«Барыбыз да бир командача къадалып ишлесек, салыннган борчланы бет жарыкълы толтураллыкъбыз»

Тюнене КъМР-ни Башчысы Казбек Коков республиканы Парламентине Послание этгенди эмда Правительствогъа, жер-жерли власть органлагъа экономиканы, социальный сфераны айнытыу жаны бла буйрукъла бергенди.
КъМР-ни Парламентини жыйылыуу Правительствону юйюнде бардырылгъанды. Анга РФ-ни Федерация Советинде республиканы келечилери, Къырал Думаны депутатлары, Къабарты-Малкъарны законла чыгъарыучу, толтуруучу, жер-жерли власть органларыны къуллукъчулары, Конституциялы, Баш, Арбитраж сюдлени, федерал органланы КъМР-де бёлюмлерини таматалары, Контроль-эсеплеучю эмда  Жамауат палаталаны, Айырыу комиссияны оноучулары,  вузланы ректорлары, право низамны сакълаучула, жамауат эм дин организацияланы, политика партияланы келечилери эм башхала къатышхандыла.
Жыйылыу коронавирусха къажау мадарла эсге алынып бардырылгъанды. Бу жол Посланияны тынгыларча тёрт жер къуралгъанды, ол санда бир къауум анга Правительствону юйюнде, башхалары Парламентни, Нальчикни администрациясыны мекямларында тынгылагъандыла. Тюбешиу тюзюнлей эфирде да кёргюзтюлгенди. 
Пандемия уллу сынау болгъандыКазбек Коков сёзюн коронавирус жайылгъан кезиуде республиканы власть органлары къалай ишлегенлерини, ауруугъа къажау къаллай мадарла толтургъанларыны юсюнден башлагъанды. Ол битеу дуния да бу къыйын ауруугъа хазыр болмагъанын, ол   къыралгъа, жамауатха да уллу  сынау бергенин айтханды.
-Бу кезиуде къыралны башчысы регионлагъа къошакъ полномочияла бергенди. Аланы чеклеринде Оператив штаб къуралгъанды, къыйын сорууланы чыгъа баргъанларына кёре тамамланнгандыла,-дегенди ол. Алай бла коронавирус жайылып башлагъан кезиуде республикада  саулукъ сакълау учреждениялада 9 госпиталь къуралгъанды, алада 1,8 минг саусузгъа жер бар эди.  Аны бла бирге республикагъа 1,5 мингден аслам медицина оборудование келтирилгенди, ол санда рентген, реанимация,  диагностика эм башха аппаратла. Битеу да бирге бу жумашлагъа 748 миллион сом къоратылгъанды.
Казбек Коков коронавирусну багъыу бла кюрешгенлеге кёллендириу тёлеулени республика къыралда биринчилени санында берип башлагъанын чертгенди. Битеу да бирге бу ишге 1,6 миллиард сом бёлюннгенди, ол санда республикалы бюджетден 537 миллион сом. «Къыйын кезиуде медицинада ишлегенле ауруугъа къажау туруп, кеслерини адамлыкъ даражаларын, билимлерин, сынауларын кёргюзтгендиле, алагъа энтта бир кере жюрегимден ыразылыгъымы айтама», -деп къошханды ол.
Роспотребнадзорну республикада Управлениясыны къуллукъчуларына эпидемиология болумгъа къажау мадарланы, аурууну ачыкълау жаны бла тинтиулени терк къурагъанлары ючюн уллу ыспас этгенди ол. «Аланы къыйынларына къыралны оноучулары тийишли багъа бергендиле. Ведомствону , саулукъ сакълау учрежденияланы 53 келечиси къырал саугъала бла белгиленнгендиле»,-деп эсгертгенди республиканы оноучусу. Пандемияны кезиуюнде кеслерини ишчи борчларын устазла, право низамны сакълаучула бийик даражала бардыргъанлары, битеу жамауат да ауруугъа къажау бирикгени ючюн махтау бергенди республиканы башчысы.
Болсала ауруу энтта жокъ болмагъанды. Казбек Коков аны жаланда вакцинация хорларыгъын чертип, инсанланы дарман салыргъа чакъыргъанды. Былтыр къыйын жашау болумгъа тюшген инсанлагъа къырал болушлукъну алгъын бир заманда болмагъанча ёлчемде бёлюннгенди. Энчи эс сабийлери болгъан юйюрлеге бурулгъанды.  Сёзге, 3 жылдан 7 жылгъа дери сабийлеге 4,5 миллиард сом бёлюннгенди. Ишсизлеге тёлеуле уа жети кереге кёбейтилгендиле. Битеу да бирге бу кезиуде республиканы инсанларына  17 миллиард сом къырал болушлукъ этилгенди.
Миллет проектле
Эпидемиология болумгъа къарамай, миллет проектле жашауда бардырылгъандыла. Аланы чеклеринде республикада 47 регион проект толтурулады. Былтыр аланы жашауда бардырыугъа 8,1 миллиард бёлюннгенди. Белгиленнген жумушла 95,8 процентге тамамланнгандыла. Ол санда медицинаны ырысхы-техника базасын игилендириуге энчи эс бурулгъанды. Миллет проектлени чеклеринде  1,3 мингнге жууукъ оборудование келтирилгенди, аланы арасында 12 рентген аппарат, 15 УЗИ, 2 компьютер томограф эм башхала. Онкодиспансерге лучевой терапия жаны бла комплекс эмда компьютер томограф берилгендиле.
Иги жанына тюрлениуле билим бериуде да бардыла. Сёзге, былтыр школгъа дери билим берген 22 учреждение битдирилгенди, алада 1,5 минг жер къуралгъанды. Энтта эки школ ишлетилгенди, алада уа 750 окъуучугъа жер барды. Орта профессионал билим бериу учреждениялагъа компьютерле, мультимедиа оборудование берилгенди, элледе школлада 18 спортзал жангыртылгъанды. 1 сентябрьден а кичи классланы окъуучулары хакъсыз аш-суу бла жалчытылынадыла – 50 мингден аслам сабий.  
Миллет проектлени чеклеринде физкультура эмда культура инфраструктура да игиленеди. Былтыр 33 спорт объект ишлетилгенди, ол санда юч ФОК. Районлада 9 маданият юй тынгылы жангыртылгъанды. Тапландырыудан сора Малкъар къырал драма театр къараучулагъа эшиклерин ачханды. 
Жол мюлкде да бардыла алгъа атламла. Казбек Коков билдиргенича, битеу да бирге 230 километр жол жангыртылгъанды, аладан 103 километри регион, 57 километри муниципал, къалгъанлары уа федерал иеликдедиле. Къуру Нальчикде жолланы 20 километринде жангы асфальт салыннганды. Суу ызланы кенгертиу иш андан ары бардырылады. Былтыр битеу да бирге 32 объект тапландырылгъанды неда ишлетилгенди (битеулю узунлугъу – 72 километр). Былтыр миллет проектлени чеклеринде 5 минг фатар ишлетилгенди, ол а аны аллында жылдан 5,4 процентге асламды. Оюлургъа къоркъуулу юйледен 164 адам кёчюрюлгенди.
Былтыргъы Посланияны жумушлары
Казбек Валерьевич былтыр Парламентге этген Посланияда белгиленнген жумушланы эсеплерин да чыгъаргъанды. Аны айтханына кёре, аланы асламы  толтурулгъандыла. Сёз ючюн, бюджетни файдаларын кёбейтирге борчла салыннган эдиле да, биринчи кере болуп, республикалы бюджетини файдалары 50 миллиарддан озгъандыла. 
-Биз коммерциялы кредитлени не къадар аз алыргъа, къырал борчну азайтыргъа деген эдик да, 2018 жыл бла тенглешдиргенде, борчубуз 4,9 миллиард сомгъа аз болгъанды,-дегенди республиканы оноучусу эмда былтыр къытлыкъгъа да къарамай, аны энтта 720 миллионнга тюшюрюрге къолдан келгенин белгилегенди.
Былтыр Парламентге Посланияда белгиленнген жумушланы асламы тамамланнганлары уа экономикада, социал сферада халны игилендирирге болушхандыла. Алай бла регионну кесинде чыгъарылгъан продукцияны ёлчеми 180 миллиард сомгъа жетгенди, ол а 2019 жылны ёлчемини 102,1 проценти тенглиди. Промышленностьда индекс 111 процент болгъанды. Аны ёсюуюне кёре КъМР къыралда алчы жети регионну арасына киргенди. Ёсюу эл мюлкде (10 процентге аслам), къурулушда (106,9 процент) да бардыла. Былтыр айлыкъны орталыкъ ёлчеми  29 908 сомгъа жетгенди (ёсюу – 9,8 процент).
Къыралны 2030 жылгъа дери айнытыу
Россейни айнытыуну миллет борчларыны арасында беш жумушха энчи эс бурулады. Казбек Коков власть органланы ишлери аланы тамамлаугъа буруллукъларын айтханды. Аны чеклеринде къырал эм муниципал власть органлагъа тамамлагъан жумушларыны качествосун игилендирирге борчла салыннгандыла.   
Казбек Коков медицинаны биринчи бёлюмюню модернизациясы бардырылгъанын эсгертгенди. 2024 жылгъа дери уа бу жумушлагъа 1,8 миллиард сом бёлюнюрюкдю. Битеу да бирге 50 объектни жангыртыргъа, 13 саулукъ сакълау учреждение ишлетирге планла бардыла. Бюгюнлюкде жангыртыу ишле 13 объектде бардырыладыла, Аушигерде уа жангы амбулаторияны къурулушу башланнганды. Быйыл онкология диспансерни ишлетип башларгъа да белгиленеди.
Сёз диспансеризацияны кенгертиуню, терк болушлукъ медицина службаны машиналарын жангыртыуну, медицинада ишлегенлени билимлерин ёсдюрюуню  юслеринден да баргъанды. Инсанланы льготалы дарманла бла жалчытыуну юсюнден айта, былтыр бу жумушлагъа 358,8 миллион сом берилгенин белгилегенди республиканы башчысы. Тенглешдирип айтханда – 2018 жылда – 270,5 миллион сом. Казбек Коков правительствогъа медицинаны айнытыугъа энчи эс бурургъа буйрукъ бергенди. 
Миллет борчланы арасында юйюрлеге себеплик этиу, ишчи жерлени къурау, адамланы къолайлыкъларын ёсдюрюу, факъыралыкъны кетериу жаны бла жумушла белгиленнгендиле. Ахыр эки жылны ичинде республика юйюрлеге социал болушлукъ жаны бла битеу борчланы толтургъанды. Ол санда бешинчи эм андан кёп сабий туугъанда, юйюрге жашау болумну  игилендириуге 250 минг сом тёленеди. Казбек Коков правительствогъа, жууаплы министерстволагъа бу программаны толтургъанда борчланы жыймазгъа, ахчаны заманында тёлерге, административ чеклени азайтыргъа, болушлукъну   низамын женгиллетирге эсгертиуле этгенди.
Жылны ахырына дери урунуу рынокда болумну тапландырыргъа буйрукъла да берилгендиле. Казбек Коков инсанланы предприниматель иш бла кюреширге кёллендирирге, социал келишимлени мадарларын кенгертирге кереклисине эс бургъанды.
Билим бериу
Быйыл школгъа дери билим берген 10 учрежденияны хайырланыргъа берирге белгиленеди. Алай бла жылны ахырына бери 3 жылгъа дери балала барысы да сабий садлада жерле бла жалчытылынырыкъдыла. Куба элде, Прохладныйде мектеплени къурулушлары башланадыла, Ново-Ивановское элде уа 440 сабийге школ хайырланыргъа берилликди, Залукокоаже, Тёбен Черек, Пролетарское элледе уа ала тапландырыллыкъдыла. Республиканы оноучусу школланы мекямларыны асламы озгъан ёмюрледе ишлетилгенлерин, аланы жангыртыргъа кереклисин да айтханды. Правительствогъа, жер-жерли власть органлагъа бу борчланы тамамларгъа буюргъанды.
Къошакъ билим бериуню юсюнден айтханда, «Точка роста» 69 ара къуралгъанын, жылны ахырына дери элледе школлада энтта аллай 38 ара ишлеп башларыгъын белгилерчады. Ала уа сабийлени илмуда, техникада билимлерин игилендирирге онг бередиле. 2023 жылгъа дери «Точка роста» арала республиканы битеу школларында да боллукъдула. 
Казбек Коков фахмулу сабийлени ачыкълау, алагъа айныргъа онгла къурау баш борчладан бирлери болгъанларын чертгенди. Ол жашланы бла къызланы билим алыргъа, олимпиадалагъа къатышып, алчы жерлеге чыгъаргъа кёллендирирге кереклисине эс бургъанды.  «Быйылдан башлап, школчуланы арасында битеуроссей олипиадалада хорлам болдургъанлагъа эм аланы устазларына ахча саугъа этилликди – 50-шер минг сом. Быллай себеплик олимпиадаланы призёрларына  (25 минг сом) эмда битеуроссей олимпиадаланы регион бёлюмлеринде хорлагъанлагъа (15 минг сом), аланы хазырлагъанлагъа да тёленирикди »,-деп билдиргенди Казбек Валерьевич.
Экономика
Экономиканы юсюнден айтханда, инфраструктура проектлеге аслам магъана бериледи. Биринчиден, сёз инсанланы шёндюгю излемлеге келишген жашау журтла бла жалчытыуну юсюнден барады. Казбек Коков республикадан жаш адамланы тышына кетгенлери, иш излегенлери, аны бла бирге уа жашауларыны качествосун игилендирирге сюйгенлери бла байламлы болгъанын айтханды. 
Дагъыда жолланы тапландырыу да магъаналы жумушладан бириди. Федерал бюджетден Нальчикде жолланы тапландырыугъа 432 миллион сом бёлюрге белгиленнгенин билдиргенди республиканы башчысы. Ол а 12 километр трассаны тапландырыргъа жетерикди.  Пассажир улоуну ишин бир низамгъа келтириу, «Нальчик» аэропортну тапландырыу,  аны жумушлары бла хайырланнганланы санын ёсдюрюу, авиарейслени кёбейтиу жаны бла борчла да салыннгандыла. 
Жашау журт-коммунал мюлню айнытыуну юсюнден айта, Казбек Коков инсанланы таза ичер суу бла жалчытыу магъаналы борч болгъанын чертгенди. Быйыл «Таза суу» федерал программаны чеклеринде 19 объект жангыртыллыкъды. «Аны бла бирге уа ичер суу бла жалчытыуну жангы амалларын (самотечный) сингдирирге тийишлиди. Быллай системала уа адамларыбызны суу бла бир тюрлю тыйгъычсыз жалчытыргъа онг берлик эди»,- деп къошханды ол.  Ала бла бирге элледе жамауат солурча жерлени къурау жаны бла мадарла толтуруллукъдула – паркла, скверле, сабийле ойнарча жерле. Миллет проектлени чеклеринде уа быйыл кёп къатлы юйлени 89 арбазы бла жамауат солугъан 31 жер жангыртыллыкъдыла. 
Жашау журтла бла жалчытыу
Инсанланы жашау журтла бла жалчытыуда ипотека кредитлени болушлугъу уллуду. Былтыр бу мадарны хайырланып, республиканы 4 мингден аслам инсаны жашау болумларын игилендиргендиле. Битеу да бирге ипотекагъа алгъан ахча 8,8 миллиард сомгъа жетгенди.   Казбек Коков ипотека кредит мадар 2030 жылгъа дери жашау журтланы ишлетиу жаны бла планны толтурууну баш амалы болгъанын айтханды. Аны бла байламлы правительствогъа жашау журтланы къурулушларын кёбейтиу  жаны бла регион программа  хазырларгъа буюрулгъанды.
Оюлургъа къоркъуулу юйледен 750 адамны кёчюрюрге керекди. Бу жумушлагъа 480 миллион сом бёлюннгенди. Аны бла бирге общежитиялада тургъанланы жашау болумларын тапландырыргъа, ёксюз сабийлени юйле бла жалчытыргъа тийишлиди. Бу проблемала уа  республикада кёп жылланы ичинде тамамланмайдыла. Быйыл а ёксюз сабийлеге 107 фатар берирге план барды. 
Инвестицияла
Казбек Коков бийик технологиялы, илму жаны бла сюзюлген, аны бла бирге уа экология жаны бла таза проектлени жашауда бардырыугъа энчи эс буруллугъун билдиргенди. Правительствогъа бу жаны бла инвестицияланы кёбейтирге буюрулгъанды. Аны бла бирге IT – технологияланы  онгларын кенгертирге керекди. Дагъыда Тырныауузда вольфрам-молибден жарашдырыуну жангыртыу, «Телемеханика» чыгъаргъан продукцияны тюрлюлерин кёбейтиу жаны бла борчла да салыннгандыла.
Эл мюлк
Казбек Коков эл мюлкню айнытыуну юсюнден айта, хар гектар жерден жыйылгъан тирликни файдалылыгъын ёсдюрюрге кереклисин чертгенди. Республикада тахта кёгетлени, наныкъланы ёсдюрюуню кенгертирге, аны бла бирге уа къумалы малчылыкъны айнытыргъа тийишлиди. АПК-да къырал болушлукъ ёсгенлей барады. Былтыр бу жумушлагъа 2,7 миллиард сом къоратылгъанды. Казбек Коков хар жылдан да эл мюлкде файдалылыкъ бек аздан 10 процентге ёсерге кереклисин айтханды.
Туризм
КъМР-ни айнытыуну стратегиялы амалларындан бири туризмди. Былтыр, салыннган чеклеге да къарамай, республикада 540 минг адам солугъандыла. Аланы асламы – Приэльбрусьеде. Жууукъ кезиуде уа анда 3 канат жол ишлетирге, 9 тау-лыжа трасса къураргъа, машиналаны салырча жерлени кенгертирге, ток бла жалчытыу ызланы жангыртыргъа белгиленеди.
Ич туризмны айнытыу жаны бла жангы программаны чеклеринде уа къонакъ юйлени ишлетиуге льгота кредитле берилликдиле. Аны бла 15 жылгъа хайырланыргъа боллукъду, ставкасы уа 5 процентге жетеди. «Бу амалны хайырланыргъа керекбиз. Ол санда бальнеология курортланы жангыртыуда. Санаторийледе жерлени 10 мингнге кёбейтирге тийишлиди. Алай бла уа Нальчикни курортларында 150 минг адам солуяллыкъды. Алай болса, бек аздан 50 минг ишчи жер къураллыкъды»,-дегенди республиканы таматасы. Минги тауну тийреси бла бирге уа Черек, Чегем, Зольск районланы турист-рекреация онглары да айнытыллыкъдыла. Правительствогъа 1 июльгъа дери ол жаны бла предложенияла берирге, проектле хазырларгъа буйрукъ этилгенди.
Жамауат келишиулюк
КъМР-де жамауат-политика келишиулюкню сакълауда къырал эм жер-жерли самоуправление власть органла, право низамны сакълаучу структурала, граждан обществону институтлары, жамауат саулай да бирге ишлерге кереклисин чертгенди республиканы башчысы.
Казбек Коков тынчлыкъны чачыу, миллетле, динле аралы келишиулюкню бузуугъа бурулгъан ишле болдурулмазлыкъларын къаты айтханды. Аманлыкъланы саны азая бара эселе да, криминоген болум контрольда болургъа тийишлиди. «Законлукъну, право низамны, инсанларыбызны къоркъуусузлукъларын жалчытыу баш къырал борчладан бириди»,-деп белгилегенди ол.
Парламентни иши
Парламентни депутатлары толтуруучу власть органла бла хайырлы байламлыкъла жюрютгенлерини юсюнден айта, республиканы оноучусу былтыр экономикада, социал сферада, жамауат жашауда артыкъда магъаналы законла къабыл кёрюлгенлерин чертгенди. Ол парламентарийлени федерал Конституциягъа кийирилген тюзетиуле бла байламлы законланы хазырларгъа чакъыргъанды. «Аланы эмда миллет проектлени баш борчлары бирди – инсанларыбызны къолайлы, ырахматлы жашауларын жалчытыу»,-деп белгилегенди ол.
Конституциягъа кийирилген жангыртыула уа жер-жерли самоуправление органланы полномочияларын кенгертгендиле, къырал эм муниципал власть органланы араларында жууаплылыкъны юлешгендиле. Казбек Коков эллени башчыларын законну излемлерин толтурургъа чакъыргъанды.
Республикагъа таматалыкъ этиу
Казбек Коков Посланияда белгиленнган битеу борчланы, жумушланы да къыралгъа башчылыкъ этиуню жангы амаллары кийирилмеселе, тамамларгъа онг болмазлыгъын чертгенди. Юч жылны ичинде уа къырал эм муниципал жумушланы асламы дистанциялы халда толтурулурча мадарла кийириледиле, аны бла бирге къырал органлада цифралы амалланы андан ары сингдирирге керекди.
Сёзюню ахырында Казбек Коков къырал къуллукъчуланы адеплиликни, намыслылыкъны юлгюсюн кёргюзтюрге, адамланы къайгъыларына ачыкъ болургъа чакъыргъанды. «Биз инсанларыбыз бла байламлыкъланы битеу онгларын хайырланыргъа керекбиз. Ол мурат бла Регионнга башчылыкъ этиу ара къуралгъанды. Ол а республиканы жашауун тюзюнлей кёрюрге онг береди. Кюн сайын ЦУР-ну къуллукъчулары кёп билдириулени тинтедиле. Аланы хар бири уа адамларыбызны жарсыулары бла байламлыдыла. Инсанларыбызгъа республиканы жашаууну юсюнден тюз хапарны билдирирге борчлубуз. Бу ишде уа асламлы информация органланы жууаплылыгъы уллудула. Правительствогъа 1 июльгъа дери СМИ органланы айнытыу жаны бла мадарланы хазырларгъа буюрама»,- дегенди ол.
Казбек Коков власть органланы къуллукъчуларына борчларына жууаплы кёзден къараргъа, Правительство, КъМР-ни Башчысыны Администрациясы къабыл кёрген оноула къалай толтурулгъанларына контрольну къатыландырыргъа, толтуруучу дисциплинаны игилендирирге кереклисине да эс бургъанды. - Бизни битеу ишибиз да адамларыбызны жашауун игилендириу, къолайлыкъларын ёсдюрюу бла байламлыдыла. Ол а артыкъда къыйын эм жууаплы борчладыла.  Алай аланы толтурургъа битеу онгларыбыз бардыла. Адамларыбыз иш кёллюдюле, бирлик барды. Барыбыз да командача ишлесек, салыннган борчланы бет жарыкълы толтураллыкъбыз,-дегенди ол ахырында.
Парламентни жыйылыуу КъМР-ни Башчысыны Посланиясы бла байламлы бегимни къабыл этиу бла бошалгъанды.

Тикаланы Фатима.

Поделиться:

ЧИТАТЬ ТАКЖЕ:

28.03.2024 - 10:01

НИЕТ ХАЗНАБЫЗНЫ АЙНЫТХАНЛА

Халкъыбызны ниет жетишимин кёргюзтген Къулийланы Къайсын атлы Малкъар театрны къуралыуу озгъан ёмюрню 1930-чу жылларында башланнганды. 1935 жылда А.

28.03.2024 - 09:03

ГИТЧЕ ЭМДА ОРТА БИЗНЕСНИ МАГЪАНАСЫ УЛЛУДУ

Къайсы къыралда неда аны ичинде субъектде экономиканы айнытыугъа уллу къошумчулукъ этгенле гитче эмда орта бизнес бла кюрешгенледиле эмда энчи предпринимательледиле.

28.03.2024 - 09:03

ИНВЕСТИЦИЯЛАГЪА – ЭНЧИ ЭС

Жангы предприятияла къурарча, производствону кенгертирча, инвестицияла этмей, башхача айтханда ишге ахча салмай боллукъ тюйюлдю.

27.03.2024 - 14:04

КЪАБАРТЫ-МАЛКЪАР РЕСПУБЛИКАНЫ БАШЧЫСЫ К.В.КОКОВНУ РОССЕЙ ФЕДЕРАЦИЯНЫ МИЛЛЕТ ГВАРДИЯСЫНЫ АСКЕРЛЕРИНИ КЮНЮ БЛА АЛГЪЫШЛАУУ

Росгвардияны Къабарты-Малкъар Республикада Управлениясыны хурметли аскерчилери, ишчилери эмда ветеранлары! Сизни Россей Федерацияны Миллет гвардиясыны аскерлерини кюню бла алгъышлайма!

27.03.2024 - 09:07

САКЪАТ САБИЙЛЕ ОКЪУУСУЗ КЪАЛМАЗЧА

Къабарты-Малкъарны Жамауат палатасында республиканы билим бериу учреждениялада сакъат эм къыйын ауругъан сабийлени окъутуу не халда болгъаны тинтилгенди.