ПщIэ зыхуэсщI депутатхэ, си лэжьэ­гъухэ! Си лъахэгъу лъапIэхэ!
Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм и Конституцэм щыубзыхуа полномочиехэм япкъ иткIэ сэ, гъэ къэси хуэдэу, нобэ зыфхузо­гъазэ республикэм щыщыIэ щытыкIэм, 2021 гъэм, апхуэдэу къэкIуэну зэман мы­жы­жьэм едгъэкIуэкIыну политикэм и унэтIыныгъэ нэхъыщхьэхэм ятеухуауэ.
БлэкIа илъэсым сыщытепсэлъыхькIэ, ди псэукIэм куэдкIэ къыжьэхэуа пандемием къыщыщIэдзапхъэу къызолъытэ.
Ди къэралым, зэрыщыту дуней псом, къа­жьэхэуащ япэм дызыщымыгъуэза икIи икъукIэ шынагъуэу щыт уз зэрыцIалэр. Пан­демиер ди республикэм и дежкIэ гъэу­нэхуныгъэ хьэлъэу уващ.
ПсынщIэу унафэ тэмэмхэр къащтэн пап­щIэ къэралым и Президентым Урысей Федерацэм и субъектхэм къулыкъу нэхъыщхьэ дыдэхэр щызыIыгъхэм я полномочиехэм хигъэхъуащ.
Республикэм и оперативнэ штаб къызэ­рагъэпэщащ.
Ди щIыналъэм щыщыIэ щытыкIэм жэщми махуэми дыкIэлъыплъын икIи зыхуэфащэ унафэхэр икIэщIыпIэкIэ къэтщтэн хуей хъуащ.
Япэ махуэхэм щегъэжьауэ дэ цIыхухэр къызэтедгъэнэн, гузэвэгъуэшхуэхэр къэдмыгъэхъун папщIэ тхузэфIэкI псори длэ­жьащ. Сымаджэщхэр уз шынагъуэм зэ­ры­пэщIэтыным икIэщIыпIэкIэ хуагъэхьэзыращ. IуэхущIапIэу 9-м сымаджэу 1850-м щIигъум щеIэзэн папщIэ зыхуеину Iэмалхэр щызэтрагъэуващ. А зэманым Федеральнэ опе­ративнэ штабым иубзыхуа мардэм ипкъ иткIэ цIыху минитI къэс хуэзэу зы гъуэ­лъыпIэ (псори зэхэту гъуэлъыпIэ 450-рэ) коронавирус зэуалIэхэм папщIэ щыIэн хуейуэ арат. Ауэ дызэрыхуа щытыкIэр къэт­лъы­тэри, дэ гъуэлъыпIэ минитI хуэдиз дгъэ­хьэ­зыращ икIи абы и фIыщIэкIэ сымаджэщхэр Iуэхум пэлъэщащ.
А псоми къадэкIуэу, уз зэрыцIалэ нэхъ шынагъуэхэм щеIэзэ сымаджэщхэм ­яхуримыкъу рентген, реанимацэ, лабо­раторэ, диагностикэ, къинэмыщI Iэмэп­сымэхэр, медицинэм и лэжьакIуэхэм узым зэрызыщахъумэну щыгъыны­гъуэ­хэр, зыхуеину адрей материалхэр къащэ­хуащ.
Зэрыщыту къапщтэмэ, сом мелуан 748-рэ трагъэкIуадэри, сымаджэщхэм медицинэ Iэмэпсымэ зэмылIэужьыгъуэу минрэ щитхурэ хуэдиз къыхуащэхуащ.
Медицинэм и лэжьакIуэхэр Iуэхум трагъэгушхуэн папщIэ улахуэхэм я лейуэ сом мелард 1,6-рэ хухахащ, а ахъшэм щыщу сом мелуан 537-рэ республикэ бюджетым къызэригъэпэщащ. Абы къыщымынэу, медицинэм и лэжьакIуэхэм я лэжьапщIэм дэ щIыналъэм и ахъшэ яхущIыд­гъуу щIэддзащ зыкъомкIэ нэхъ пасэу, мэлыжьыхь мазэм щегъэжьауэ.
Дэ дащыщщ къэралым и щIыналъэхэм ящыщу амбулаторэхэм щагъэхъуж сымаджэхэм япэу хущхъуэхэр пщIэншэу яхуэ­зыутIыпщу щIэзыдзахэм.
ЯпэщIыкIэ информацэмкIэ центр зэтрагъэуващ, иужькIэ ар колл-центрхэм хуа­гъэкIуэжри, абыхэм сымаджэхэм япыщIауэ щытыныр къызэрагъэпэщащ.
ЛэжьэкIэщIэр зэтраухуэри, дохутырхэм уз зэрыцIалэр зэуэлIахэр КТ-къэпщытэныгъэхэм къагъэлъэгъуахэм япкъ иткIэ сы­маджэщхэм тэмэму трагуашэу щIадзащ.
Медицинэ дэIэпыкъуныгъэ псынщIэм ­папщIэ машинэ 28-рэ къащэхуащ, абыхэм реанимобиль 11 яхэту. Апхуэдэу поликли­никэхэм я дохутырхэм папщIэ автомашинэ 24-рэ къаIэрыхьащ.
ЯпэкIэ зэи къэмыхъуауэ, цIыхухэм, псом хуэмыдэу сабий зиIэ унагъуэхэм, социаль­нэ дэIэпыкъуныгъэшхуэ иратащ.
Къэгъэлъэгъуапхъэщ республикэм и оперативнэ штабым щытыкIэм зэрызихъуэ­жым елъытауэ Iуэхухэр IэкIуэлъакIуэу зэры­зэфIигъэкIар.
Зэман мытыншым икъукIэ тэмэму зы­къагъэлъэгъуащ медицинэм и лэжьакIуэхэм. Ахэр коронавирус уз зэрыцIалэм ебэ­нынымкIэ япэ итащ икIи гугъуехьышхуэ зыпылъ лъэхъэнэр къызэранэкIын папщIэ щIэныгъэ нэс, IэщIагъэ, лIыгъэ, ерыщагъэ зэраIэр наIуэ къащIащ.
Нобэ сэ абыхэм аргуэру зэ фIыщIэ ин яхузощI икIи си щхьэр лъахъшэу яхузогъэщхъ.
Щхьэхуэу къыхэзгъэщыну сыхуейщ щэ­хуакIуэхэм я хуитыныгъэхэм къащхьэщыжынымрэ цIыхум зэIузэпэщ псэукIэ иIэнымкIэ IэнатIэм щыкIэ­лъып­лъынымкIэ федеральнэ къулыкъущIапIэм и Управленэу щIыналъэм щыIэм и лэжьакIуэхэм я IэкIуэлъа-кIуа­гъэр, жыджэрагъыр. Абыхэм узыфэр зэхэгъэкIынымрэ тестхэр къэ­гъэ­­­сэ­бэ­пынымкIэ лэжьыгъэмрэ гъэ­хуауэ къы­зэ­рагъэпэщащ.
Я Iуэхур тыншу щымытами, зэфIэкI хъарзынэ къызэкъуахащ социальнэ IуэхущIапIэхэмрэ IэнатIэхэмрэ я лэ­жьакIуэхэми. Зэрыщыту къапщтэмэ, ахэр пэлъэщащ къыкъуэкIа къалэ­ны­щIэхэм. ИщхьэкIэ къыщыгъэлъэгъуа IуэхущIапIэхэмрэ ведомствэхэмрэ я лэжьакIуэхэм яхуэфащэу иратащ ­Урысей Федерацэм и дамыгъэ лъапIэхэр. Президентым и УказкIэ ди щIыналъэм щыщу наградэхэр зыхуа­гъэ­фэщахэр цIыху 53-рэ мэхъу.
Iуэху гугъум тэмэму зэрыпэрытам пап­щIэ фIыщIэ ин яхузощI ди егъэджакIуэхэм, колледжхэмрэ вузхэмрэ  я лэжьакIуэхэм. Зэман кIэщIым къриу­быдэу еджапIэхэм щызэтрагъэуващ сабийхэм унэм щIэсу щIэныгъэ етыныр. А Iуэху мытыншым екIуу елэ­жьащ Къэбэрдей-Балъкъэрым и пе­дагогхэр.
ЦIыхухэм я шынагъуэншагъэр къы­зэгъэпэщынымкIэ, санитар-эпиде­мио­­логие мардэхэмрэ мардэ пыу­хыкIахэмрэ гъэзэщIэнымкIэ дэIэпы­къуэгъу нэс хъуащ хабзэхъумэ органхэм я лэжьакIуэхэр.
ДэIэпыкъуэгъу нэхъ хуэныкъуэхэм и зэманым зыщIагъэкъуащ волонтерхэмрэ бизнес IэнатIэм и лэжьакIуэ-хэмрэ ящыщу щэ бжыгъэхэм икIи ­           «Дэ дызэгъусэщ» урысейпсо Iуэхум хиу­быдэу абыхэм нэхъ хуэмыщIахэр, щхьэ­закъуэу къэна жьыкIэфэкIэхэр, ныкъуэдыкъуэхэр хущхъуэхэмкIэ, ерыс­­къыпхъэхэмкIэ, махуэ къэс къагъэсэбэп хьэпшып зэмылIэужьыгъуэ­хэмкIэ къызэрагъэпэщащ. Апхуэдэ гулъытэрэ граждан жыджэрагърэ зэман мытыншым къызэрагъэлъэгъуам папщIэ дэ абыхэм дахуэ­арэзыщ.
Къэбэрдей-Балъкъэрым ис псоми сигукIи си псэкIи фIыщIэ яхузощI абыхэм бэшэчагъ зэрахэлъам, езыхэм я узыншагъэми адрей цIыхухэм я узын­шагъэми зэрыхуэсэкъам пап­щIэ.
Си лэжьэгъухэ! Сэ, Урысей Федерацэм и цIыхум, Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм и къулыкъущIэ нэхъыщ­хьэм, къыхэзгъэщхьэхукIыну сы­хуейщ къэралым и Президент Путин Владимир Владимир и къуэм иригъэкIуэкIа лэжьыгъэм и мы­хьэнэр, абы япэ махуэм щегъэ­жьауэ цIыхухэм я гъащIэмрэ узыншагъэм­рэ псом япэ зэ­рыригъэщар. Абы къы­щымынэу, нэхъ япэкIэ зэ­ры­жысIам хуэдэу, ди полномочиехэм къыщIигъури, ап­хуэдэ полномочие­хэр дгъэзэщIэн папщIэ дызы­хуей Iуэ­хухэмрэ ресурхэмкIэ щIи­гъэ­быдащ. Абы къы­хэ­кIыу сэ жысIэ­фынущ: Урысей Федерацэм и субъ­­ект­хэм я Iэтащхьэхэм ящыщу зыри абы гужьеигъуэ хигъэхуакъым икIи абы папщIэ сигукIи си псэкIи фIы­щIэ хузощI.
Гъэхуауэ икIи я къалэнхэр и зэманым ягъэзащIэу лэжьащ Урысей Федерацэм и Правительствэр, федеральнэ министерствэхэмрэ ведомствэхэмрэ. Абы папщIэ дэ псоми ди цIэкIэ, Къэ­бэрдей-Балъкъэрым исхэм я цIэкIэ абыхэм фIыщIэ ин яхузощI.
Дэ къыдгуроIуэ вирусым и шына­гъуэр иджыри зэрытщхьэщымыкIар. Пандемиер къэгъазэ имыIэу къызэ­д­нэкIынымкIэ хэкIыпIэу щыIэр цIы­хухэм вакцинэ яхэлъхьэнырщ. Нэ­гъуэщI Iэмалхэр диIэкъым.
Сэ къызбгъэдэкIыу мыр жысIэну сыхуейщ. Дэракъэ ди благъэхэр, гъу­нэгъухэр пандемием зэрихьам и гуа­уэр зыгъэвар? Дэракъэ ди благъэ­хэмрэ гъунэгъухэмрэ ящыщу сымаджэщхэм щIэхуахэм ятегузэвыхьу екIуэкIар? Дэ дыгузавэу телевизорым дыбгъэдэсащ, мы Iуэхум теухуауэ къэ­ралым, ди щIэныгъэлIхэм къыджа­Iэ­нум дыпэплъэу. Арати, къэралым, ди щIэ­ныгъэлIхэм жэуап тэмэм къыдатащ - дуней псом щыяпэу вакцинэ ящIащ. Нобэ дэ ар къэдгъэсэбэпын папщIэ Iэмал псори диIэщ. НывжесIэну сыхуейщ: мы хущхъуэр зэзэгъыну псоми ар къагъэсэбэпыну, вакцинэр зыхрагъэлъхьэну я къалэнщ. Тегъэ­чы­ныхьауэ нобэ ар схужыIэну къы­щIэ­кIын­тэкъым сэ езым, апхуэдэу си нэхъыжьхэм а хущхъуэр зыхедмыгъэ­- ­лъ­хьауэ щытамэ. Зэраныгъэ лъэпкъ абы кърикIуэркъым. Зэран хъур ди ­жагъуэгъу къэралхэм а вакцинэм теу­хуауэ къыщежьэ хьэгъэщагъэ пса­лъэ­макъхэр арауэ къыщIэкIынущ.
ФщIэн папщIэ: ди япэ поликлини-кэм и Iуэхутхьэбзэхэр къэзгъэсэбэпащ, вакцинэр Налшык къалэм щы­зыхезгъэлъхьащ. Вакцинэр ирикъуу яIэщ, етIуанэ вакцинэри къэсынущ. НэгъуэщIу жыпIэмэ, абы и лъэныкъуэ­кIэ фыхэплъыхьыну фыхуитщ.
ЩытыкIэ гугъум дихуа пэтми, дэ ­республикэм и экономикэмрэ со­циальнэ IэнатIэмрэ къабгъэдэхуэ ­къа­лэн инхэр гъэзэщIэнымкIэ зы­хуеину Iэмал псори къызэдгъэпэщащ. 
Къэзгъэлъэгъуапхъэу къызолъы­тэ Правительствэм, республикэм и гъэ­­зэ­щIакIуэ, муниципальнэ влас­тым и орган псоми кризисым пэ­щIэ­тынымкIэ зыхуэфащэ Iуэхухэр зэхалъхьэу зэрырагъэкIуэкIар, а зэман мытын­шым цIыхубэм тэмэму япы­щIауэ зэре­кIуэ­кIар.
Япэм зэи ямылъэгъуа къэрал со­ци­альнэ дэIэпыкъуныгъэ блэкIа илъэ­сым цIыхухэм иратащ. Гулъытэ хэха ­хуащIащ сабий зэрыс унагъуэхэм. Илъэси 3-м щегъэжьауэ илъэси 7-м нэс зи ныбжь сабийуэ мин 63-м яхуэ-зэу трагъэкIуэдар сом меларди 4,5-м ­щIегъу.
ХуэдиблкIэ нэхъыбэ ящIащ лэжьапIэншэу къэнахэм ират дэIэпыкъуныгъэр. Социальнэ Iуэхухэмрэ ахъшэ дэIэпыкъуныгъэмрэ хиубыдэу респуб­ликэм исхэм псори зэхэту сом мелард 17 иратащ.
ЗэрыгурыIуэгъуэщи, дэ зэпымыууэ ди нэIэ тедгъэтащ лъэпкъ проектхэр гъэзэщIа зэрыхъум. Къэбэрдей-Балъкъэрым къыщащтауэ иджыпсту щагъэзащIэ апхуэдэ щIыналъэ проекту 47-рэ. 2020 гъэм а лэжьыгъэхэм псо-ри зэхэту сом меларди 8,1-рэ трагъэкIуэдащ икIи абы щыщу сом ме­ларди 6,7-р федеральнэ ахъшэщ.
Лъэпкъ проектхэр гъэзэщIэным хуэ­гъэ­зауэ яубзыхуауэ щыта Iуэхухэр, зэ­рыщыту къапщтэмэ, къыдэхъулIащ. Мыбы хухаха ахъшэмрэ мылъкумрэ процент 95,8-кIэ къагъэсэбэпащ (ику иту ар УФ-м зэрыщыхъур процент 93,2-рэщ).
Мыхьэнэшхуэ зиIэ лэжьыгъэхэр ­ирагъэкIуэкIащ узыншагъэр хъу­мэ­нымкIэ IэнатIэм зегъэужьыным, абы и мылъку, техникэ зэфIэкIыр къэIэты-ным хуэгъэзауэ.
Зэрыщыту къапщтэмэ, республикэм и медицинэ организацэхэм медицинэ техникэу 1289-рэ къаIэрыхьащ, абы-хэм медицинэ техникэ «хьэлъэ» жы­хуаIэм хуэдэу 14 хэту. Коронавирус уз зэрыцIалэм пэщIэтынымкIэ лэжьы­-гъэ къудейм хиубыдэу федеральнэ бюджетым и хьэкъкIэ медицинэ Iуэ­хущIапIэхэм рентген аппарат 12, УЗИ аппарат 15, зэрагъэбауэ аппарат зэмы­лIэу­жьыгъуэу 209-рэ, компьютер томографу 2, нэгъуэщIхэри ягъэуващ. Республикэм и онкологие диспансе­рым технологие лъагэхэр зи лъабжьэ иджырей оборудованэу сом мелуан 279-рэ зи уасэ къыхуащэхуащ. Республикэм и клиникэ сымаджэщымрэ сабий клиникэ сымаджэщымрэ иджы­рей томографхэр къыхуащэхуащ.
Хуабжьу лэжьыгъэшхуэ зэфIагъэ­кIащ гъуэгу ухуэныгъэм и лъэныкъуэ­кIэ. Псори зэхэту автомобиль гъуэгуу километр 230-рэ зэрагъэпэщыжащ. Абы федеральнэ мыхьэнэ зиIэ гъуэгуу километр 70, щIыналъэ мыхьэнэ зиIэ гъуэгуу километри 103-рэ, муници­пальнэ мыхьэнэ зиIэ гъуэгуу километр 57-рэ хеубыдэ. Апхуэдэу Налшык къалэ округым и уэрамхэм ящыщу километр 20-м щIэуэ асфальт тралъхьащ. ЩIыналъэ мыхьэнэ зиIэ гъуэгухэм ящыщу километр 40-м дэкIуэу уэздыгъэхэр фIадзащ, нэгъуэщIу жыпIэмэ, мы IэнатIэм комплекснэ бгъэдыхьэкIэ къыщызэрагъэпэщащ.
2020 гъэм щIэуэ яухуащ е ирагъэ­фIэкIуащ псы къабзэкIэ цIыхухэр къы­зэзыгъэпэщ ухуэныгъэу 32-рэ, абы хиу­быдэу псы зрижэ бжьамийуэ километр 72-рэ. Налшык къалэ округым псы зрижэ бжьамийуэ километри 6 щы­зэрахъуэкIащ, апхуэдэу «Нарт» псэу­пIэ хьэблэм километр 27-кIэ псыр бжьамийкIэ щызэбграшащ.
Республикэм и къалэхэмрэ адрей жылагъуэхэмрэ пщIантIи 122-рэ, цIыху куэд щызэхуэс щIыпIэу 34-рэ зэIузэпэщ щащIащ.
Гъэ кIуам республикэм псори зэхэту метр зэбгъузэнатIэ мин 500-м нэблагъэ къызэрыкI фэтэрыщIэу мини 5-м щIигъу хьэзыр щащIащ, 2019 гъэм елъы­тауэ ар процети 5,4-кIэ нэхъыбэщ. Унэ кхъахэхэм къыщIагъэIэпхъукIри псэу­пIэщIэхэм цIыхуи 164-рэ щIагъэ­тIысхьащ. Капитальнэу зэрагъэпэщыжащ фэтэр куэд хъу унэу 83-рэ.
Къанэ щIагъуэ щымыIэу гъэзэщIа хъуащ нэгъабэ Парламентым Зэры­зы­хуэдгъэзам щыубзыхуауэ щыта къалэнхэр.
Къапщтэмэ, дэ ди пщэ дэтлъхьэжауэ щытащ республикэ бюджетым и хэ­хъуэхэр нэрылъагъуу нэхъыбэ тщIыну. АтIэ а Iуэхур тэмэму зэфIэдгъэкIащ. Иджы япэу КъБР-м и бюджетым и хэхъуэхэр сом мелард 50-м щхьэдэхащ, 2019 гъэм елъытауэ проценти 139,7-кIэ нэхъыбэ хъуащ. Абы хиубыдэу налогыу къыхахахэри налогхэм ящымыщ ахъ­шэри 2019 гъэм елъытауэ нэхъы­бэщ, яубзыхуауэ щыта планри проценти 100-кIэ зэфIагъэкIащ.
Коммерческэ кредитхэр пшыныжы­нымрэ къэрал кIуэцI щIыхуэр гъэмэ­щIэ­нымкIэ ди пщэ дэтлъхьэжа къалэнхэри дгъэзэщIащ. Къэрал кIуэцI щIы­хуэр 2018 гъэм и пэщIэдзэм елъытауэ сом меларди 4,9-кIэ нэхъ мащIэ ­хъуащ. 2020 гъэр сыт хуэдизу хьэлъэу щы­мытами, дэ а щIыхуэм аргуэру сом ­мелуан 720-рэ кIэрыдгъэхуащ. Коммерческэ банкхэм къыIихауэ республикэм къэрал щIыхуэ телъыжкъым. Абы дэ къыдитым сэ нэхъ иужь­кIэ хэхауэ сыкъытеувыIэнщ.
2020 гъэм Парламентым Зэрызы­хуэдгъэзам экономикэм зегъэу­жьы­ным, псэуныгъэм пыщIа IэнатIэхэмрэ социальнэ IэнатIэмрэ я инфраструктурэр къэгъэщIэрэщIэжыным хуэгъэзауэ къыщыдгъэувауэ щыта Iуэхухэм-рэ къалэнхэмрэ я нэхъыбапIэр тэмэ-му дэдгъэкIащ икIи абы и фIыщIэкIэ республикэм и социально-экономикэ зыужьыныгъэм и унэтIыныгъэ нэ­хъыщ­хьэхэр нэхъри япэкIэ кIуэтащ.
Псалъэм папщIэ, зэкIэ къызэрабжамкIэ, 2020 гъэм валовэ щIыналъэ продуктыр сом меларди 180-м нэсащ, 2019 гъэм елъытауэ ар проценти 102,1-рэ мэхъу. Промышленностым и зэ­фIэкIри процент 11-кIэ хэхъуащ. Промышленностым зэрызиужь псын­щIа­гъымкIэ Къэбэрдей-Балъкъэрыр Урысейм и субъектхэм ящыщу еб­ланэщ. Мэкъумэш продукцэу къра-хьэ­лIари проценти 10-кIэ нэхъыбэщ. Ухуэ­ныгъэ IэнатIэм щрагъэкIуэкI лэ­жьы­гъэхэм зэрыхэхъуэ псынщIагъэр проценти 106,9-м нэсащ.
ЦIыхухэм къаIэрыхьэ лэжьапщIэр нэгъабэ проценти 9,8-кIэ нэхъыбэ ­хъуащ икIи сом 29908-м нэсащ. Щэхуа­кIуэ уасэхэм зэрыхэхъуэм тещIыхьауэ къэп­лъытэмэ, къыщIэкIым и лъэны­къуэкIэ лэжьапщIэм хэхъуар проценти 5,8-рэ мэхъу (лэжьапщIэр нэхъ псын­щIэу щы­хэхъуащ узыншагъэр хъумэ­нымкIэ IэнатIэм - проценти 123,8-кIэ (ику иту сом 31813-рэ), ухуэныгъэм - проценти 117,6-кIэ (ику иту сом 25358-рэ) щIым щIэлъ хъугъуэфIыгъуэхэр къыщIэхынымкIэ IэнатIэм - проценти 146,52-кIэ).
2020 гъэм зыхуэдгъэувыжа нэ­гъуэщI къалэну, лэжьыгъэу куэд къыдэ­хъу­лIащ. А псоми я хэкIыпIэр федеральнэ центрым и дэIэпыкъу­ныгъэрщ, ди гупыр зэгъэуIуауэ икIи зэгурыIуэу зэрызэдэлэжьарщ икIи а псори лъабжьэ быдэ хуэхъунущ 2021 гъэм, ап­хуэдэу курыт лъэхъэнэм тещIыхьауэ республикэм и социально-экономикэ зыужьыныгъэр япэкIэ гъэкIуэтэным.
Псори дызэрыщыгъуазэщи, Урысей Федерацэм 2030 гъэм нэсыху зегъэу­жьынымкIэ къэралым и Президентым лъэпкъ мурад нэхъыщхьэу тху иубзы­хуащ. А зэманым, къыкIэ­лъыкIуэ илъэс­­хэм едгъэкIуэкIыну лэ­жьыгъэм  и гъуазэу щытынущ а мурадхэр. Ахэр гъэзэщIэным хузэщIэгъэ­у­Iуэн хуейщ властым и органхэм я зэ­фIэкI псори.
Республикэм и къэрал, муници­­-паль­нэ органхэм 2021 гъэм ирагъэ­кIуэ­кIыну лэжьыгъэ псоми я купщIэу щытынур властым и гъэзэщIакIуэ ­органхэмрэ IуэхущIапIэхэмрэ цIыхухэм хуащIэ Iуэхутхьэбзэхэр егъэфIэ­кIуэ­нырщ. А Iуэхум мыхьэнэ хэха зэриIэр къыхигъэщхьэхукIащ къэралым и Президентым.
Зи гугъу тщIы мурадхэр къыдэхъу­лIэнымкIэ, шэч хэмылъу, лъабжьэр цIы­хум и узыншагъэм телэжьэнырщ. Нобэ шэч лъэпкъ къытедмыхьэу жытIэ ­хъунущ республикэм узыншагъэр хъу­мэнымкIэ и системэр гъэунэхуныгъэ къызэрымыкIуэхэм тэмэму къызэ­ры­хэкIар, ар зэпIэзэрыту, сэбэпынагъ ­пы­лъу зэрылажьэр.
Зэман къэкIуэнум дэ къытпэщытщ а IэнатIэм и зэфIэкIхэр иджырей технологиехэм тету щIэдгъэбыдэну. Урысейм и Президентым къигъэува ­пщэ­рылъхэм япкъ иткIэ къэралым щагъэзащIэ узыншагъэр хъумэнымкIэ IэнатIэм и пэублэ Iыхьэр лъэщу къэ­­гъэ­щIэрэщIэжынымкIэ программэ.
А программэм хиубыдэу 2024 гъэм нэсыху республикэм узыншагъэр ­хъумэнымкIэ и IэнатIэм и пэублэ Iыхьэр егъэфIэкIуэным сом мелард 1,8-рэ хухахынущ, сом мелард 1,2-рэ трагъэкIуэдэнурэ IуэхущIапIэу 50 щIэуэ яухуэнущ, къагъэщIэрэщIэжынущ, капитальнэу зэрагъэпэщыжынущ. ЩIэуэ къызэIуахыну IуэхущIапIэхэр 13 мэхъу. Абыхэм иджырей ­медицинэ Iэмэпсымэхэр щIагъэувэн папщIэ сом мелуан 600 къагъэсэбэпынущ. Дызэрыт илъэсым щIадзауэ IуэхущIапIэ 13 капитальнэу зэрагъэ­пэщыж, тIу ирагъэфIакIуэ, зы доху-  тыр амбулаторэ (Аушыджэр къуажэм) ящI. А лэжьыгъэхэм я фIагъым, ягъэува пIалъэхэм зэрытетым Прави-                 тельствэр, щIыналъэ администрацэ­хэм я Iэтащхьэхэр ткIийуэ кIэлъып-лъын хуейщ. Зэманым къигъэувхэм езэгъыу икIи зэфIагъэкI медицинэ Iуэхутхьэбзэхэм фIагъ лъагэ яIэу ухуэныгъэхэр зэтеувэн папщIэ хэ­кIы­пIэу щыIэр къэлъытапхъэщ.
Апхуэдэу мы гъэм онкологие дис­пансерым и ухуэныгъэр ирагъэжьэ­жыну, республикэ клиникэ сымаджэ­щым щIагъэгъуэлъхьэнухэр зэкIуалIэ къудамэм и унэщIэр ухуэным щIадзэ-ну я мурадщ.
Илъэсищ благъэм къриубыдэу зэ­рыщыту автомашинэщIэхэмкIэ къы­зэрагъэпэщынущ къуажэхэм, къалэ теплъэ зиIэ поселкэхэм, къалэ мыинхэм медицинэ дэIэпыкъуныгъэ псын­щIэмкIэ я IуэхущIапIэхэр. ТекI имыIэу зэпымыууэ егугъун хуейщ медици- нэм и лэжьакIуэхэм я IэщIагъэм хэгъэ­хъуэным.
Апхуэдэу диспансеризацэмкIэ, профилактикэ къэпщытэныгъэхэмкIэ ­программэхэм зедгъэубгъуну къытпэ­щытщ. Гулъытэ хэха яхуэщIыпхъэщ гу-лъынтхуэ узхэр, онкологие узыфэхэр, тхьэмбыл узыр и зэманым зэхэгъэкIыным, сабийхэм я узыншагъэр хъумэным, нэхъыжьхэм я узыншагъэр гъэбыдэным.
Нэхъри зедгъэужьын икIи едгъэ­-фIэкIуэн хуейщ цIыхухэр хущхъуэхэмкIэ къызэрызэрагъэпэщ льготэхэм. Мы Iуэхур иджыри и кIэм нэдгъэсакъым, ауэ ар тэмэму щызэфIэдгъэ­кIыфыну лъэхъэнэм дыхуокIуэ. ЦIы­хухэр хущхъуэкIэ къызэгъэпэ­щы­ным­кIэ льготэхэм республикэ бюджетым къыхэкIыу 2017 гъэм сом мелуан    237,2-рэ, 2018 гъэм сом мелуан 270,5-рэ трагъэкIуэдамэ, 2020 гъэм а мурадым сом мелуан 358,8-рэ хухахащ.
Дэ ди мурад нэхъыщхьэр республикэм исхэм папщIэ зэфIагъэкI медицинэ Iуэхутхьэбзэхэм я фIагъыр сыт и лъэныкъуэкIи къэIэтынырщ.
А мурадым хуэунэтIауэ зэгъэу­Iуауэ лэжьэну Правительствэм хузогъэув.
ЦIыхухэр узыншагъэр хъумэным тещIыхьа псэукIэм зэпымыууэ хуэд­гъасэмэщ узыншагъэр хъумэнымкIэ системэм зегъэужьыным IуэхуфIхэр къыщыдэкIуэнур. Абы къыхэкIыу спор­тымрэ узыншагъэр гъэбыдэнымрэ ехьэлIа инфраструктурэм щIэгъэ­хуэбжьауэ зедгъэужьыну къытпэ­щытщ.
Мы гъэм пятиборьем дихьэххэм ­папщIэ спорткомплекс Налшык къыщ­рагъэжьэну, алэрыбгъукIэ къищIыкIа футбол джэгупIэ хьэзыр щащIыну, апхуэдэу узыншагъэр щрагъэфIакIуэ физкультурэ комплексрэ ГТО-м и тестхэр щат спорт утыку мыинрэ Дзэлы­къуэ районым щащIыну, Бахъсэн къалэмрэ Бахъсэн районым щыщ Псыхъурей къуажэмрэ спорт комплексхэр щагъэхьэзырыну я мурадщ.
Спортым зегъэужьыным трагъэ­кIуэ­дэн папщIэ 2021 гъэм республикэм къыхуаутIыпщыну федеральнэ суб­сидиехэр сом мелуан 350-м щIигъунущ. Абы къыдэкIуэу дэ 2022 - 2023 ­гъэ­хэм едгъэкIуэкIыну спорт ухуэ­ныгъэ­хэм ятеухуауэ зыхуэфащэ федеральнэ министерствэм етщIылIа зэ­гуры­Iуэныгъэхэм япкъ иткIэ къы­тIэ­рыхьэну ахъшэр сом мелуан 300-м щIегъу. Абы и хьэкъкIэ лъэрыжэкIэ къыщажыхь стадион, спортым и ­щIымахуэ лIэужьыгъуэхэм зыщыхуа­гъасэ физкультурэ комплекс Налшык дащIыхьынущ.
 Апхуэдэу щыт пэтми, спорт ухуэныгъэхэр ебгъэкIуэкI къудейкIэ Iуэхур зэфIэкIынукъым. Нэхъыщхьэр цIыху куэд спортым къыхэшэнымкIэ а ухуэныгъэхэр щIэгъэкъуэн къэщIы­нырщ. А къалэныр зэлъытар спортым и IэнатIэм пэрытхэрщ, абыхэм я жыджэрагъырщ. А лэжьакIуэхэм я егугъуныгъэр улахуэ тэмэмкIэ щIэгъэ­быдэн хуейщ.
Республикэм и Правительствэм и пщэ изолъхьэ спортым и къэрал Iуэ­хущIапIэхэм щылажьэхэм, гъэсакIуэ­хэм мы гъэм я лэжьапщIэр къиIэтыну икIи ар егъэджакIуэхэм республикэм ику иту къыщалэжьым нигъэсыну.
Къытпэщыт лъэхъэнэм едгъэкIуэ­кIыну лэжьыгъэхэм я унэтIыныгъэ нэхъыщхьэ дыдэу увын хуейщ уна­гъуэхэм защIэгъэкъуэныр, лэжьапIэ IэнатIэщIэхэр къызэIухыныр, тхьэ­мыщ­кIагъэм ебэныныр, цIыхухэм я хэхъуэр къэIэтыныр.
2019 гъэми, 2020 гъэми дэ нэсу дгъэ­зэщIащ республикэ бюджетым къы­хэкIыу унагъуэ нэхъ зыхуэфащэхэм ­социальнэ дэIэпыкъуныгъэ етыным-кIэ къытпэщыта къалэнхэр, къапщ­тэ­мэ, сабий етхуанэ е абы къыкIэлъыкIуэ зыгъуэта унагъуэхэм я псэупIэхэр ирагъэфIэкIуэн папщIэ дэтхэнэми сом мин 250-рэ хухэтхащ, апхуэдэ сертификатхэм япкъ иткIэ блэкIа илъэсхэм зэтрихьа щIыхуэ псори дыпшыныжащ.
А Iуэхухэм Правительствэм, республикэм Лэжьыгъэмрэ социальнэ дэIэпыкъуныгъэмкIэ и министерствэм мы гъэми я нэIэ трагъэтын, къэрал дэ­Iэпыкъуныгъэр зыхуэфащэхэм зэры­хухахым, ар и зэманым зэрыратым икIи тэмэму къэгъэсэбэпа зэрыхъум кIэлъыплъын хуейщ.
Социальнэ IэнатIэм и Iыхьэ псоми я лэжьэкIэр зыхуэгъэзауэ щытыпхъэр унагъуэхэм, дэтхэнэ зы цIыхуми я Iуэхухэр дэгъэкIынырщ. Сэ Прави­тельст­вэм хуэзгъэуващ цIыхухэм социаль­нэ Iуэхутхьэбзэхэр зэрыхуа­щIэр ­игъэтэмэмыну, абы пыщIауэ ягъэхьэзыр документхэр Iэмал зэ­ри­IэкIэ нэхъ мащIэ ищIыну, административнэ лъэпощхьэпохэр игъэкIуэдыну. Мы Iуэхур кIыхьлIыхь фымыщIу зэщIэгъэуIуауэ фелэжьыну икIи а лэжьыгъэм кърикIуэхэм щыгъуазэ сыфщIыжыну сыволъэIу.
Апхуэдэу дэ къытпэщытщ дызэрыт илъэсым къриубыдэу лэжьыгъэм и рынокыр зэтедгъэувэжыну. Ауэ а къалэныр нэхъ пасэу зэфIэдгъэкIмэ нэхъыфIщ. Абы папщIэ хьэрычэтыщIэ-хэм я жэрдэмым нэхъри зедгъэужьын, социальнэ контрактхэр зэщIылIэным нэхъри зедгъэубгъун, лэжьыгъэкIэ ­зыкъызэзыгъэпэщыж цIыхухэм жы­джэру ядэIэпыкъун хуейщ.
Ди Президентым хэхауэ къызэригъэлъэгъуащи, иджыпсту нэхъыщхьэр цIыхухэм ипэжыпIэкIэ къаIэрыхьэ хэхъуэр нэхъыбэ щIынырщ. Ди респуб­ликэм лэжьапщIэм зэпымыууэ щыхагъахъуэ пэтми, япэхэми хуэдэу, мы Iуэхур ди деж иджыри арэзы укъищIу щызэтеувакъым. ЗыужьыныгъэмкIэ стратегием хиубыдэу дыубзыхуа бжыгъэхэм дынэсын папщIэ дэ нэхъри ­нэхъ нэрылъагъуу лэжьапщIэр къэдмыIэту хъунукъым. Ди цIыхухэм я дежкIэ абы мыхьэнэ ин иIэщ.
Правительствэм хузогъэув а Iуэхум жэуаплыныгъэ нэс хэлъу бгъэдыхьэну.
Мы IэнатIэм Iуэхухэр щызэзыгъэуIу республикэ органхэм я мыхьэнэмрэ зэ­фIагъэкIхэмрэ икIэщIыпIэкIэ къэIэ­тын хуейщ. Зи гугъу сщIыр Социально-лэ­жьыгъэ зэхущытыкIэхэр зэблэгъэ­кIы­нымкIэ лъэныкъуищу зэхэт комис­сэрщ, лэжьыгъэ зэхущытыкIэхэр гъэ­тэ­­мэмынымрэ лэжьапщIэмкIэ щIы­хуэхэр пшыныжынымкIэ комис­сэрщ. А органхэм лэжьыгъэшхуэ ира­гъэ­кIуэ­кIын хуейщ лэжьапщIэр къэIэ­тыным, IэнатIэхэм щыIэ зэхущыты­кIэхэр гъэтэ­мэ­мыным я лъэныкъуэкIэ.
КъэкIуэну лъэхъэнэм дэ нэхъри нэхъ лъэщу зедгъэужьын хуейщ щэнхабзэмкIэ IэнатIэм. Дэ ди къалэнщ щэн­хабзэр гъащIэм и хэкIыпIэ нэхъыщ­хьэхэм ящыщ щIыным, цIыхухэм я гъэсэныгъэм, абыхэм я зэхэщIыкIым, унагъуэм илъ хабзэмрэ зэхущы­ты­кIэхэмрэ я лъабжьэ нэс щэнхабзэр зэ­рытщIыным дыхущIэкъуну.
А лэжьыгъэм и унэтIыныгъэ нэхъыщ­хьэ дыдэхэм ящыщу дяпэкIи къэнэн ­хуейщ лъэпкъым и тхыдэ-щэнхабзэ ­хъугъуэфIыгъуэхэр хъумэныр. Гулъы-тэ хэха хуэщIыпхъэщ ди хабзэ нэхъыфIхэм тету сабийхэр, щIалэгъуа­лэр гъэсэным. ЦIыхухэм зэпымыууэ ядэIыгъыпхъэщ ахэр лъэпкъ щэнхаб-зэ зыужьыныгъэм, анэдэлъхубзэр джы­ным, щэнхабзэм зэрыхущIэкъур. Анэдэлъхубзэр къызэтегъэнэныр дэ къэкIуэну щIэблэхэм я пащхьэ щыдиIэ къалэн лъапIэщ. ИкIи абы папщIэ дэ зыхуей псори длэжьыну къытпэщытщ.
ЗэрыгурыIуэгъуэщи, дэ апхуэдэу къы­зэдгъэпэщынущ ди республикэм ис адрей лъэпкъ псоми я бзэхэмрэ щэнхабзэмрэ яхъумэн икIи абыхэм зрагъэужьын папщIэ зыхуей Iэмал псори.
Къалэн нэхъыщхьэхэм ящыщу адэкIи щытынущ творческэ гупхэм, щэнхабзэм и лэжьакIуэхэм защIэгъэкъуэныр, а IэнатIэм папщIэ IэщIагъэлIхэр гъэхьэзырыныр. АдэкIи къару нэхъыбэ ехьэлIапхъэщ щэнхабзэмрэ гъуазджэмрэ я IуэхущIапIэхэм я мылъку-техникэ зэфIэкIым зегъэу­жьыным. Дэ ди мурадщ дэтхэнэ зы къуа­жэми щэнхабзэ IуэхущIапIэ нэс щыIэн, къуажэм и щэнхабзэ гъащIэм и иджырей инфраструктурэр зэтеувэн папщIэ зыхуей псори длэжьыну. А ­мурадыр зэман гъунэгъум къриубы-дэу къызэрыдэхъулIэнур быдэу си фIэщ мэхъу.
Апхуэдэу республикэм и Прави­тельствэм дызэрыт илъэсым игъэзэ-щIэн хуейщ щэнхабзэм и къэрал IуэхущIапIэхэм я лэжьакIуэхэм я улахуэр къэIэтынымкIэ къыпэщыт Iуэ­хур.
ЩIалэгъуалэр нэмысрэ зэхэщIыкI-рэ яхэлъу гъэсэным, национализ­мэмрэ экстремизмэмрэ япэщIэты­ным, зэманым къыдэкIуэ адрей ­мы­хъумыщIагъэхэр къызэнэкIыным ­хуэгъэзауэ нэхъри нэхъ тэмэму ядэ­лэжьэн хуейщ жылагъуэ зэщIэхъее­ныгъэхэм, лъэпкъ, щэнхабзэ центрхэм, дин зэгухьэныгъэхэм.
Лъэпкъ зэхущытыкIэхэр гъэбыдэ­ным пыщIа хабзэ нэхъыфIхэр хъу­мэнымкIэ зыхуеину Iэмал псори иджыпсту республикэм щыIэщ. Псо-ми ди зэхуэдэ а фIыгъуэшхуэр нэр напIэм зэрихъумэм хуэдэу дыхуэсакъыу тхъумэну дэ ди къалэнщ.
Абы папщIэ дэ жыджэру къэдгъэ­сэбэпын хуейщ Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэр къызэрызэрагъэ­пэщрэ илъэси 100 щрикъу гуфIэ­гъуэр гъэ­лъэ­пIэным зыщыхуагъэ­хьэ­­зыр зэманыр. Мыбдеж мы­­хьэнэшхуэ иIэщ республикэм исхэм, псом хуэмыдэу щIалэ­гъуалэм, ди зэгухьэныгъэм и мыхьэнэр ягу­рыгъэIуэным, ди адэжьхэм къыха­хауэ щыта гъуэгум, псоми ди зэхуэдэ унагъуэ ухуэным лъэпкъыр зэры­-хуэ­пэжыр нэрылъагъу ящы­щIы­ным, ­ди тхыдэм, хабзэхэм, лъэпкъ ­хъу­­гъуэфIыгъуэхэм, лIэщIыгъуэ куэд зи ныбжь щэнхабзэм ахэр щIэ­пIы­кIыным.
ЩIэблэхэм яку апхуэдэ хабзэ, гуры­щIэ зэпыщIэныгъэхэр зэрыдэ­лъырщ ди лъэпкъыр зыгъэбыдэр икIи арыншауэ дыщалъхуа Къэбэр­дей-Балъкъэ­рым и къэкIуэнур тэ­мэ­му тхуэубзыхунукъым.
ЦIыхухэм я псэукIэм и фIагъыр къэ­зыгъэлъагъуэ унэтIыныгъэ нэхъыщ-хьэ дыдэхэм ящыщщ егъэджэныгъэр.
КъэкIуэну зэманым нэхъри егугъун хуейщ еджакIуэхэм я щIэныгъэр къэ­Iэтыным, сабийм и зэфIэкIхэм зегъэу­жьынымкIэ хэкIыпIэу щыт школ щIэ­ныгъэм и мыхьэнэм хэгъэхъуэным. Абы папщIэ дызэрыт илъэсым дэ зи школ кIуэгъуэ мыхъуа сабийуэ 705-рэ зыщIэхуэн IуэхущIапIэу 10 къызэIутхыну къытпэщытщ. Мы илъэсым и кIэу­хым ирихьэлIэу дэ ди къалэнщ зи н­ыбжьыр илъэси 3-м фIэмыкIа сабий псори апхуэдэ IуэхущIапIэхэмкIэ къы­зэдгъэпэщыну.
Мы гъэм еджакIуэ 500 зэкIуэлIэн школ Куба къуажэм, сабий 785-м ятещIыхьа курыт школ Прохладнэ къалэм къыщрагъэжьэнущ, Новоивановскэ къуажэм дэсхэм я сабийуэ 440-рэ ­школыщIэм екIуэлIэнущ.
IуэхущIапIэщIэхэр - школхэмрэ са-бий садхэмрэ - доухуэ, дяпэкIи дыу­­- х­уэнущ. Къалэн хэхащ иджыпсту щыIэ ап­хуэдэ IуэхущIапIэхэр зэгъэ­пэ­щы­жы­ныр. Школхэм илъэсипщI зыбжанэ япэ­кIэ ящIа куэд яхэтщ икIи абыхэм я щы­тыкIэр зэкIэлъымыкIуэщ.
Республикэм и Правительствэм и ­къалэнщ щIыналъэ администрацэхэм ящIыгъуу а Iуэхум зэкIэлъыкIуэу елэ­жьыну. Мыбы ахъшэ мащIэ текIуэдэ-нукъым, ауэ ар республикэ, щIыпIэ ­бюджетхэм къыхэгъэкIын, бюджетым щымыщ ахъшэ къызэщIэгъэуIуэн ­хуейщ. А Iэмалыр, апхуэдэу лэжьыгъэхэр егъэкIуэкIынымкIэ зыхуэфащэ программэхэр мы гъэм щIадзэу ягъэ­зэщIэну къапэщытщ. А къалэныр зэ­­кIэлъыкIуэу дэдмыгъэкIыу хъунукъым.
Мы гъэм капитальнэу зэрагъэпэ­щы­жын хуей IуэхущIапIэхэм хагъэхьащ Дзэлыкъуэкъуажэ дэт курыт школ            №1-р, апхуэдэу Шэрэдж Ищхъэрэ, Пролетарскэ къуажэхэм я школхэр.
Сабийхэм я щIэныгъэмрэ зэхэ­щIы­кIымрэ къэIэтынымкIэ мыхьэнэ пыу­хы­кIа зиIэ Iуэхущ абыхэм щIэныгъэ гуэ­дзэн егъэгъуэтыныр. Нобэм ирихьэлIэу республикэм къыщызэрагъэ­пэщащ школакIуэхэм естественнэ, ­технологие унэтIыныгъэхэр зиIэ программэхэр щрагъэдж «Зыужьыныгъэм и къежьапIэ» центр 69-рэ. Ды­зэрыт илъэсым къриубыдэу иджыри апхуэдэ центр 38-рэ къыщызэIуахынущ къуажэхэмрэ къалэ мыинхэмрэ щыIэ школхэм. 2023 гъэм а лэжыгъэр и кIэм нагъэсынущ икIи зи гугъу тщIы центрхэр щIэныгъэ щрагъэгъуэт IуэхущIапIэ псоми щылэжьэнущ.
Республикэм иджыпсту тэмэму щолажьэ «Кванториум» сабий технопарк икIи абы школакIуэу минрэ щитхум нэблагъэ йокIуалIэ. ТворчествэмкIэ сабий академием къыщызэрагъэ­пэща технопаркым и фIыщIэкIэ сабий 1900-м щIэныгъэ гуэдзэн ирагъэгъуэт. «Кванториум» технопарк мы гъэм Налшык къалэм дэт гимназие №4-ми къыщызэIуахыну я мурадщ. Мы Iуэхум пыщIа лэжьыгъэхэр адэкIи егъэкIуэ­кIын хуейщ.
Дэ зыхуэдгъэувыж мурадхэм ящыщщ дэтхэнэ зы сабийми, школакIуэми бгъэдэлъ зэфIэкIхэр наIуэ къэщIыныр. А къалэныр гъэзэщIэныр зыпыщIар мылъку-техникэ зэфIэкI-хэм я закъуэкъым. Ар куэдкIэ елъытащ методикэ бгъэдыхьэкIэхэм, гъэса­кIуэмрэ гъэсэнымрэ я егугъуныгъэм. Зэчиишхуэ зыбгъэдэлъ сабийхэм я зэ­фIэкIыр наIуэ къэщIынымрэ абыхэм ядэIэпыкъунымкIэ Iуэху нэхъыщхьэ дыдэхэм ящыщщ школакIуэхэм я олимпиадэхэр. Абы къыхэкIыу сэ тэмэму къызолъытэ мы гъэм щыщIэ­дзауэ олимпиадэхэм къыщыхэжа- ныкI ди сабийхэр нэхъри тегъэгуш­хуэным хуэгъэза Iуэхухэр дэгъэкIыныр, школакIуэхэм я урысейпсо олимпиадэм и кIэух Iыхьэм щытекIуа ди сабийхэмрэ ахэр зыгъэса егъэджа­кIуэхэмрэ дэтхэнэми сом мин 50, увы­пIэ пэрыт зыубыдахэмрэ абыхэм я ­педагогхэмрэ дэтхэнэми сом мин 25-рэ, урысейпсо олимпиадэм и щIы­налъэ Iыхьэм, анэдэлъхубзэмкIэ республикэ олимпиадэм щытекIуахэмрэ абыхэм я егъэджакIуэхэмрэ дэтхэнэ-ми сом мин 15 етыныр.
2021 гъэм фокIадэм и 1-м щегъэ­жьауэ школхэм егъэджэныгъэмкIэ я программэхэм гъэсэныгъэмкIэ Iыхьэ щIагъужынущ. ИпэжыпIэкIэ къапщ­тэмэ, ахэр гъэсэныгъэмкIэ программэ пыухыкIауэ щытынущ. А Iуэхур тэмэму дэгъэкIын икIи абы зэхъуэкIыныгъэ тэмэмхэр къызэрырикIуэнум хущIэ­къун хуейщ. ­
ЕгъэфIэкIуэн хуейщ сабийхэм гъэмахуэм зегъэгъэпсэхуным, я узыншагъэр егъэфIэкIуэным ехьэлIа Iуэхухэр. Гъэмахуэ лагерхэр зыгъэпсэхупIэ­ къудей мыхъуу, щIэблэр щагъасэ щIыпIэ хэха хъун хуейщ.
Гулъытэ щхьэхуэ хуэщIыпхъэщ еджа­кIуэхэм я дзэ-хэкупсэ гъэсэныгъэми, «ЮнАрмия» зэщIэхъееныгъэм зегъэубгъупхъэщ, апхуэдэуи «Авангард» центрыр къызэгъэпэщыным хуэунэтIауэ зэтраубла лэжьыгъэри и кIэм нэгъэсыпхъэщ.
Илъэс къэс ди деж щыхохъуэ «IэщIагъэлI ныбжьыщIэхэр» Ворлдскиллс лъэпкъ чемпионатым хэтхэм я бжыгъэм. ЦIыхухэм IэщIагъэ егъэгъуэ­тыным зегъэужьынымкIэ щIэгъэкъуэн нэхъыщхьэхэм ящыщ зыуэ щыт, куэд дэзыхьэх а зэхуэсым и ефIэкIыныгъэхэр, къит Iэмалхэр нэсу къэгъэ­сэбэпыным мыхьэнэшхуэ иIэщ. Абы къыдэкIуэу, экономикэр нэхъ зыхуэныкъуэ IэщIагъэхэр цIыхухэм егъэ­гъуэтыным зи нэIэ тезыгъэтыну центрхэр къызэгъэпэщын хуейщ.
Ди республикэм и еджапIэ нэхъыщхьэхэмрэ щIэныгъэлIхэмрэ къалэнышхуэхэр къапэщытщ экономи-кэм и IэнатIэхэм хэпщIыкIыу зезыгъэу­жьыну унэтIыныгъэхэм щызэдэ­лэ­жьэ­ным хуэгъэзауэ. Къэрал прог­рам­мэхэр, инвестицэ проектхэр щызэхалъхьэкIэ къэгъэщхьэпапхъэщ щIэны­гъэ-къэ­хутэныгъэхэр егъэкIуэкIыным, бэм я сэбэп зыхэлъ лэжьэкIэщIэхэм хуэ­кIуэным щIэблэр тезыгъэгушхуэну щы­­тыкIэхэр, ди ВУЗ-хэмрэ щIэныгъэ IуэхущIапIэхэмрэ я зэфIэкIхэр.
ЕджапIэ нэхъыщхьэхэм унэтIыны-гъэ хэхам теухуа щIэныгъэ цIыхухэм ираткIэ Iуэхур зэфIэкIыу щыт хъунукъым, абыхэм студентхэр хуагъэпсыпхъэщ езыхэм жэрдэм къыхалъхьэу икIи ар пхагъэкIыфу щытыным, къыхаха IэщIагъэмкIэ жылагъуэм яхуэ­фэ­щэн увыпIэ щызрагъэгъуэтыжыным. ЕджапIэ нэхъыщхьэхэр къэзыуха щIалэгъуалэр гуп-гупурэ зэрыубыдыным хуэхьэзыру, я Iуэху зэтраухуэрэ щIэ гуэрхэр къаугъуеифу, я щхьэри нэ­гъуэщIхэри IэнатIэкIэ къызэрагъэпэ­щыфу щытын хуейщ. Ар яхуэгъэзащ экономистхэми, менеджерхэми, юрист­хэми, нэгъуэщI IэщIагъэлIхэми.
Егъэджэныгъэ IэнатIэм щыдиIэ ­мурадхэмрэ ахэр гъэзэщIэным ды­зэрегугъумрэ хуэунэтIауэ щытыпхъэщ ­къалэн нэхъыщхьэр - щIэныгъэм и фIагъымрэ абы и лъэныкъуэ­кIэ адрейхэм дапеуэ­­фу щы­ты­нымрэ - зэдгъэхъулIэным.
Иджы, пщIэ зыхуэтщI депутатхэ, и гугъу сщIынщ республикэм и экономикэм ехьэлIа Iуэхухэм.
Экономикэ IэнатIэм ди дежкIэ унэ­тIы­ныгъэ нэхъыщхьэу щыщытыр цIы­хухэм я псэукIэр зыхуэдэнур зэлъыта IэнатIэхэм зегъэужьынырщ. Ар Iуэхум дыхузэщIэзыгъэуIуэ къарууэ увынущ. Псом япэрауэ, цIыхухэр тыншу псэун папщIэ зэманым къигъэув щытыкIэхэр къыхузэгъэпэщынырщ ар зытещIы­хьар. НыбжьыщIэр мы зэманым Урысейм и къалэшхуэхэм нэхъыбэу щIэIэпхъуэр ахъшэ нэхъыбэ къыщилэ­жьыным и закъуэкъым, атIэ абы щыIэ тыншыпIэми кIэлъыкIуэу аращ.
Иджы 2021 гъэм нэхъ ехьэлIауэ.
Къэтщтэнщ транспорт инфраструктурэм ехьэлIа Iуэхухэр.
Автомобиль гъуэгуу 2021 гъэм зэрагъэпэщыжынухэр километри 180-рэ хуэдиз хъунущ, абыхэм ящыщу федеральнэ сетым хыхьэр километр 50-м нэблагъэу, щIыналъэ гъуэгухэр километри 101,6-рэ (объект 21-рэ), щIыналъэкIуэцI сетым хыхьэхэр километр 25-рэ хъууэ щытынущ. Налшык къалэ ­округым и щIыналъэм хыхьэу гъуэгу ­километр 14 (объект 15) зэра­гъэ­пэ­щыжынущ. Апхуэдэуи муниципальнэ зэгухьэныгъиплIым я гъунапкъэхэм къриубыдэ, щIыпIэ мыхьэнэ зиIэ гъуэгуу километр 11 щыIэ мардэхэм изагъэу зыхуей хуагъэзэнущ. КъимыдэкIэ, щIы­налъэ гъуэгу километр 60-м нэблагъэм ябгъухэм иIэ пкъохэм уэздыгъэхэр щыфIадзэнущ. 
Транспортымрэ гъуэгу хозяйствэмкIэ министерствэм къалэну хузогъэув а лэжьыгъэ псори фIагъ яIэу икIи ягъэува пIалъэхэм япэ къихуэу зэфIагъэкIыну. Налшык къалэм и гъуэгухэм ящыщу километр 12 зэрагъэпэ­щы­жыным трагъэкIуэдэну сом мелуан 432-рэ, апхуэдэуи километри 9,4-рэ зи кIыхьагъ Прохладнэ - Елъхъуэт щIыналъэ автомобиль гъуэгур къызыхуэ­тыншэу зэрагъэпэщыжыным къыхуа­гъэсэбэпыну сом мелуан 595-рэ къэрал бюджетым щыщу республикэм къратам къыхущIагъуным теухуа Iуэхуми елэжьын хуейщ. НэгъуэщIу жыпIэмэ, абы Iэмал къитынущ 2021 гъэм къриубыдэу иджыри гъуэгу километр 22-рэ зэрагъэпэщыжыну.
Муниципалитетхэм я зэхуакухэм, ­муниципалитетхэм я кIуэцIхэм цIыху­хэр транспорткIэ къыщешэкIыным лъэныкъуищкIэ гулъытэ хэха хуэщIыпхъэщ: гъуэгупщIэр екIурабгъуу щы­тыным, гъуэгуанэм тет транспортым я бжыгъэмрэ ахэр къэувыIэпIэхэм щыIу­хьэн хуей зэманымрэ, цIыхухэр абыхэм куэдрэ япэплъэн хуэмейуэ, зэпэлъы­тыным, икIи маршрутыр цIыхухэр нэхъ зыщIэупщIэхэм тещIыхьауэ зэхэлъ­хьэным.
Транспорт IэнатIэм и къалэн нэхъыщхьэ дыдэхэм ящыщщ «Налшык» аэропортыр Iуэхутхьэбзэ зэращIэу щыIэ мардэщIэхэм хуэгъэкIуэнымрэ кхъухьлъатэхэмкIэ цIыхуу кърашэ­кIым я бжыгъэм хэгъэхъуэнымрэ. Абы хуэунэтIа лэжьыгъэ йокIуэкI. Аэропортыр мылъкуншэ хъуауэ къэлъытэным теухуауэ ирагъэжьа Iуэхухэр къызэтрагъэувыIащ. КъыкъуэкIащ а лэжьыгъэр тэмэму къызэзыгъэпэщыфыну хьэры­чэтыщIэ (Урысейм а IэнатIэм зэфIэкI нэхъ щызиIэхэм ящыщу).
Авиарейсхэмрэ аэропортыр къэзыгъэсэбэп авиакомпаниехэмрэ нэхъыбэ ящIащ. Къалащхьэм кIуэхэм нэмыщI, мы илъэсым къыщыщIэдзауэ Санкт-Петербург, Сочэ къалэхэм, нэгъуэщI къэралхэм кIуэ рейсхэми я лэжьыгъэр зэтраублэнущ.
А Iуэхухэр адэкIи пхыгъэкIыным теу­хуауэ, аэропорт комплексыр, телъэ­тыкIыпIэ-къэтIысыжыпIэ гъуэгухэр сыт и лъэныкъуэкIи зыхуей хуэзэу зэгъэпэщыжыным, объектым и шына­гъуэншагъэр къызэгъэпэщыным, абы и статусым хэгъэхъуэным хуэгъэзауэ ядэлэжьэн хуейщ а унэтIыныгъэм фIыуэ хэзыщIыкIхэми, властым и ­федеральнэ органхэми.
А къалэнхэрщ республикэм Транспортымрэ гъуэгу хозяйствэмкIэ и министерствэм нэхъыщхьэу къилъытапхъэр, япэ иригъэщын хуейр.
ПсэукIэм и фIагъыр къыгуэхыпIэ имыIэу епхащ ЖКХ-м и зыужьыныгъэм. Аращ зи пщэ къыдэхуэр цIыхухэм я псэукIэр къызэгъэпэщыным теухуауэ япэ игъэщыпхъэ къалэнхэр гъэзэ­щIэныр.
Ди къалэн нэхъыщхьэ дыдэр - ар цIыхухэр псыкIэ ирикъуу къызэгъэпэщынырщ. А IэнатIэм илъэс ­кIуами абы и пэ итами лэжьыгъэш­хуэ щызэфIагъэкIащ, абыхэм я гугъу ищхьэкIэ щысщIащ. Мы гъэм «Псы ­къабзэ» проектым хыхьэу яужь ихьащ цIыхухэр псыкIэ нэсу къызэгъэпэ­щыным теухуа объект 19 яухуэным е зэрагъэпэщыжыным, псори зэхэту сом мелуани 130-рэ текIуадэу (псы къыщIэшыпIэхэр ухуэныр, бжьамийхэр дэлъхьэныр иризэфIагъэкIыну).
Ауэ мыбдежым сэ и гугъу щысщIынущ нэгъуэщI Iуэхухэмрэ технологие­хэмрэ, зэманрэ мылъкушхуэрэ зытекIуэдэнухэм. Ар псыр зэхуахьэсурэ щызэблэу къэмыхъуу ар цIыхухэм зэрыхуаутIыпщ Iэмалыр республикэм къыщыгъэсэбэпынырщ, абыкIэ зэуэ щIыналъэ куэд къыпхузэщIэубыдэнущ, псым и фIагъми дагъуэ иIэнукъым. НэгъуэщI хэкIыпIэ щыIэкъым.
А унэтIыныгъэм зегъэужьыным теу­хуа лэжьыгъэм щIадзащ.
Республикэм и Правительствэмрэ властым и муниципальнэ органхэмрэ къалэн ящызощI 2021 гъэм къудамищым я проектхэр зэхалъхьэну: Дзэ­лыкъуэ псы гуэшыпIэм (псы къыщIэ­шыпIэр хъуэжауэ); Бахъсэн псы гуэшы­пIэм, апхуэдэуи Налшыкрэ Шэджэм щIыналъэм и жылэ зыбжанэмрэ псыкIэ къызэзыгъэпэщыну псы кIуа­пIэм ехьэлIахэр.
ЦIыхухэр зыхуей хуэзэу псэун щхьэ­кIэ мыхьэнэшхуэ зиIэ нэгъуэщI Iуэхущ дэтхэнэ зы къуажэми къалэми жылэ­дэсхэм зыщагъэпсэхуну щIыпIэхэр, паркхэр, сабий джэгупIэхэр къыщызэгъэпэщыныр. Абы папщIэ мы гъэм ­къриубыдэу лъэпкъ проектым хыхьэу дэ зэIузэпэщ тщIын хуейщ фэтэр куэду зэхэт унэхэм я пщIантIэ 89-рэ, жыла­гъуэ зэхуэсыпIэу 31-рэ.
Шэч хэмылъу, къалэн нэхъыщхьэ дыдэщ кIэрыхубжьэрыху быдэхэм ехьэлIауэ щыIэ гугъуехьхэр дэгъэ­кIыныр - ЩIыналъэ операторым и Iуэху къызэгъэпэщыкIэр егъэфIэкIуэ­нымрэ иджырей технологиехэр къагъэсэбэпурэ абыхэм елэжьу зэтраухуэныр.
ДгъэзэщIэну ди мураду зэхэтлъхьэ сыт хуэдэ проектми, къатщтэ унафэ­ми экологиер къыщылъытауэ щытын ­хуейм и закъуэкъым, атIэ абы япэ увыпIэр щиIыгъын хуейщ дэтхэнэ IэнатIэми (ар промышленнострауи, мэкъу­мэш-промышленнэ комплексрауи, ухуэныгъэрауи, н.къ. щрырет).
Сыт и лъэныкъуэкIи зэIузэпэщ икIи екIурабгъу уасэ зиIэ псэупIэ ухуэныр, зыгъэпсэхупIэ, спортым зыщыхуа­гъасэ щIыпIэхэр къызэгъэпэщыныр, гъуэгу, уэрам екIухэр укъуэдииныр - ахэрщ цIыхухэм я псэукIэр егъэ­фIэкIуэнымрэ зэры­щыту экономикэм зегъэужьынымрэ я Iыхьэ нэхъы­щхьэхэр.
УхуэныгъэщIэхэр, хьэблэщIэхэр щау­хуэну щIыпIэхэр къыхэхыным, проектыфIхэр зэхэлъхьэным егугъупхъэщ.
Апхуэдэ щапхъэфIхэр щыIэщ (Мей, КъуэкIыпIэ хьэблэхэр, нэгъуэщIхэри а щIыкIэм тету яухуэ).
Дызэрыт илъэсым къриубыдэу дэ духуэу ттын хуейщ псэупIэ метр зэб­гъузэнатIэ мин 513-рэ. 2030 гъэм ирихьэлIэу а бжыгъэр зы илъэсым къриу­быдэу метр зэбгъузэнатIэ мин 761-м нэдгъэсыну ди мурадщ. ИлъэсипщIым къриубыдэу псори зэхэту псэупIэу духуэр метр зэбгъузэнатIэ мелуани 7-м нэсыну яубзыхуащ. Мыбдежым къалэн нэхъыщхьэу щыщытыр псэу-         ­пIэу ящIым и фIагъым хэгъэхъуэным-рэ абы и уасэр нэхъ пуд щIынымрэщ.
ПсэупIэ къэзыщэхуну хуейхэмрэ ар зыщэхэмрэ зэхуэдэу дэзыхьэхын ефIэкIыныгъэхэр хэлъщ унэр ипотекэкIэ къэщэхуным. Республикэм исхэм ящыщу цIыху мини 4-м илъэс кIуам а Iэмалыр къагъэсэбэпри, я псэупIэхэр ирагъэфIэкIуащ. Ар 2019 гъэм зэрыщытам нэхърэ процент 38,5-кIэ нэхъыбэщ. Апхуэдэ мурадкIэ ахъшэу къыIахар процент 45-м нэблагъэкIэ нэхъыбэщ икIи сом меларди 8,8-м щIегъу. ИпотекэкIэ унэ къращэхуну цIыхухэм щIыхуэу иратым хэгъэхъуэныр Iэмал нэхъыщхьэхэм ящыщщ 2030 гъэм ирихьэлIэу псэупIэ ухуэн IэнатIэм щызэфIэдгъэкIыну ­дубзыхуахэм дынэсынымкIэ. ИкIи а унэтIыныгъэм нэхъ жыджэру дыщы­лэжьэн хуейщ.
Правительствэмрэ муниципалитетхэмрэ я къалэнщ мардэ нэхъыфIхэм хуэкIуэ проектыщIэхэр гъэхьэзыры­ныр, псэупIэ ухуэным тегъэгушхуэныр, цIыхухэм ахэр къащэхуфын папщIэ къэралым зэрызащIигъэкъуэфыну ­Iэмалхэр къэлъыхъуэныр, апхуэдэ хэ­кIыпIэу щыIэхэр къагъэнэIуэныр.
Гъуэгухэр, псэупIэхэр ухуэныр эко­номикэм зегъэужьыным, цIыхухэр IэнатIэщIэхэмкIэ къызэгъэпэщыным хуэщхьэпэнущ - ухуэныгъэм ирахьэлIэ материалхэр къыщIэгъэкIынми, езы ухуэныгъэхэми хэтыным къыщыщIэ­дзауэ сатум, Iуэхутхьэбзэ зэмы­лIэу­жьыгъуэхэр щIэным, хьэрычэт IэнатIэ мыиным хыхьэ IуэхущIапIэхэр хьэб­лэщIэхэм къыщызэIухыным, гъуэгу­щIэ­хэм я гъунэхэм къыщызэрагъэ­пэщыным нэсу.
Жьы хъуа, ущыпсэуну дзыхьщIы­гъуэджэ унэхэм мы илъэсым къыщIэдгъэIэпхъукIыну къытпэщытщ цIыху 750-рэ, а лэжьыгъэм сом мелуан ­480-рэ хухахащ.
Дэ ди пщэ къыдохуэ цIыхухэр гугъу езыгъэхь нэгъуэщI зы Iуэхуи зэфIэдгъэкIыну - ар илъэсипщI бжыгъэ ­хъуауэ дызыпэмылъэщ къалэнщ - общежитхэм щIэсхэр къыщIэгъэIэпхъукIы­нырщ, апхуэдэуи сабий зеиншэхэм псэу­пIэ етыным хуэгъэпса программэр гъэзэщIэным дыкъызэ­рыщы­кIэрыхур гъэзэкIуэжынырщ.
Дызэрыт илъэсым яубзыхуакIэщ ­сабий зеиншэхэм, адэ-анэхэм я нэIэ щIэмытыжу къэна ныбжьыщIэхэм ­папщIэ псэупIи 107-рэ къащэхуну. А ­къалэныр дэгъэкIыным трагъэкIуэдэнущ сом мелуани 110,4-рэ, абы щыщу сом мелуан 37-р республикэ бюджетым къыхэкIынущ. А Iуэхур зэфIэ­кIыным иджыри мылъку къыхуэлъыхъуэн хуейщ икIи лэжьыгъэр щIэгъэхуэбжьапхъэщ, социальнэ мы­хьэ­нэшхуэ зиIэ къалэным унафэ тэмэм игъуэтын папщIэ.
А къалэнышхуэхэри, псэупIэ-коммунальнэ хозяйствэми ухуэныгъэ IэнатIэми къыщытпэщытхэри зэфIэдгъэ­кIыным текIуэдэну мылъкур къыздикIынур нэхъ иужькIэ къэзгъэнэIуэнущ.
Иджы мы зэманым ирихьэлIэу япэ идгъэщыпхъэхэм ящыщу къэтлъытэ IэнатIэхэм, Iуэхутхьэбзэ щIэным зэ­рызедгъэужь щIыкIэм сыкъытеувы­Iэнщ.
1. Промышленностыр.
Мыбдежым гулъытэ нэхъыщхьэ зыхуэтщIынур технологие лъагэхэр къыщагъэсэбэп, щIэныгъэр зи лъабжьэ, экологиеми тегъэпсыхьа лэжьэ­кIэщIэхэрщ, фейдэшхуэ къэзытхэу щIыуэпсми зэран хуэмыхъухэрщ. Ахэр электроникэ IэнатIэрщ, медицинэ Iэмэпсымэхэр къыщIэгъэкIыным, приборхэр зэпкърылъхьэным хуэунэтIахэрщ.
Правительствэм и къалэнщ а унэ­тIыныгъэхэм зегъэужьыным инвестицэхэр къешэлIа хъун папщIэ зыхуэфащэ мардэхэр щыубзыхуа дэфтэрхэр зэхилъхьэну, текIуэдэну ахъшэр къы­зыхэкIынухэр, зыхуеину нэгъуэщI щытыкIэхэр къызэригъэпэщу респуб­ликэм и экономикэм а и IэнатIэхэм зезыгъэужьыну Iэмалхэр хузэтриухуэну.
Апхуэдэуи зыхуей щытыкIэ псори къызэригъэпэщыпхъэщ цIыхухэр егъэ­джэным къыщыщIэдзауэ IT-технологие IэнатIэм лэжьыгъэ щагъуэ­тыным нэсу.
Апхуэдэуи гулъытэ хэха зыгъуэтыпхъэу къызолъытэ промышленность псынщIэм, хэхауэ жыпIэмэ, текстиль­нэ IэнатIэм, зегъэужьыныр.
Илъэс кIуам дэ унафэ къэтщтащ Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм и ШэсыпIэ фондым щIыналъэм и промышленностым зегъэужьыным и фондым и хуитыныгъэхэр етыным теухуауэ. Мыхьэнэшхуэ иIэщ фондым и мылъкур IэнатIэм зегъэужьыным къыхуэгъэсэбэпыным, псом япэрауи, лэжьыгъэм къыпэкIуэм хэгъэхъуэн и лъэныкъуэкIэ. А псом къадэкIуэу, республикэм и Правительствэм и пщэ дэлъщ Урысейм промышленностым зегъэужьынымкIэ и фондым нэхъ пыщIауэ дэлэжьэну, ди IуэхущIапIэхэм зэрызащIэдгъэкъуэну мылъку къыт­хуаутIыпщыным хуэунэтIауэ.
Мы гъэми пыщIэн хуейщ Тырныауз вольфрам-молибден къыщIэхыпIэр лажьэу егъэжьэжыным, «Телеме­ханика»-м къыщыщIагъэкI продукцэм и лIэужьыгъуэми и куэдагъми хэгъэ­хъуэным хуэгъэзауэ ирагъэкIуэкI лэжьыгъэхэм.
2. Мэкъумэш IэнатIэр.
Мэкъумэш IэнатIэм къалэн нэхъыщхьэу щыдиIэр дэтхэнэ щIы гектарми фейдэ нэхъыбэ къегъэтынырщ, апхуэдэуи мэкъумэшхэкIхэм тэмэму елэжьынырщ. Апхуэдэхэщ, хадэхэкI, пхъэщхьэмыщхьэ, къапщтэмэ, мэра­кIуэхэкIхэр гъэкIыныр, абы папщIэ фейдэшхуэ къызыпэкIуэ иджырей Iэмалхэр къэгъэщхьэпэныр. Абы Iэмал къитынущ текIуадэр нэхъ мащIэу щIыр нэсу гъэлэжьэнымрэ, нэхъыщхьэращи, цIыхухэри IэнатIэкIэ къызэгъэ­пэщынымкIэ.
Республикэм Мэкъумэш хозяйствэмкIэ и министерствэм и къалэнщ а IэнатIэм дуней псом щынэхъыфI лэжьэ­кIэхэр къыщигъэсэбэпыныр. Мыхьэ­нэшхуэ иIэщ республикэм щыпсэухэр, хьэрычэтыщIэхэри уней IуэхущIапIэхэр зиIэхэри, мы лэжьыгъэм къыхэшэным. Гулъытэ щхьэхуэ зыхуэщIыпхъэ нэ­гъуэщI унэтIыныгъэщ Iэщ лъэпкъыфI гъэхъуныр, республикэм лы папщIэу щагъашхэ былымхэм, жэм къашхэм я щхьэ бжыгъэм хэгъэхъуэныр, абыхэм хъеру къатыр гъэбэгъуэныр. Мыбдежми щIэныгъэр и лъабжьэу Iуэхур зэ­теухуэн хуейщ икIи абы и фIыгъэ-    кIэ ­нэхъыбэ пхуэщIынущ IэнатIэм          хъеру къитымрэ продукцэм и фIагъымрэ.
Мэкъумэш IэнатIэм дэIыпыкъуныгъэу игъуэтым илъэс къэс хохъуэ. Гъэ кIуами а хабзэм дытетащ. IэнатIэмрэ къуажэхэмрэ зегъэужьыным хухэтхащ сом меларди 2-рэ мелуан 750-рэ. Ар 2019 гъэм елъытауэ проценти 146-рэ мэхъу. Мылъкур къызэрыдэмэщIы­кIым къыхэкIыу иджыпсту гугъуехьхэр зэ­рыщыIэм щхьэкIи къэмынэу, унэтIыныгъэ нэхъыщхьэхэм къэрал дэIэпы­къуныгъэу ягъуэтыр дгъэмащIэ хъунукъым. Абы и мызакъуэу, АПК-м къыщалэжьым адэкIи хэгъэхъуэныр къызэзыгъэпэщыну Iэмалхэр къэ­гъуэтыпхъэщ. Псом япэрауэ, абы пап­щIэ хуекIуэн хуейщ щIым псы щIэгъэлъэдэн Iэмалым, апхуэдэуи ­мэкъу­мэшхэкIхэр къэлэжьыным хэпщапхъэщ зэман кIэщIкIэ фейдэ къы­зы­пэкIуэну технологиехэр.
Дэ илъэс къэс абы проценти 10 ­нэхърэ мынэхъ мащIэкIэ хэдгъэхъуэн ­хуейщ. Апхуэдэу дегугъумэщ 2024 гъэм и кIэм ирихьэлIэу дыздынэсын ­хуейуэ дубзыхуахэр щызэдгъэхъулIэ­фынур.
Пхъэщхьэмыщхьэ къехьэлIэнымкIэ дэ бжьыпэр щыдубыдащ Урысей Федерацэ псом. Апхуэдэу щытми, дыздынэсам дыкъыщыувыIэ хъунукъым. Республикэм зыхуеину псори иIэщ жызум гъэкIыным зегъэужьын и лъэныкъуэкIи. Нэхъапэм а IэнатIэм щыдиIа ефIэкIыныгъэхэр къэдгъэ­сэбэпурэ ехъулIэныгъэщIэхэр къэтхьынми мыхьэнэшхуэ иIэщ.
Апхуэдэу хэплъэн хуейщ шы гъэ­хъуным зегъэужьыжыным яужь итхэм зэрызащIэдгъэкъуэфыну щыIэ хэкIы­пIэхэми.
Правительствэм зыхузогъазэ, а псори зэпилъыту, зыхуэфащэ хэкIыпIэхэр къигъэлъэгъуэну.
Къэралыр къазэрыдэIэпыкъум IуэхущIапIэхэр тригъэгушхуэн хуейщ ерыскъыпхъэхэр къыщIэгъэкIыным, икIи, икIэм-икIэжым, зэлэжьыжын хуей ­продукцэм къыпыкIыу, сыткIи зыхуей хуэза, уасэ тэмэми къызыпэкIуэнухэр ягъэхьэзырыным хуэкIуэу ахэр къы­щIэупщIэхэм хурагъашэу зэтеухуапхъэщ.
Къалэн нэхъыщхьэхэм ящыщу къо­нэж къуажэхэм зегъэужьынымрэ жы­лэдэсхэм защIэгъэкъуэнымри. Къэ­кIуэну илъэсхэми пащэнущ къуажэхэм псэупIэхэр щыухуэным, гъуэгухэр щыукъуэдииным, клубхэмрэ щэнхабзэмкIэ унэхэмрэ, медицинэ IуэхущIапIэхэр, еджапIэхэр щыщIыным теу­хуауэ екIуэкI лэжьыгъэхэм, ахэр газрэ псыкIэ къызэрызэгъэпэща щIыкIэр егъэфIэкIуэным.
«Къуажэхэм зегъэужьыныр» къэрал программэм къит Iэмал псори нэсу къэгъэсэбэпын хуейщ. А программэм ипкъ иткIэ социальнэ мыхьэнэ зиIэ проектхэр, Пролетарскэ, Солдатскэ ­къуажэхэм, Къэщкъэтау къалэ щIыналъэм зегъэужьыным ехьэлIахэр, мы гъэм ягъэзэщIэну траухуащ. А лэжьыгъэхэм хухахащ сом мелуани 180-м щIигъу.
Ауэ куэдкIэ нэхъыбэщ зэхалъхьауэ дэ диIэ проектхэм я бжыгъэр - ди къалэныр ахэр гъэзэщIэн папщIэ мылъкур тэмэму ятедгуэшэнырщ.
3. Шэч хэмылъу,туризм IэнатIэри къыхэгъэщыпхъэщ.
Къэбэрдей-Балъкъэрым зегъэу­жьы­нымкIэ мыхьэнэшхуэ дыдэ зиIэ унэтIыныгъэхэм ящыщу къонэж ту­ризм IэнатIэр. Илъэс кIуам, ягъэува мардэ ткIийхэм щхьэкIи къэмынэу, республикэм щыхьэщIащ цIыху мин 540-рэ, абыхэм я нэхъыбэм Iуащхьэмахуэ лъапэ зыщагъэпсэхуащ.
Зэман гъунэгъум яухуэну я мурадщ кIапсэ гъуэгуищ, бгым лыжэкIэ ­къежэхыным хуэщIа трассэу 9, псоми зэхэту километри 10 я кIыхьагъыу, апхуэдэу машинэ 800 зэуэ щыбгъэув хъуну щIыпIэ. Абыхэм къадэкIуэу, зыхуей хуагъэзэнущ Азау хуейр, бгы­лыжэ инфраструктурэр электрокъарукIэ къызэгъэпэщыным теухуа лэжьыгъэхэр зэфIагъэкIынущ. АдэкIи инвестицэхэр нэхъ щIэгъэхуэбжьауэ къешэлIэн хуейщ ди дежкIэ мы­хьэ­нэшхуэ зиIэ а IэнатIэм, туризмэм къыщыщхьэпэну объектыщIэхэр ­щIын, тыншыпIэхэм зегъэужьын, хьэ­щIагъэм епха Iуэхухэр нэхъри егъэ­фIэкIуэн хуейщ.
Лъэпкъ проектыщIэм хыхьэу туризм IэнатIэм зэман гъунэгъум яужь щихьэнущ худачыхыу щIыхуэхэр тыным икIи абы и фIыгъэкIэ хьэщIэщыщIэхэр ухуэным, щыIэхэр къэгъэщIэрэ­щIэ­жыным, туризмэм ехьэлIа нэгъуэщI инфраструктурэхэм зегъэужьыным елэжьыфынущ. Апхуэдэ щIыхуэхэр илъэс 15 пIалъэм тещIыхьащ икIи щхьэщатыкIынур процентищ-тху хуэдизщ. А Iэмалхэр нэсу къыхуэгъэ­сэбэпыпхъэщ ди турист-рекреацэ комп­лексым зиужьыным, псом япэ­рауи, Налшык зыгъэпсэхупIэм и псы хущ­хъуэ IэзапIэхэр къэгъэщIэрэ­щIэ­жыным. Илъэс гъунэгъухэм къэув къалэнхэм ящыщщ ди зыгъэпсэхупIэхэм зэуэ цIыху мини 10 къедгъэблэгъэфу Iуэхур зэтедухуэныр. Ар тхузэфIэкIмэ, илъэс къэс цIыху мини 150-м ди деж зыщагъэпсэхуфынущ. Абы и фIыгъэкIэ цIыху мин 50 хуэдизым IэнатIэ ягъуэтынущ.
Къэрал мылъкум хыхьэ ухуэныгъэхэр фейдэ нэхъыбэ къызэратыным хузэтеухуапхъэщ, IэнатIэм щыщ IуэхущIапIэхэу мылъку зыбгъэдэмылъыжу къалъытахэр а щытыкIэм къишыпхъэщ, адэкIи лэжьэн хуэдэу зэрагъэпэщыжын папщIэ.
Апхуэдэуи дэ лэжьыгъэ пыухыкIахэр идогъэкIуэкI туризм IэнатIэм и зэ­фIэ­кIым хэгъэхъуэным хуэунэтIауэ, Шэ­рэдж, Шэджэм, Дзэлыкъуэ щIыналъэхэм тур-кластерым зыщыдогъэужь.
Правительствэм къалэн щызощI бадзэуэгъуэм и 1-м ирихьэлIэу чэнджэщхэр къыхилъхьэну а IэнатIэм фейдэ къиту гъэлэжьэным теухуауэ, абы зегъэужьынымкIэ чэнджэщхэр къигъэнэIуэну.
Апхуэдэ щIыкIэкIэ, ар къыхэзгъэ­щхьэхукIыну сыхуейщ, технологие лъагэхэр зи лъабжьэ промышленнэ, мэкъу­мэш IуэхущIапIэхэр, иджырей туристическэ IэнатIэ къызэгъэпэ­щыныр увын хуейщ, сэ къызэрыслъы­тэмкIэ, илъэс гъунэгъухэм дызэлэ­жьыпхъэ унэтIыныгъэ нэхъыщхьэхэу. А мурадхэр гъэзэщIэным ерыщу дыхуэкIуэкIэрщ, ди республикэм зедгъэужькIэрэщ ар Урысей Федерацэм  и щIыналъэ нэхъ пажэхэм зэралъэ­щIэ­дгъэхьэфынур.
Шэч хэмылъу, а мурадым улъэ­Iэсыфынукъым, инвестицэхэр лэжьыгъэм къыумышалIэмэ. Илъэс кIуам инвестицэхэу мылъку нэхъыщхьэм къыхалъхьахэр сом мелард 50 хъууэ щытащ, ар 2019 гъэм елъытауэ проценти 103,6-рэ хъурт.
Ивестицэхэр нэхъыбэ щIынымкIэ ­къалэн нэхъыщхьэхэр зи пщэ къы­дэхуэр Урысей Федерацэм и банк IэнатIэрщ.
Дэ ди къалэнщ къэралым къыдит дэтхэнэ зы сомри зэгъэзэхуауэ къэдгъэсэбэпыну. Республикэм и экономикэм къэралым хилъхьэ дэтхэнэ зы сомми хуэзэу инвестицэ соми 10 къет­шэлIэн хуейщ. Арыншэмэ, дэ ехъу­лIэныгъэ диIэнукъым.
Дэ тхузэфIэкI къэдгъэнэнукъым хьэрычэт IэнатIэ мыинымрэ куры­-тымрэ зедгъэужьынымкIи.
Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм Экономикэ зыужьыныгъэмкIэ и министерствэр нэхъ жыджэру яужь итыпхъэщ хьэрычэт IэнатIэ мыинымрэ курытымрэ зегъэужьыным хуэгъэза Iуэхухэр зэфIэгъэкIыным. IуэхущIапIэхэм чэнджэщ тэмэм ягъуэтынымкIи мылъкукIэ защIэгъэкъуэнымкIи. ЩыIэ къэрал дэIэпыкъуныгъэхэр зыхуэдэм ахэр щыгъэгъуэзэным и мызакъуэу, хьэрычэт жэрдэм зыхэлъ, зыгуэр зыщIэну, лэжьэну хуей дэтхэнэри, жы­пIэнурамэ, абы «ешэлIэн», «хуэу­нэтIын» хуейщ. ЩытыкIэм елъытауэ, езыхэм я фIэфIыныгъэм тещIыхьауэ, хьэрычэтыщIэхэм зэрадэIэпыкъу хабзэхэм зэкъуэкIыныгъэхэр хэлъхьэн, я лэжьыгъэр егъэфIэкIуэн хуейщ. Ар зи къалэныр Экономикэ зыужьыныгъэмкIэ министерствэм и закъуэкъым, атIэ Iуэхум апхуэдэ щIыкIэкIэ бгъэдыхьэн хуейщ республикэм и дэтхэнэ министерствэри.
Сэ хьэрычэт IэнатIэ мыинымрэ курытымрэ я гугъу щIэсщIыр сыт. Зи щхьэ Iуэху зезыхуэжыф цIыху нэхъыбэ республикэм исын папщIэщ икIи ахэр экономикэм лъабжьэ хуэхъун щхьэ­кIэщ - туризмэми Iуэхутхьэбзэ щIэн IэнатIэми, технологиехэми, мэкъу­- мэш хозяйствэми къыщыщхьэпэнущ ахэр.
Фэ зэрыфщIэщи, 2021 гъэм и бюд­жет къащтар дызэремысауэ ткIийщ икIи гугъущ. А псом къадэкIуэу ар цIыхум хуэгъэзауэ къонэж. Социальнэ политикэм, егъэджэныгъэм, узыншагъэр хъумэным, щэнхабзэмрэ спортымрэ республикэ бюджетым и процент 74-рэ трагъэкIуэдэнущ.
Дэ щIэх-щIэхыурэ къыдэупщIырт: сыт къэрал щIыхуэр дгъэмэщIэным апхуэдэу жыджэру яужь дыщIитыр. Бюджет кодексым ар дымыгъэмэ­щIэжыну хуит дищIми. Япэрауэ, - сэ жысIащ - дэ коммерцэ щIыхуэхэр къэщ­тэным дыкъыпыкIащ. Дэ апхуэдэ т­телъкъым икIи абы пэкIуэ Iуэхутхьэбзи тщIэжыркъым. Дэ ттелъыжыр Урысей Федерацэм и бюджетым къеIытхахэрщ. Ахэр пщIэншэу къэплъытэ хъунущи, зыгуэр щхьэщыттыкIыркъым. Фэ фыщыгъуазэу къыщIэкIынщ Урысей Федерацэм и Президентым Федеральнэ Зэхуэсым Зэрызыхуигъазэм щиубзыхуам: щIыналъэ зыбжанэм коммерческэ щIыхуэхэр ящхьэ­щы­хыным теухуауэ унафэ ищIащ. Дэ ап­хуэдэу зыхудачыхахэм дащыщкъым. ЖысIэну сызыхуейращи, ар икIи нэхъыфIщ. Ар тэмэмщ.
Ауэ дэ дахэхуащ нэгъуэщI щIыналъэхэм, инфраструктурэ проектхэм трагъэкIуэдэну щIыхуэхэр бюджет мылъкум къыхэкIыу зратынухэм. СыщыуэнкIи хъунущ, ауэ къыIахым и проценти 10 хуэдиз хуэзэу. Къэрал щIыхуэхэр гъэмэщIэным дызэрегу­гъуам и фIыгъэкIэ дэ Iэмал къыдатынущ къэрал щIыхуэу, бюджетым щыщу сом мелардитху нэхърэ мынэхъ мащIэ къыдэтхыну. Жылэхэр псыкIэ къызэгъэпэщыным, ухуэныгъэм теу­хуауэ зи гугъу сщIахэр тхуэгъэзэщIэнущ, сыту жыпIэмэ, апхуэдэ Iэмал диIэщи. Къэралым къыщащта унафэ­хэм ахэр зэдгъэхъулIэфыну Iэмал къыдат икIи а псори нэгъэсауэ дэ къытхуэгъэсэбэпынущ. Аращи, илъэс блэкIахэм «дибгхэр зэрыщIэткъузар» зэран къытхуэхъуакъым. Нобэ дэ ар къыт­щхьэпэжынущ икIи ар нэсу къэдгъэ­щхьэпэнщ.
Республикэм и экономикэм и IэнатIэхэм ящыщу нэхъ зызыужьхэм ятеухуауэ псалъитI-щы. Хьэрычэт IэнатIэ мыиным зеужь. 2021 гъэм и япэ ­мазиплIым Къэбэрдей-Балъкъэрым и хэхъуэр илъэс блэкIам и апхуэдэ лъэхъэнэм елъытауэ процент 25-м щIигъу­кIэ нэхъыбэ хъуащ. Нэхъ зэхэщIыкIыгъуэ хъун щхьэкIэ - ар сом мелуан 750-рэ хуэдиз мэхъу. Аращ сэ щIыжысIэр: ди деж зыщеужь хьэрычэт IэнатIэ мыинымрэ курытымрэ, мэпсэу. Сыту жыпIэмэ, хьэрычэт IэнатIэ мыинымрэ курытымрэ налогыу ятар япэ мазиплIым къриубыдэу проценти 180-м нэблагъэ хъуащ. Ар и щыхьэткъэ республикэм зэрызиузэщIым.
ИщхьэкIэ къыщызгъэлъэгъуа къалэнхэр пхузэфIэгъэкIынукъым, жылагъуэ зэпIэзэрытыныгъэ щымыIэмэ, унафэ тэмэм хэкум имылъмэ.
Властым и органхэм, щIыпIэ унафэр зегъэкIуэнымкIэ органхэм, хабзэхъумэ IэнатIэхэмрэ граждан жылагъуэм и институтхэмрэ зэкъуэту зэрызэдэлажьэм и фIыгъэкIэ жылагъуэ-политикэ зэпIэ­зэрытыныгъэ республикэм щыIэщ. Апхуэдэу щытми, а IэнатIэм зэпымыууэ я нэIэ трагъэтын хуей мэхъу, жы­лагъуэ зэхэтыкIэр къэзыгъэутхъуэну хущIэкъу къарухэр зэрыщыIэм къы­хэкIыу.
Жылагъуэм щызэтеухуа псэукIэр зэIызыгъэхьэну, хабзэ хъуауэ лъэпкъ­­хэм къадекIуэкI псэкупсэ-­хабзэ лъапIэныгъэхэм елъэпэуэну яужь итхэр, лъэпкъхэм, дин зэмы­лIэу­жьыгъуэхэр зезыхьэхэм яку дэлъ зызэхэщIыкIыныгъэмрэ зэгу­рыIуэныгъэмрэ къэзыгъэтIэсхъэну хуейхэм я IуэхущIафэхэр дяпэкIи къызэпыудын хуейщ.
ЩIэпхъаджагъэхэм я бжыгъэр нэхъ мащIэ хъуми, а Iуэхум адэкIи гулъытэ хэха хуэщIын хуейщ. Хабзэр, шына­гъуэншагъэр къызэгъэпэщыныр къалэн нэхъыщхьэ дыдэхэм ящыщщ. Ар ехьэлIащ къэрал IэнатIэхэми, хабзэ­хъумэ органхэми, зэрыщыту жыла­гъуэми.
Дгъэува къалэнхэр зэгъэхъулIэнымкIэ, республикэм шэщIауэ зиужьынымкIэ, ди цIыхухэм я псэукIэр егъэ­фIэкIуэнымкIэ шэсыпIэ нэхъыщхьэу щытыр жылагъуэ зэгухьэныгъэхэм быдэу япыщIауэ ядэлэжьэнырщ. Абы хуэунэтIа сыт хуэдэ жэрдэмри Iуэхури дэ дэтIыгъынущ.
ЩIалэгъуалэ политикэм щынэхъы­щ­хьэ къалэныр гъащIэм лъэ быдэкIэ хэувэнымкIэ щIэблэм Iэмал нэхъыбэ яIэнырщ. Ар зэдгъэхъулIэн папщIэ дэ щIалэгъуалэ псоми дадэлэжьэн ­хуейщ, я зэфIэкIыр къызыкъуа­хыным, екIуу зыкъагъэлъэгъуэным, я хьэл-щэн нэхъыфIхэр наIуэ къащIыным, я мурадхэр гъащIэм хап­щэным, ехъу­лIэныгъэхэр зыIэрагъэхьэным хуэунэ­тIауэ.
Правительствэм пщэрылъ щызощI республикэм щекIуэкI щIалэгъуалэ ­политикэмкIэ жэуап зыхь гъэзэ­щIакIуэ властым и зэхэлъыкIэр нэхъри игъэ­лъэщыну, абы папщIэ зыхуэфащэ чэнджэщхэр къыхилъхьэну.
Къыхэзмыгъэщын слъэкIынукъым ди Парламентым и депутатхэр 2020 гъэм хъарзынэу зэрылэжьар. Дызэ­гъусэу дэ къэтщтащ республикэм и экономикэ, социальнэ, жылагъуэ псэу­кIэр зэкIэлъызыгъакIуэ закон куэд.
СыныволъэIу адэкIи фи нэIэ тев­гъэтыну мы зэманым ирихьэлIэу гулъытэ нэхъ зыгъуэтыпхъэу къэтлъытэ Iуэхухэм. Псом япэрауэ, зи гугъу сщIыр урысейпсо IэIэтым ипкъ иткIэ Конституцэм игъуэта зэхъуэкIыныгъэхэр гъэзэщIа хъуным ехьэлIа законхэрщ. А зэхъуэкIыныгъэхэр, лъэпкъ проектхэми хуэдэ дыдэу, зыхуэгъэзар къалэн нэхъыщхьэр - цIыхухэм я псэукIэр сыт и лъэныкъуэкIи егъэфIэкIуэныр - зэгъэхъулIэнырщ.
А къалэныр дэгъэкIыным фи нэIэ тевгъэтыну зыфхузогъазэ - властым и къудамэ псоми, абы Парламентри хэту.
Къэралым и Конституцэм халъхьа зэхъуэкIыныгъэхэм ягъэлъэщ щIыпIэ унафэр зегъэкIуэнымкIэ органхэм я хуитыныгъэхэмрэ Iэмалхэмрэ, влас­тым и къэрал, муниципальнэ органхэр сэбэпынагъ нэхъыбэ къату зэдэлэ­жьэнымкIэ хэкIыпIэхэр къахузэрегъэпэщ. Къытпэщытщ щIыпIэ унафэр зегъэкIуэнымкIэ органхэм я къызэгъэпэщыныгъэ, финанс лъабжьэхэм дыхэплъэжыну, абыхэм я социально-экономикэ къалэнхэр дубзыхуну.
Ар псом хуэмыдэу нэхъ ехьэлIащ ­къуажэхэм я муниципалитетхэм. Абдежщ зи чэзу Iуэхухэр, цIыхухэм зыкъызэрыхуагъазэхэр щызэфIагъэ­кIыр, жылэхэм я псэукIэр зыхуэдэнур щызэтраухуэр, цIыхухэм Iуэхутхьэбзэр щыхуащIэр. А Iуэхухэр дэгъэкIыным жылагъуэхэм я унафэщIхэм яхуегъэув IэщIагъэлI нэсу щытыну, жэуаплыныгъэ хэлъу сыт хуэдэ къалэнми бгъэдыхьэну.
Иджы, къэрал властым и убзыхукIэр дэнэ щIыпIи щызэхуэдэу щытыныр Урысейм и Конституцэм щIэгъэбыда щыхъуа зэманым, абыхэм ящыщ дэтхэнэми ди гъусэу жэуап ихьын хуейщ щIыналъэхэм зегъэужьынымкIи, цIыху­хэм я псэукIэр зыхуэдэмкIи. Жы­лэхэм я унафэщIхэм захузогъазэ дяпэкIэ я лэжьыгъэм а мардэхэм ­щытетыну.
Дызэрыт илъэсым и фокIадэм екIуэкIынущ Урысей Федерацэм и Къэрал Думэмрэ республикэм щIыпIэ унафэр зегъэкIуэнымкIэ и органхэмрэ хэтынухэр хэхыным теу­хуа IэIэтхэр. Дэ псоми ди сэбэп хэлъщ ахэр зэIухауэ, захуагъэм тету, зэхьэзэхуэр и лъабжьэу екIуэ­кIыным.
Дыщыгугъынщ апхуэдэ дыдэ Iуэху еплъыкIэм ди жылагъуэ-политикэ зэгухьэныгъэхэри, хэхыныгъэм хэ­тыну псори тетыну.
Мы Зэрызыфхуэзгъазэм къыщыгъэлъэгъуа мурадхэмрэ къалэнхэмрэ, зэманым къигъэувхэр зэфIэгъэкIы­ным къэрал бгъэдыхьэкIэщIэ хэлъын хуейщ.
Къэралым и Президентым дэ къытхуигъэуващ къэрал Iуэхутхьэбзэу цIыху­хэм хуащIэхэм я нэхъыбапIэр зэпэIэщIэу, жэщ-махуэ ямыIэу, сыхьэт 24-м къриубыдэу, нэгъуэщIу жыпIэмэ зэпымыууэ, зэфIагъэкIыу зэтраухуэ­ныр илъэсищым къриубыдэу зэдгъэхъулIэн хуейуэ. Дэ ди пщэ къыдохуэ а къалэныр фIагъ хэлъу икIи и пIалъэм зэфIэдгъэкIыныр. Республикэм къэ­рал, муниципальнэ Iуэхутхьэбзэхэр цIыхухэм электрон IэмалкIи щыхуа­щIэу лэжьыгъэр щызэтеухуащ.
Къэрал унафэр зегъэкIуэн лэжьыгъэм бжыгъэр зи лъабжьэ технологиехэр адэкIи къыщыгъэсэбэпыпхъэщ, зыуэ щыт бжыгъэ платформэм, хъыбарегъащIэ, экономикэ аналитикэхэр, социальнэ коммуникацэхэр къызэ­щIэзыубыдэм, нэхъри зегъэужьыпхъэщ. Ар дэ къытхуэщхьэпэнущ щIы­пIэхэм щыIэ щытыкIэхэм щыгъуазэ дыхъунымкIэ икIи псынщIэу абыхэм унафэ ятетщIыхьынымкIэ.
Мыхьэнэшхуэ дыдэ зиIэ къалэну илъэс къэкIуэнухэм къонэж къэрал унафэ щIыным сэбэп щыхъуфынухэмкIэ а IэнатIэр гъэлъэщыныр, къэрал, муниципальнэ къулыкъущIапIэхэм щылэжьэфынухэр абы хуэгъэхьэ­зырыныр. А мурадыр зэдгъэхъулIэн папщIэ дэ едгъэфIэкIуэн хуейщ къэрал властым и орган псоми я лэжьакIуэхэр я IэщIагъэм нэхъ хуэIэзэ хъун папщIэ абы и щэхухэм хуегъэджэнымкIэ щыIэ Iэмалхэр, икIи я лэжьыгъэмкIэ, къащ­тэ унафэхэмкIэ жэуап яхьу Iуэхур зэ­теухуэныр.
Къэрал къулыкъущIэ псоми щапхъэ ягъэлъэгъуэн хуейщ я хьэл-щэнкIэ, я зэпIэзэрытагъкIэ, цIыхубэм зыкъыхамыгъэщхьэхукIыу зэрыпсэумкIэ.
Апхуэдэ Iуэху бгъэдыхьэкIэр къыддэзымыIыгъхэм властым щащIэн щыIэкъым.
ЗэIухауэ щытыныр, зыIууэ гугъуехь­хэр дагъэкIынымкIэ щIэгъэкъуэн дахуэхъуныр - мис аращ цIыхухэр къэрал властым и органхэм къызэрытщыгугъыр. Дэ къэдгъэсэбэпыпхъэщ бэм япыщIауэ дыщытыным хуэунэтIа иджырей Iэмал псори. Абы папщIэ, къэралым и Президентым къалэн къызэрытщищIам тету, дэ къызэдгъэпэщащ ЩIыналъэм унафэ хуэщIынымкIэ центр. Абы Iэмал къет Къэбэрдей-Балъкъэрыр зэрыпсэу щIыкIэр онлайн-мардэм тету тлъа­гъунымкIэ. ЦУР-р хоплъэ хъыбарыщIэ бжыгъэншэхэм икIи цIыхухэм зыкъызэрытхуагъазэ сыт хуэдэ Iуэхуми дэ хыдолъагъуэ ахэр зыхэт гугъуехь­хэр, а ныкъусаныгъэхэр псынщIэу гъэзэкIуэжынми догугъу. Дэ цIыхухэр зэIухауэ щыгъуазэ тщIын хуейщ республикэм къыщекIуэкIхэмрэ властым и органхэр зэрылажьэмрэ. Мыбдежым абыкIэ мыхьэнэшхуэ иIэщ хъыбар­егъащIэ IэнатIэм.
Республикэм и СМИ-р лэжьэн, IэнатIэм зиужьын папщIэ зэманым къигъэувхэм хуэкIуэ щытыкIэхэр къыхузэгъэпэщын хуейщ.
Правительствэм къалэн щызощI СМИ-м зегъэужьыным хуэунэтIауэ зы­хуэфащэ Iуэхухэр дызэрыт илъэсым и бадзэуэгъуэм и 1-м ирихьэлIэу зэ­хилъ­хьэну, абы и лэжьакIуэхэм я лIы­кIуэ­хэм я Iуэху еплъыкIэхэри къэлъытауэ.
Апхуэдэу щытми, зи гугъу тщIа псоми дызыщыгугъхэр кърикIуэнукъым, властым и органхэм я лэжьыгъэм ­ехъулIэныгъэфIхэр щызыIэрамыгъэ­хьэ­мэ. Абы папщIэ зэпымыууэ хэгъэхъуапхъэщ къулыкъу пэрытхэм, къэрал аппаратым и дэтхэнэ лэжьакIуэми жэуаплыныгъэу яхэлъым, апхуэдэуи абыхэм зыхащIэн хуейщ я къалэнхэр, пщэрылъ щащIахэр зэфIагъэкIыным и мыхьэнэр, къащтэ унафэхэр гъэзэщIа зэрыхъур кIэлъыплъыныгъэ ткIийм щIэтын зэрыхуейр. Республикэм и Правительствэмрэ КъБР-м и Iэтащ­хьэм и Администрацэмрэ я нэIэ тетыпхъэщ властым и къудамэ псоми хэтхэм я щхьэкIэ яхэлъ дисциплинэм, я лэжьыгъэм зэрегугъум, къалэн щащIахэр и пIалъэм икIи фIыуэ зэфIагъэкIынымкIэ жэуап зэрахьым.
Дэ зыхуэдгъэувыжа къалэнхэр зыщ зыхуэгъэзар - цIыхухэм я псэукIэр егъэфIэкIуэнырщ.
Ар къалэн тыншкъым, ауэ пхузэхъу­лIэнущ.
Абы папщIэ дызыхуеину псори диIэщ.
Ди цIыхухэр гуащIафIэщ, зы мурадым хуэгъэпса жылагъуэ зэ­къуэтщ. СызэригугъэмкIэ, тегъэщIапIэ пщIын зы щхьэусыгъуи щыIэкъым дгъэува къалэнхэр къыдэмыхъулIэным лъабжьэ хуэпщI хъуну.
ЕхъулIэныгъэхэр къэтхьын папщIэ дэ дызэгурыIуэу, дызэкъуэту, нэхъри дегугъуу дылэжьэн хуейуэ аращ. Республикэм щыпсэу дэтхэнэми зыхищIэн хуейщ Къэбэрдей-Балъкъэрым исхэм я гъащIэр ефIэ­кIуэ­нымкIэ езыми куэд зэрелъытар, абы и къэкIуэнумкIэ жэуап зэрихьыр, ди зэхуэдэ фIыгъуэхэр нахуапIэ хъуным жыджэру телэжьэн зэрыхуейр.
Шэч къытесхьэркъым, ерыщагъ тхэлъмэ, мурадхэр зэдгъэхъулIэным дыхущIэкъумэ, дегугъумэ, ди зэ­къуэтыныгъэр дгъэбыдэмэ, дубзы­хуа псори зэрызэдгъэхъулIэнум дыщалъхуа Къэбэрдей-Балъкъэрым ифI зыхэлъ Iуэхухэр дэгъэкIыным хуэунэтIауэ!
Ди Хэку уардэм зиужьын папщIэ!