Бюджетлени ахчаларыны асламы, хар замандача, социал жумушлагъа къоратылгъанды

КъМР-ни Парламентини кезиулю жыйылыуунда былтыр республикалы бюджет къалай толтурулгъаны сюзюлгенди, Конституциягъа тюзетиуле экинчи окъулууда къабыл кёрюлгендиле, муниципал къуралыуланы айбатландырыуну жорукъларына къаралгъанды. Кенгешни спикер Татьяна Егорова бардыргъанды. Аны ишине сенатор Улбашланы Мухарбий, КъМР-ни Башчысыны Парламентде эм сюд органлада келечиси Мадина Дышекова, Жамауат палатаны башчысы Хазраталий Бердов, Адамны эркинликлери жаны бла уполномоченный Зумакъулланы Борис эм башхала къатышхандылап.
Жыйылыу къууанчлы ишден башланнганды. Улбашланы Мухарбий, КъМР-ни Парламентини спикерини орунбасары Жанатайланы Салим, Россейни Федерация Жыйылыууну Федерал Советини сыйлы белгисине тийишли болгъанын билдирип, саугъаны бергенди. «Бу белги огъары палатаны эм даражалы саугъасыды. Салим Алиевич анга парламентаризмни айнытыугъа салгъан къыйыны ючюн тийишли кёрюлгенди»,-дегенди ол. Татьяна Егорова сенаторгъа Федерация Совет эмда аны таматасы Валентина Матвиенко республиканы законла чыгъарыучу органыны ишине быллай уллу багъа бергенлери ючюн ыразылыгъын айтханды.
Законланы проектлери
Ызы бла повестканы сюзюуге киришгендиле. Биринчиден, КъМР-ни Конституциясына тюзетиуле экинчи окъулууда тинтилгендиле. Белгилисича, конституциялы закон юч окъулууда сюзюледи. Биринчи окъулуу 29 апрельде болгъанды.
Законодательство эм жер-жерли самоуправленияны соруулары жаны бла комитетни башчысы Борис Мальбахов билдиргенича, биринчи окъулуудан сора законну проектине келген тюзетиуле техника эм редакция халлыдыла. Ала бир-бир федерал законла кючлерине киргенлери бла байламлы хазырланнгандыла.
Депутатла бир-бир республикалы законлагъа тюзетиулени да къабыл кёргендиле. Борис Мальбахов ангылатханыча, сёз инсанланы айырыу эркинликлерин жалчытыуну юсюнден барады. Алай бла республикалы законлагъа айырыучула кеслерини сайлауларын участкаладан тышында этерге эркин болгъанлары кийирилгенди. Къол кётюрюуню, референдумну бардырыргъа жарагъан энчи жерле къуралыргъа боллукъдула: арбазлада, жамауат бирге хайырланнган жерледе. Аланы уа Ара айырыу комиссия тохташдырады.
«КъМР-де муниципал къуралыуланы айбатландырыуну низамыны бир-бир сорууларыны юсюнден» законну проектине эки окъулууда къаралгъанды. Аны республиканы прокурору кёргюзтгенди. Депутатланы документ бла надзор ведомствону башчысыны къуллугъун толтургъан Андрей Сысоенко шагъырей этгенди.
Ол ангылатханыча, субъектле муниципал къуралыуну айбатландырыуну бир-бир сорууларын, федерал законда белгиленнген жорукъладан башхаланы, республикалы законда къабыл кёрюрге боллукъдула – табийгъат, хауа, география болумланы эсге алып.
Законнга къурулуш, жолну тапландырыу, инженер ызланы жамау неда алышыу, мекямланы тышларын жангыртыу жумушла толтурулгъанларында жол, арбаз, асфальт бузулса, аланы жамаргъа кереклиси кийирилгенди. Дагъыда кафелени, солуу жерлени тыш сыфатларына, байрамла бардырылгъан жерледе, афишала, реклама билдириуле тагъылгъанда низам, башха жумушла белгиленнгендиле.
Бюджетле
Жыйылыуда депутатла республиканы баш финанс документин да сюзгендиле. Биринчиден, 2020 жылны бюджети къалай толтурулгъанына къаралгъанды. Правительствону отчёту бла финансла министр Елена Лисун шагъырей этгенди. Аны айтханына кёре, былтыр бюджетни файдалары 50,8 миллиард сом болгъандыла. Ол а план кёрюмдюлени 128  проценти тенглидиле. Къоранчла 48,7 миллиард сомдан асламдыла. План кёрюмдюле 96 процентге толтурулгъандыла. Алай бла баш финанс документ профицит бла къуралгъанды -2,1 миллиард сом.
Федерал бюджетден бёлюннген финансла бюджетни юсюнден законда белгиленнген ёлчемден 11,4 миллиард сомгъа аслам болгъандыла. Налог эм андан тышында файдала уа 99,6 процентге толтурулгъандыла. Планда салыннган ёлчемге жаланда 48,2 миллион сом жетмей къалгъанды. Былтыр республикагъа федерал арадан хакъсыз 38,7 миллиард сом берилгенди (план 142 процентге толтурулгъанды).
Къоранчланы юслеринден айтханда, социал магъаналы жумушлагъа 36,5 миллиард сом бёлюннгенди. Ол а ахчаны 75 процентиди. Ол санда айлыкъгъа 7,4 миллиард сом, социал тёлеулеге 13,1 миллиард сом, дарманланы сатып алыргъа 880 миллион сом къоратылгъанды. «Алай бла былтыр социал жумушлагъа 12,9 миллиард сомдан аслам бёлюннгенди.85 къырал себепликни 351,8 минг инсан алгъандыла»,-дегенди министр.
Миллет проектлени толтуруугъа 7,8 миллиард сом къоратылгъанды: ол санда «Демография» проектге 2,3 миллиард сом, «Къоркъуусуз эм качестволу жолла» 2 миллиард сом, «Саулукъ сакълау» - 878 миллион сом эм башхала.
Къырал борчну юсюнден айтханда, ол 7,330 миллиард сом тенглиди. Былтыр банк кредитле алынмагъанларын энчи белгилегенди министр.
Депутатланы Соруулары
Докладчыгъа соруула болгъандыла. Экономика политика, инновация айнытыу эм предпринимательство жаны бла комитетни башчысы Заур Апшев къолайсызлагъа, къыйын жашау болумгъа тюшгенлеге болушлукъ къалай этилгенин билирге сюйгенди. Елена Лисун айтханыча, хар жылдан да правительстволу фонд къуралады, андан ахча республиканы инсанларына болушлукъгъа бериледи.
Бюджет, налогла эм финанс рынокла жаны бла комитетни башчысы Михаил Афашагов а бюджетден инфраструктура кредитле алыргъа онг бармыды, деп соргъанды. Министр къырал борчны азайтыргъа къолдан келгени бу къырал себеплик бла хайырланыргъа эркинлик бергенин айтханды.
Бюджетге эсгертиулени Контроль-эсеплеучю палата да этгенди. Аны башчысы Дина Кясованы айтханына кёре, былтыр 24 къырал программаны толтурургъа 47,4 миллиард сом къоратылгъанды. Палата программалада белгиленнген бир-бир ёлчемле тамамланмай къалгъанларына эс бургъанды. Бюджетни толтургъанда бузукълукъла да ачыкъланнгандыла, асламында ала къырал эм муниципал жумушланы толтургъанда этилгендиле эмда документле бузукълукъла бла хазырланнганлары бла байламлыдыла.
Михаил Афашагов, сёзге къошула, былтыр республиканы кеси файдаларын кёбейтирге къолдан келгенин белгилегенди, аны бла бирге уа къырал борч да азайтылгъанды. «Ол а бизге инфраструктура жумушлагъа бюджет кредитле алыргъа эркинлик береди»,-дегенди ол. Быйылны юч айыны кёрюмдюлери
Ол кюн депутатла 2021 жылны биринчи кварталында республикалы бюджет къалай толтурулгъанын да сюзгендиле. Елена Лисунну айтханына кёре, файдала 9,6 миллиард сомгъа жетгендиле, жылны план кёрюмдюлери 21,4 процентге толтурулгъандыла. Налог эм андан тышында файдала уа 23,9 процентге тамамланнгандыла эмда казнагъа 2,9 миллиард сомгъа жууукъ жыйылгъанды, ол санда кеси файдала 2,6 миллиард болгъандыла. Федерал арадан хакъсыз 6,7 миллиард сом берилгенди. Ол санда дотацияла 3,7 миллиард сом, субсидияла да 2 миллиард сомдан асламдыла.
Къоранчла 8,594 миллиард сомгъа жетгендиле (план кёрюмдюлени 19 проценти).
- Аладан социал магъаналы жумушлагъа 7,960 миллиард сом берилгенди, ол а битеу къоранчланы 93 проценти тенглиди. Ахчаны асламы билим бериуге (1,7 миллиард), айлыкъгъа (1,4 миллиард), инсанлагъа социал тёлеулеге (3,2 миллиард сом) къоратылгъанды. Республиканы къырал борчу тюрленмегенди эмда быйыл 1 апрельни кёрюмдюлерине тийишлиликде, 7,330 миллиард сом болгъанды.
Жыйылыуда Борчлу халда медицина страхованияны КъМР-де жер-жерли фондуну былтыр бюджети къалай толтурулгъанына да къаралгъанды. Аны башчысы Зурият Бгажнокова билдиргенича, бюджетни файдалары 100 процентге толтурулгъандыла эмда 10,2 миллиарддан асламдыла. Къоранчла уа 10,3 миллиард сом болгъандыла. Бюджет 131 миллион сом дефицит бла къуралгъанды.
КъМР-ни Парламентинде Жамауат советни къауумуна эки адам айырылгъанды: Владимир Гугов бла Азик Токмаков. Контроль эм этика жаны бла комитетни башчысы Кансаланы Елена аланы сынаулары уллу болгъанын, экиси да алгъын депутатха сайланнганларын белгилегенди.
Парламентде Жаш тёлю палатаны къауумундан Елизавета Хутарская кетгенди. Билим бериу, илму эм жаш тёлюню ишлери жаны бла комитетни башчысы Нина Емузова айтханыча, ол Жаш тёлю правительствону башчысыны орунбасарына сайланнганы бла байламлыды.
Жыйылыуда башха соруула да сюзюлгендиле.

Тикаланы Фатима.

Поделиться:

ЧИТАТЬ ТАКЖЕ:

28.03.2024 - 10:01

НИЕТ ХАЗНАБЫЗНЫ АЙНЫТХАНЛА

Халкъыбызны ниет жетишимин кёргюзтген Къулийланы Къайсын атлы Малкъар театрны къуралыуу озгъан ёмюрню 1930-чу жылларында башланнганды. 1935 жылда А.

28.03.2024 - 09:03

ГИТЧЕ ЭМДА ОРТА БИЗНЕСНИ МАГЪАНАСЫ УЛЛУДУ

Къайсы къыралда неда аны ичинде субъектде экономиканы айнытыугъа уллу къошумчулукъ этгенле гитче эмда орта бизнес бла кюрешгенледиле эмда энчи предпринимательледиле.

28.03.2024 - 09:03

ИНВЕСТИЦИЯЛАГЪА – ЭНЧИ ЭС

Жангы предприятияла къурарча, производствону кенгертирча, инвестицияла этмей, башхача айтханда ишге ахча салмай боллукъ тюйюлдю.

27.03.2024 - 14:04

КЪАБАРТЫ-МАЛКЪАР РЕСПУБЛИКАНЫ БАШЧЫСЫ К.В.КОКОВНУ РОССЕЙ ФЕДЕРАЦИЯНЫ МИЛЛЕТ ГВАРДИЯСЫНЫ АСКЕРЛЕРИНИ КЮНЮ БЛА АЛГЪЫШЛАУУ

Росгвардияны Къабарты-Малкъар Республикада Управлениясыны хурметли аскерчилери, ишчилери эмда ветеранлары! Сизни Россей Федерацияны Миллет гвардиясыны аскерлерини кюню бла алгъышлайма!

27.03.2024 - 09:07

САКЪАТ САБИЙЛЕ ОКЪУУСУЗ КЪАЛМАЗЧА

Къабарты-Малкъарны Жамауат палатасында республиканы билим бериу учреждениялада сакъат эм къыйын ауругъан сабийлени окъутуу не халда болгъаны тинтилгенди.