КъМР-ни Парламентини Жамауат къоркъуусузлукъ эм коррупциягъа къажау комитетини башламчылыгъы бла къуралгъан «тёгерек столда» «КъМР-де коррупциягъа къажау ишни юсюнден» закон жашауда къалай бардырылгъаны сюзюлгенди. Аны спикерни орунбасары Жанатайланы Салим бардыргъанды.
Жыйылыугъа КъМР-ни Башчысыны законла чыгъарыучу эм сюд органлада келечиси Мадина Дышекова, Парламентни Председателини орунбасары Мурат Карданов, Адамны эркинликлери жаны бла уполномоченный Зумакъулланы Борис, право низамны сакълаучу эм надзор ведомстволада, жер-жерли власть органлада ишлегенле да къатышхандыла.
Жанатайланы Салим, тюбешиуню ача, коррупцияны тохтатыу, аны профилактикасы артыкъда магъаналы къырал борч болгъанын чертгенди. Бу бёлюмде «Коррупциягъа къажау ишни юсюнден» федерал закон мурдорлу праволу актды. Анда коррупцияны ангылатыу, аны шартлары, анга къажау праволу мадарла да белгиленипдиле.
-Законланы чыгъаргъан бла бирге аланы жашауда бардырыу, жамауатны аланы толтуруугъа кёллендириу да магъаналыды,-дегенди Салим Алиевич. – Арт кезиуде уа право низамны сакълаучула бу жаны бла аманлыкълагъа къажау ишни тирилтгендиле. Коррупуцияны профилактикасы жаны бла жумушланы къырал власть эм жер-жерли органла да тамамлайдыла, бу ишге граждан институтла да къатышадыла. Алай битеу мадарлагъа да къарамай, коррупцияны жайылыуун тохтатыргъа къолдан келмегенди.
Вице-спикерни акъылына кёре, коррупцияны тохтатыр ючюн жамауатны анга кёз къарамын тюрлендирирге керекди. «Халкъ коррупциягъа къажау бирча сюелмесе, не иги, не магъаналы закондан да хайыр чыгъарыкъ тюйюлдю»,-деп, ол жыйылгъанланы ачыкъ ушакъ бардырыргъа чакъыргъанды.
Коррупцияны сылтауларыны, анга къажау не мадарла этилгенлерини, республикада ол жаны бла праволу мурдорну болумуну юслеринден докладны Парламентни Жамауат къоркъуусузлукъ эм коррупциягъа къажау комитетини башчысы Михаил Кривко этгенди. Аны айтханына кёре, къыралда бу аманлыкъгъа къажау мадарла Миллет стратегияда белгиленипдиле. Анда коррупцияны туудургъан сылтаула да ачыкъланнгандыла.
Къабарты-Малкъарны юсюнден айтханда, «КъМР-де коррупцияны профилактикасыны юсюнден» закон ишлейди. Анда бу жаны бла аманлыкълагъа къажау мадарланы толтурургъа жууаплы органла белгиленипдиле. Дагъыда регион законлагъа тийишлиликде муниципал къуллукъланы, жер-жерли администрацияда оноучу жумушланы контракт бла толтургъан инсанла ырысхыларыны, къоранчларыны юсюнден шартланы ачыкъларгъа борчлу этилгендиле. Ол да коррупциягъа къажау магъаналы мадарладан бириди.
Михаил Кривко граждан обществону институтларын бу ишге къатышыргъа чакъыргъанды. «Республикада къуралгъан праволу мурдор жамауатха кенг онгла береди. Ол санда контрольну тамамларгъа да эркинлик барды»,-дегенди ол.
Жамауат эм парламент контрольну онгларыны, ала къырал власть органланы ишлерин игилендирирге къалай себеплик этгенлерини юслеринден да баргъанды сёз. «Болсада коррупциягъа къажау законла асламында федерал жорукъланы къайтарадыла, алада регионну энчиликлери эсге алынмагъанды. Законланы игилендирир ючюн а ала толтурулургъа керекдиле.
Ол кезиуде уа жетишмеген жерлени, кемчиликлени ачыкълап, аланы кетерирге онг боллукъду»,-дегенди докладчы. Ол жууаплы органланы Парламент бла бирге законланы жарашдырыу ишге къатышыргъа чакъыргъанды.
«КъМР-де коррупциягъа къажау ишни юсюнден» закон жашауда къалай бардырылгъанын а республиканы Башчысыны Администрациясыны Коррупциягъа къажау соруула жаны бла управлениясыны таматасы Аслан Нагоев билдиргенди. Ол управленияда профилактика жаны бла къаллай жумушла толтурулгъанларын, Коррупциягъа къажау ишни бирге тийишдирген комиссияны борчларыны, аны чеклеринде къырал къуллукъланы файдаларын бла къоранчларын тинтиуню юслеринден айтханды.
2013-2020 жылладан «КъМР-де право бузукълукъланы болдурмау, жамауат низамны бла жамауат къоркъуусузлукъну игилендириу» къырал программаны «Коррупциягъа къажау иш» подпрограммасы толтурулгъанды. Аслан Нагоев айтханыча, анда белгиленнген борчла тамамланнгандыла. Бюгюнлюкде башха подпрограмма жарашдырылгъанды. Аны чеклеринде 32 жумуш тындырыллыкъды. «Анда праволу актлада коррупцияны болдургъан сылтауланы азайтыу, къырал власть органланы ишлерин ачыкъ этиу, жамауатны праволу билимин ёсдюрюу жаны бла мадарла белгиленнгендиле»,-дегенди Нагоев.
Сёз праволу актланы экспертизасыны юсюнден да баргъанды. Былтыр а 2260 документ сюзюлгенди. Аладан 19-сунда коррупцияны болдургъан шартла ачыкъланнгандыла. Быйыл а 561 праволу актны проектине къаралгъанды, аладан кемчиликле экисинде бардыла. Коррупция бла байламлы аманлыкъланы саны 36 процентге, къоранчланы къайтарыуну юсюнден даула уа 62 процентге кёбейгендиле. Быллай шартланы КъМР-ни прокуратурасыны коррупциягъа къажау законла къалай толтурулгъанларына надзор этиу жаны бла бёлюмюню таматасы Залина Бекулова белгили этгенди.
-Бизни тарихлерибизге кёре, болум бютюнда къырал эм муниципал жумушланы тамамлауда, товарланы сатып алыуда осалды. Алада ачыкъланнган аманлыкъла иги да кёбейгендиле. Муниципалитетледе уа бузукълукъланы асламы алынмагъан товарлагъа ахча тёлеу бла байламлыдыла,-дегенди ол.
Сёзлерине шагъатха уа коммерциялы организацияладан бирини оноучусуна ачылгъан терслеу ишни келтиргенди. Ол «Экология» миллет проектни чеклеринде Бахсан шахарда, Май эм Терк районлада законсуз жыйылгъан кир-кипчикни кетерип, жерни тазаларгъа керек эди. Алай, хыйлачылыкъ этип, казнагъа 23 миллион сом къоранч салгъанды. Дагъыда ол таматалыкъ этген организацияны ахчасын (14 миллион сомну) башха счётлагъа ашыргъанды.
Прокурор къырал къуллукълада ишлегенле файдаларыны эмда къоранчларыны юслеринден шартланы терс кёргюзтген кезиулеге эс бургъанды. Бютюнда къоранчланы азайтыргъа кюрешедиле.
Надзор ведомство праволу актланы коррупция аманлыкълагъа себеплик этгенлерин бла къалгъанларын да тинтедиле. Былтыр 6039 документ сюзюлгенди. Аны аллында жылда – 5780 проект. «Коррупция бла байламлы шартла 939 документде ачыкъланнгандыла. Аны аллында жылда уа 1034 праволу актда»,-дегенди Залина Бекулова.
Ол былтыр эмда быйылны биринчи кварталында сюдге берилген ишлени саны (коррупция бла байламлы) 22 процентге ёсгенин да айтханды.
Докладны сюзе, Мадина Дышекова коррупция бла байламлы аманлыкъчыла салгъан къоранч къаллай бир болгъанын соргъанды. Прокурор билдиргенича, былтыр аны ёлчеми 75 миллион сомгъа жетгенди. Аны 43 миллиону казнагъа къайтарылгъанды, энтта бузукъчуланы ырысхыларына арест салыннганды – 20 миллион сом багъасы.
Сёз ёксюз сабийлени жашау журтла бла жалчытыуну юсюнден да баргъанды. Россейни Следствие комитетини следствие управлениясыны келечиси Ислам Дохов билдиргенича, сюдге 5 дау берилгенди. Ала ёксюзлеге жашаргъа жарамагъан, осал юйле бёлюннгенлери бла байламлыдыла. «Шартла тинтилип, жууаплы къуллукъчуланы ишлерине праволу багъа берилликди»,-дегенди ол.
«Тёгерек столда» КъМР-ни Жамауат палатасыны башчысыны орунбасары Людмила Федченко да сёлешгенди. Ол граждан обществону бла властьны араларында байламлыкъланы кючлерге, жамауат контрольну онгларын кенгертирге кереклисин айтханды. Асламлы информация органлада коррупция бла байламлы статьялагъа власть жууапла бермегенлерине да эс бургъанды.
Элбрус районну жер-жерли администрациясыны контроль жаны бла бёлюмюню башчысы Ахматланы Илияс а районда коррупциягъа къажау муниципал программа къалай толтурулгъаныны, къырал къуллукълада ишлегенлени билимлерин ёсдюрюуню, районда чыгъарылгъан праволу актланы экспертизасыны юслеринден айтханды.
Жыйылыуда Нальчик шахар округну башчысын орунбасары Аслан Паштов, Май районну жер-жерли администрациясыны ишлерине башчылыкъ этген Инна Фомина, «Башчылыкъ этиуню Шимал-Кавказ академиясы» бийик билим бериу организацияны кафедрасыны доценти Къараланы Расул да сёлешгендиле.
Ахырында жууаплы органлагъа эсгертиуле къабыл кёрюлгендиле.
