Къабарты-Малкъарны Башчысы Казбек Коков «Интерфакс» федерал информация агентствону журналистлерине республика Петербургдагъы халкъла аралы экономика форумгъа къалай къатышханыны, инвестиция проектлени эмда айныуну андан ары онгларыны юсюнден хапарлагъанды.
-Казбек Валерьевич, Къабарты-Малкъар, хар замандача, Петербургдагъы халкъла аралы экономика форумгъа къатышады. Регионнга ол не бла хайырлыды?
- Форум кеси аллына да бек магъаналыды, жаланда бизни къыралгъа угъай, башхалагъа да. Бюгюнлюкде Россейни экономикасы дуния экономика бла къаты байламлыды. Форумгъа кёп тыш къыралланы келечилерини келгенлери анга шагъатды.
Петербургдагъы экономика форум – РФ-ни экономика эм политика жашауунда бек къыйматлы ишди. Аны кезиуюнде Россейни Президенти Владимир Путин къыралны айнытыуда, экономиканы аякъландырыуда къырал органланы баш борчларын, государствону сейирлерин туура этгенди. Ол а бизге бек магъаналыды. Андан сора да, талай жыйылыу ётгенди, комиссияла ишлегендиле, ол санда Къырал советни регионланы къолайлыкъларын кётюрюуню амалларын сюзген кенгеши да бардырылгъанды. Айхай да, бек магъаналы ишледен бирини – инвестицияланы – юсюнден да сёлешиннгенди.
-Республика форумгъа не бла баргъанды?
-Биз «Росгеология» АО бла келишимге къол салгъанбыз. Аны бла бирге жерибизде табийгъат байлыкъланы кёплюгюн тинтиу жаны бла ишни бардырабыз. Андан сора да, бюгюнлюкде социал магъаналы жумушну тамамларгъа – адамларыбызны таза ичер суу бла 100 процентге жалчытыргъа – керекбиз. Келишимге кёре, бизде ичерча сууну кёплюгюн тергерге белгиленеди.
Туризм да Къабарты-Малкъарны экономикасын айнытыргъа себеплик этген бёлюмледен бириди. Элбрусну тийресинде аты айтылгъан тау-лыжа курортдан, туристле сюйген башха солуу жерледен сора да, биз Нальчик шахарны курорт тийрелерин жангыртыуну, кенгертиуню эмда айнытыуну проектин жарашдыргъанбыз. Нальчикдеги дарман суула, багъыучу балчыкъ да эрттеден белгилидиле. Ол санатор-курорт комплексни магъаналы кесегиди. Жарсыугъа, 90-чы жыллада бу системада кёп зат тозурагъанды, алай бюгюнлюкде биз аны аягъы юсюне сала турабыз. Аны мастер-планы бла да инвесторланы шагъырей этгенбиз. Анда уа къонакъ юйле, багъыу эм башха жумушла бла кюрешген объектле да къалай орнатыллыкъларын кёргюзтгенбиз. Биз акъыл этгенден, жаланда Нальчик курортха 12 миллиард сом чакълы бир салынырча этерге къолубуздан келликди.
-Инвестицияла этилир ючюн бек алгъа регионда тынгылы инфраструктура болургъа керекди. Сизде уа ол жаны бла хал къалайды?
-Бюгюнлюкде инфраструктураны айнытыу – экономикабызны бла политикабызны баш ишлеринден бириди. Анга кёре, жолланы, туризм кластерни инфраструктураларын эмда, сёзсюз, Къабарты-Малкъарны халкъына бек магъаналы тыш инфраструктураны айнытыргъа да белгиленеди. Ол муратлагъа жетер ючюн, биз къолдан келгенни аямайбыз, ол санда къоркъуусуз эмда тынгылы автомобиль жолла къураудан, тюрлю-тюрлю тийрелени тапландырыудан башлап саулукъ сакълауну биринчи болушлукъ берген бёлюмюн жангыртыугъа дери да, кёп тюрлю мадарла этебиз.
Транспортну алып айтсакъ, мында да иги жанына уллу тюрлениуле бардыла. Сёз ючюн, «Нальчик» аэропорт «Новапост» компаниягъа киргенди. Энди предприятие банкрот болуу халдан чыгъарылгъанды, ишчилери хакъларын заманында аладыла. Аэропорт рейслени да кёбейтгенди. Форумгъа да делегациябыз «Нальчик-Санкт-Петербург» деген тюзюнлей хауа жол бла учханды. Москвагъа бла Сочиге да ол халда барыргъа боллукъду. Андан сора да, халкъла аралы рейсле ачыуну юсюнден да келишимле этилгендиле. Аэропортубузну халкъла аралы даражасы да барды.
Аны инфраструктурасын айнытыуну планларына кёре жангы терминал ишлерге да белгиленеди. Ол а хауа транспортну сайлагъанлагъа тап болур ючюн этиледи. Аны проекти тамамланыла турады. Дагъыда самолётла къонуучу ызны къурулушуну юсюнден да федерал властьла бла сёлеше турабыз. Ол муратыбызгъа жетсек, пассажирлени саны кёбейирикди, аланы жумушларын тындырыу да игиленирикди.
Компания самолётла бла учарыкъланы санын жылгъа шёндюгю 180 мингден 500 мингнге дери жетдирирге умут этеди. Терминалны къурулушуна, аэропортну инфраструктурасын игилендириуге да ахчаны «Новапорт» компания бёллюкдю. Самолётла къонуучу ызны къурулушун а федерал бюджетден ахчагъа бардырыргъа белгиленеди.
Автотранспорт инфраструктураны юсюнден айтханда уа, КъМР-де миллет проектлени чеклеринде автомобиль жолланы игилендириу жаны бла бек уллу иш бардырылады. Андан сора да, Къабарты-Малкъарда «Кавказ» федерал трасса тёрт ызлы боллукъду.
-Эл мюлк регионну айнытыуну тутхучлу бёлюмлеринден бириди. Республикада АПК къалай айныгъанын айтсагъыз эди?
-Керти окъуна, эл мюлк республиканы экономикасыны баш магъаналы бёлюмлеринден бириди. Аны айнытыу эмда кенгертиу иш тохтаусуз бардырылады. Сёз ючюн, терек бахчалагъа, жилеклеге, жемишлеге бёлюннген жерлеге жыл сайын къошула барады, сугъарылгъан гектарла да дайым кенгертиледиле. Андан сора да, биз тирликни сакълаугъа уллу эс бурабыз, шёндюгю заманнга келишген орунла ишлейбиз, аланы санын кёбейтиуге да къайгъырабыз. Бюгюнлюкде республиканы 250 минг тонна кёгет сакъланырча объектлери бардыла. Жилеклени ёсдюрген мюлклени саны да ёсгенди. Эл мюлкден быйыл битеу да 10 процентге аслам файда алыргъа умут этебиз.
-Кёпле иги тирлик аладыла, алай аны сатар амал тапмай къаладыла. Сизде уа аллай жарсыу бармыды?
-Къабарты-Малкъарны эл мюлк продукциясына Россейни рынокларында сурам уллуду. Сёз ючюн, 2020 жылда жилекле артыкъда бек суралгъандыла, багъалары да анга кёре ёсгендиле. Ол а производствону файдалылыгъын кётюрюрге онг бергенди. Тюкенле бла да келишимле этилгендиле. Аны себепли эл мюлкле продукцияны саталмай къыйналадыла деп айталлыкъ тюйюлме.
-Бюгюнлюкде КъМР-де чыгъарылгъан татлы ашарыкъланы Россейни къалайында да кёрюрге боллукъду. Ол бёлюмню алай терк аякълана барыууну сылтауу неди?
-Республикада конфет, къалач, башха татлы затла да чыгъарыу эрттеден келеди. Жаланда Нальчикни кондитер фабрикасы аладан бир жылгъа 27 минг тонна берип тургъанды. Артда уллу фабрикалада хайырланылгъан профессионал технологияла гитче предприятиялагъа кёчгендиле. Ала уа тири айнып башлагъандыла, производстволарын кенгерте, ассортиментлерин кёбейте эмда продукцияларын сатыуну жангыдан-жангы рынокларына сингдире. Бусагъатда ол предприятияла жууукъ эмда узакъ тыш къыралла бла окъуна сатыу-алыу байламлыкъла жюрютедиле.
-Казбек Валерьевич, пандемия инвестицияланы келиулерине, инвесторланы проектлеге къатышыуларына чырмагъанмыды?
- Бюгюнлюкде ачыкъ болгъанды СОVID-19 инвестицияланы келиулерине чырмау этмегени. Власть органла коронавирусну жайылыуу салыргъа боллукъ хатаны азайтыу жаны бла мадарланы планын жарашдыргъандыла, ол а тюрлю-тюрлю бёлюмледе производствону селейтмезге, аны къой, ёсдюрюрге окъуна онг бергенди. Республиканы экономикасын СОVID-19 тозураталмагъанын белгилерге сюеме. Ол а инвесторла эс бурурча шартды. Ала уа бюгюн да эл мюлкге болсун, туризм бёлюмге да ахчаларындан юлюш этгенлей турадыла.
-Туризм бёлюмню сагъындыгъыз, ол Къабарты-Малкъарны айнытыуну стратегия жолларындан бириди, дедигиз. Бюгюнлюкде аны болуму къалайды, туристлени саны ёсгенмиди?
-Алагъа жыл сайын къошула барады. Быйылны биринчи кварталында окъуна жаланда Элбрус тау-лыжа курортда 220 минг чакълы адам болгъанды. Ол а 2019 жылда башланнган пандемиягъа дери кезиуден 38 процентге асламды. Былтыр а туризм бла байламлы иш битеу дунияда да тохтап къалыр чекге жетгенде, бизге келгенлени саны 80 процентге кёбейген эди.
Къабарты-Малкъаргъа туризм – ол эртте заманладан бери да экономиканы алгъа элтген кюч болгъанын, республикабыз бизни айтхылыкъ курортларыбыз бла танылгъанын биз уста билебиз. Алай былайда бир затны эсгертирге сюеме: биз тау-лыжа курортлагъа уллу эс бура эсек да, башха бёлюмлени – эл мюлк производствону бла санатор-курорт комплексни да – айнытыугъа андан да уллу кюч салабыз. Бек башы – бизни битеу ишибиз Къабарты-Малкъарны халкъыны жашауун игилендириуге бурулупду.
