэ нэхъыщхьэу ди­Iэр Сабийхэм я экологие-биологие федеральнэ цент­рырщ. Абы и лэжьакIуэхэращ зэзыгъэзахуэри зыубзыхури курыт еджапIэхэм ящыщу ныбжьыщIэхэм щIэ­ныгъэ щхьэхуэ щратхэм щIы­уэпсым и щытыкIэм зэ­ры­щыхурагъаджэ дерсхэм я зэхэлъыкIэри, а лъэны­къуэ­м- кIэ къэунэху унэтIыны­гъэ­щIэ­хэр зыхуэдэр зэхэзы­гъэкI­ри. Зи гугъу тщIы ­цент­рым и нэIэ ятетщ ди къэ­ра­лым щIыналъэ, му­ниципа­ль­нэ мыхьэнэ зи­Iэу ит, натуралист ныбжьы­щIэ­хэм я станцрэ сабийхэм я экологие-биологие центру 250-м щIигъумрэ.

КЪУМАХУЭ Аслъэн.

Поделиться:

ЧИТАТЬ ТАКЖЕ:

28.03.2024 - 09:03

АДЫГЭХЭМ Я КЪЕЖЬАПIЭР

   ЩIыгум и ныбжьым ебгъапщэмэ, псэ зыIут дунейм еплъытмэ, цIыхум къикIуа гъуэгуанэр кIэщI дыдэщ, тхыдэм и щапхъэхэмкIэ ар мащIэщ.

28.03.2024 - 09:03

КАСПИЙСК ЩЫЗОХЬЭЗОХУЭ

Кавказ Ищхъэрэм и щIыналъэхэм алыдж-урым бэнэкIэмкIэ я спортсмен нэхъ лъэщхэр, илъэс 24-рэ зи ныбжьхэр, иджыблагъэ щызэхуэсащ Дагъыстэным и Каспийск къалэм.

27.03.2024 - 13:58

БИЙМ ЗЫ ГУПУ ПЭЩIИГЪЭУВАТ

Тхыдэдж-щIэныгъэлI Сокъур Валерэ «Кърым зауэр къэзыхьа ХьэтIохъущокъуэ и къуэ Кургъуокъуэ - пщыхэм я Iумахуэт» зыфIища и тхыгъэм къызэрыхэщу, зи ныбжьыр илъэс 27-рэ фIэкIа мыхъуа Къаплъэн-Джэрий, I

27.03.2024 - 12:25

ДУНЕЙПСО ЗЭХЬЭЗЭХУЭР Я ПЛЪАПIЭУ

Мэзкуу областым и Рузэ къалэм иджыблагъэ щекIуэкIащ Олимп джэгухэм хыхьэ тхэквондо лIэужьыгъуэмкIэ (ВТФ) Урысейм пашэныгъэр къыщыхьыным хуэунэтIауэ ныбжьыщIэхэм, хъыджэбзхэмрэ щIалэхэмрэ я зэхьэзэх

27.03.2024 - 09:03

СИ ЖЭНЭТ

(ГъащIэ теплъэгъуэ)