КъМР-ни Башчысы Казбек Коков Правительствону юйюнде жаш предпринимательле бла тюбешип, инвестицияланы кёбейтиуню, жангы проектлени жашауда бардырыуну сорууларын сюзгенди. Кенгешге премьер-министр Мусукланы Алий да къатышханды.
Аны ача, Казбек Коков эпидемиология бла байламлы битеу къырал да къыйын экономика болумгъа тюшгенин чертгенди. «Ал кезиуде жангы ауруугъа къажау къаллай мадарла толтурургъа керек болгъанын  окъуна билмегенбиз. Алай бюгюнлюкде къыралда хал иги жанына тюрлене барады, экономика ачыкъды, адамланы ишлерге, файда алыргъа онглары барды. Болсада пандемия бизнесге уллу заран салгъанды, бирле файдаларын тас этгендиле, башхала жабылып къалгъандыла. Бюгюн а сизни гитче эм орталыкъ бизнесни болумуну, мындан ары айнытыуну онгларыны, инвестицияланы кёбетиуде чырмауланы юслеринден ушакъ бардырыр ючюн жыйгъанбыз»,-дегенди ол.
Казбек Валерьевич предпринимательствогъа ышаныулукъ уллу болгъанын чертгенди. «Къыралда жаш адамланы бизнес бла кюреширге кёллендириу политика бардырылады. Алай бла аланы кеслерини башларын кечиндирирге онглары боллукъду, аны бла бирге уа ишчи жерле къурап, башхалагъа да болушаллыкъдыла»,- деп къошханды ол.
Республиканы оноучусу коронавирус битеу дунияда, Россейде да экономиканы къурамын тюрлендиргенин, аны себепли власть органла гитче эм орталыкъ бизнесге болушлукъну амалларын излегенлерин белгилегенди. «Алгъаракълада Россейни Президенти къыралны жанындан бизнесге себепликни юсюнден айтханды, бу соруу РФ-ни Президентини Шимал-Кавказ федерал округда толу эркинликли келечиси Юрий Чайка къурагъан кенгешде да сюзюлгенди. Биз да бюгюн бу сферада къаллай кемчиликле болгъанларын сюзюп, чырмауланы кетериуню жолларын излербиз деп ышанама»,-дегенди эм жаш бизнесменлени ачыкъ ушакъ бардырыргъа чакъыргъанды.
Республиканы инвестиция онгларыны, тамамларгъа белгиленнген проектлени юслеринден экономиканы айнытыу министр Рахайланы Борис билдиргенди. Ол инвестицияла экономиканы айнытханлары, ишчилени айлыкъ бла жалчытханлары бла бирге республиканы битеу жашаууна себеплик этгенлерин айтханды.
Министр билдиргенича, ахыр юч жылда инвестицияланы ёлчеми иги да кёбейгенди. Сёзге, 2018 жылда асламлы капиталгъа инвестицияла 35 миллиард сомгъа жетген эселе, 2019 жылда тарихле 42,3 миллиардха, 2020 жылда уа 50 миллиардха дери ёсгендиле.
Юч жылны ичинде республиканы кредит организациялары 25 миллиард сом кредит бергендиле. Финанс рынокга уа жангы кредит организация къошулгъанды - МСП-Банк. Ол гитче эм орталыкъ бизнесни кереклерин жалчытыу бла кюрешеди. Ахыр юч жылны ичинде бу банк 3,2 миллиард сом багъасы кредитле бергенди, ахчаны асламы асламлы капиталгъа инвестициялагъа къоратылгъанды.
Инвестицияланы кёбейтиу жаны бла къаллай мадарла толтурулгъанларыны юсюнден да баргъанды сёз. Министр айтханыча, республикада инвестицияланы структурасы тюрленнгенди. Аны бла бирге аны регионда чыгъарылгъан продукцияда ёлчеми да алышыннганды. 2018 жылда ВРП-да инвестицияла 21,9 процент тенгли болгъан эселе, 2020 жылда уа 27,6 процентге жетгендиле.
Былтыр республикада 20 инвестиция проект тамамланнганды, алагъа 9,7 миллиард сом къоратылгъанды эмда 520 ишчи жер къуралгъанды. «Проектле тюрлю-тюрлю сфералада бардырылгъандыла: эл мюлкден башлап энергетикагъа дери. Бизге бу ишде 2025 жылгъа дери Шимал Кавказны айнытыуну программасы уллу болушлукъ этгенин белгилерчады. Аны чеклеринде 10 инвестиция проект толтурулгъанды. Ала барысы да ишлеп башлагъандыла эмда файда келтиредиле»,-деп чертгенди Борис Магомедович.
Инвестиция проектлени юслеринден айтханда, былтыр 130 гектарда интенсивный мадар бла терек бахчала салыннгандыла, тахта кёгетлени асырарча жерле къуралгъандыла. Алада ишчи жерле бийик технологиялыдыла, анга кёре айлыкъ да уллуду.
Агропромышленный комплексча тёлери отрасльла айныгъанлары бла бирге ахыр кезиуде жангы сфералада инвестиция проектле кёбейгендиле. Республиканы энергоресурсланы айнытыу жаны бла онгларын эсге алып, ток чыгъарыуда проектле толтуруладыла. Рахайланы Борис ала энергия къытлыкъны кетерирге, кесибизни керекле бла жалчытыргъа онг берликлерин чертгенди. «Тау черекле гитче ГЭС-лени ишлетирге жарагъанларын эсге алып, бу сфераны айнытыргъа тийишлиди. Аны бла бирге уа табийгъат онгла къурулуш материалланы жарашдырыргъа онгла бередиле. Сёзге, Шимал Кавказда бентонит жаланда бизни республикада барды»,-дегенди ол.
2024 жылгъа дери уа тюрлю-тюрлю сфералада 18 инвестиция проектни толтурургъа белгиленеди. Алагъа 62 миллиард сом къоратыллыкъды. Бу кезиуде 3,5 минг бийик технологиялы ишчи жерле къураргъа план барды.
Министр инвестиция проектлени жашауда бардырыуну болжалларыны юслеринден да айтханды. «Предприятияла тыш къыраллада орта эсеп бла эки кереге терк ишлетилгенлерини, бизде уа болжалла асыры созулгъанларыны юсюнден къыралны башчысы да сагъыннганды. Сёзге, Шимал Кавказны айнытыуну программасыны чеклеринде толтурулгъан проектлеге орта эсеп бла 10 айдан 36 айгъа дери заман къоратылады. Асламында чырмаула кредитле бла байламлыдыла. Кредит организацияла бла битеу келишимле этилгинчи 8 айдан 1,5 жылгъа дери заман кетеди. Бу кезиуде уа инвестиция проект магъаналылыгъын тас этерге окъуна боллукъду»,-дегенди министр.
Бизнесни бардырыуну низамын женгиллетир мурат бла ахыр кезиуде 13 праволу акт къабыл кёрюлгенди. Энчи магъана инсанланы гитче эм орталыкъ бизнес бла кюреширге кёллендириуге бурулады. «Регионну айнытыуну стратегиялы борчларыны чеклеринде инвестицияланы кёбейтиу, предпринимательлени санын ёсдюрюу жаны бла политика бардырыладыла, ол санда законодательный база къуралады, инфраструктура эм информация болушлукъ этиледи»,-дегенди ол.
Министр предпринимательствогъа себеплик этиу жаны бла къырал институтла къаллай жумушла толтургъанларыны юслеринден да айтханды. Ол санда Предпринимательствогъа себеплик жаны бла араны, Инновация чыгъармачылыкъны жаш тёлю араны, Гарантия фондну, микрокредит фондну юслеринден да. Бу ишни чеклеринде уа предпринимательлеге къырал эм муниципал иеликде болгъан 188 объект берилирге боллукъду.
Ахыр юч жылны ичинде уа гитче эм орталыкъ бизнесни субъектлери бюджетге 2,8 миллиард сомдан аслам тёлегендиле.
Жыйылыуда экономика министрни орунбасарлары Темиркан Баждугов бла Ольга Белецкая да сёлешгендиле. Сёз бизнесге къырал себепликни, экономиканы законла бла жалчытыуну, бизнесге себеплик этген институтланы толтургъан жумушланы юслеринден баргъанды.
Докладланы сюзе, Казбек Коков къырал болушлукъ бла хар бизнесмен да чырмаусуз хайырланырча мадарла къураргъа, бюрократия чырмауланы азайтыргъа, кредит бла жалчытыуну болжалларын къысхартыргъа, финанс болушлукъну керекли ёлчемде берирге кереклисине эс бургъанды.
Республиканы оноучусу власть органланы келечилерин бизнесге ачыкъ болургъа чакъыргъанды. «Сизге болушлукъ излеп келгеннге сыйлы къонакъгъача тюбегиз, шёндю заманым жокъду, нек келгенсе деп ашырсагъыз, экинчи адам да келлик тюйюлдю»,-дегенди ол.
Жыйылыугъа къатышхан жаш предпринимательле да сёлешгендиле. Асламында сёз туризмни айнытыуну, сервисни игилендириуню, къонакъланы санын кёбейтиуню амалларыны юслеринден баргъанды. Пандемия бла байламы Россейде ич туризм бютюнда айныйды. Къабарты-Малкъаргъа келген къонакъланы арасында уа иги сервисге юйреннгенле кёбейгендиле, алай инфраструктура аланы излемлерине келишмегенине, туризмни айнытыуну бир концепциясы болмагъанына тарыкъгъандыла бизнесменле.
Предпринимательле республикада фут-кортла, экскурсия киоскла къурауну, спортну  триатлон тюрлюсюн айнытыуну, картофну жангы урлукъларын жарашдырыуну юслеринден предложенияла этгендиле. Казбек Коков жууаплы министрлеге аланы сюзерге буйрукъ бергенди.
Ахырында КъМР-ни Башчысы власть органла ачыкъ болгъанларын, приёмну сакълап турмай, предложенияланы, тилеклени социальный сетьледе белгили этерге жарагъанын айтханды.