|
«Кабардинка»-м дунейр зэлъегъэIэс
25 апреля, 2021 - 07:30
Магъриб къэралхэм
1965 гъэм и гъэмахуэм Къэбэрдей-Балъкъэрым уэрэдымрэ къафэмкIэ и ансамблым «Кабардинка» цIэр фIащащ икIи, уэрэджыIакIуэ хэмытыжу, къэфакIуэ гуп ар ящIащ. Унафэр зигу иримыхьа куэд къыкъуэкIами, къэфакIуэ гупым и къэкIуэнур зэлъыта цIыхухэм тегушхуауэ я лэжьыгъэр ящIэрт: щIалэгъуалэ зэчиифIэхэр къалъыхъуэрт, къуажэхэм къыщыхахырт, ахэр къэфэкIэм хуагъасэрт... Жэщ-махуэ яIэтэкъым абыхэм - я япэ концерт программэм телажьэрт, ягъэхьэзырырт утыку зэрихьэну фащэхэри.
А гъэ дыдэм, дыгъэгъазэм и 20-м, ЩоджэнцIыкIу Алий и цIэр зезыхьэ драмэ театрым щекIуэкIащ ансамблым и концертыщIэр. АбыкIэ иригъэжьащ «Кабардинка»-м и гъуэгуанэщIэр.
Ерыщу загъасэрт ансамблым хэтхэми. Ди республикэм, Украинэмрэ Уралрэ, Москварэ Сочэрэ, Кавказ псы хущхъуэхэм - дэнэкIи гуапэу къащыIущIэрт абыхэм...
1968 гъэм накъыгъэ махуэшхуэхэм и пэ къихуэу хъыбар къызагъэщIащ жэпуэгъуэм икухэм къыщыщIэдзауэ Мароккэ, Алжир, Тунис, Ливие къэралхэм «Кабардинка»-м мазитIкIэ зыкъыщигъэлэгъуэну зэрырагъэблагъэр. КъэфакIуэ гупым егугъуу а Iуэхум зыхуигъэхьэзыру щIедзэ. ЗыкIи зэхуэмыдэ, ипэкIэ умылъэгъуа къэралиплIым ущылэжьэныр къызэрыгуэкIтэкъым.
Ансамблым и художественнэ унафэщI Гальперин Григорийрэ балетмейстер нэхъыщхьэ Ульбашев Мутайрэ я гупсысэри къарури етауэ къэфакIуэхэм ядэлажьэу зыпэмыплъа Iуэху къалъыкъуэкIат: къэфакIуэфI зыбжанэ, нэхъыжьхэм ящыщу, гупым хэкIыжащ. ПсынщIэу къэгъуэтын хуейт зэфIэкI зиIэ къэфакIуэщIэхэр. Абыи пэлъэщащ ансамблым и унафэщIхэр. Илъэс 16-м ит къэфакIуэ ныбжьыщIэ жыджэрхэр къыхашри, ахэр ахъырзэману ягъэсэн яхузэфIэкIащ.
1968 гъэм жэпуэгъуэм и 16-м КПСС-м и обкомым и япэ секретарь Мэлбахъуэ Тимборэрэ секретарь ШэджыхьэщIэ Мухьэмэдрэ цIыху куэдым я пашэу драгъэжьащ, КъБР-м щэнхабзэмкIэ и министр сэри гупым саригъусэу.
ЦIыхум и гъащIэм щыщ зы IыхьэфI гъуэгум тету игъакIуэр пэжщ. Гъуэгуанэм, зэрытщIэщи, гукъэкIыж куэд къыпхуегъанэ. Дэри Африкэ Ищхъэрэм дынэсыхукIэ гъэщIэгъуэн куэдым гу лъыттат, дэтхэнэми ди гум гупсысэ телъыджэхэр къыщигъэушу...
Жэпуэгъуэм и 18-м и шэджагъуэм дызэрыс «ИЛ-18» кхъухьлъатэр Рабат щетIысэхащ. Дыкъэсащ мывэ хужь къалэу ищхьэкIэ къыщытщыхъуа щIыпIэм. Аэропортым гуапэу къыщытIущIащ СССР-м и Посольствэу Рабат щыIэм и чэнджэщакIуэ Шабров Александр, посольствэм и етIуанэ секретарь Гирев Герман, Мароккэ щыпсэухэр, прессэр. Сурэттеххэми я лэжьыгъэм щIадзащ. Пэжыр жысIэнщи, Мароккэм и щыхьэрыр къызэрыгуэкI дыдэу фэ етплъащ. Тхьэм ещIэ, дызэрыешаелIар арагъэнт абы и щхьэусыгъуэр. ХьэщIэхэр «Махуэрэ жэщрэ» шхапIэ хьэлэмэтым драгъэблагъэри, франджы шхыныгъуэхэм къищынэмыщIа, Мароккэ и шагъыр цIэрыIуэри къытхуащтащ. ХэщIапIэ тхуащIар Рабат километр 25-кIэ пыIухауэ яухуа спорт къалэ цIыкIурт. Концертхэр щыттыну щIыпIэм дызэрыпэжыжьэнум дыкъигъэуIэбжьами, депIэщIэкIат. Ар щхъуантIагъэм и щIы кIапэ хьэлэмэтыщэу къыщIэкIащ: жыгейм нэмыщI, абы къыщыкIырт гъэщIэгъуэну гъагъэ къуацэ-чыцэ дахащэхэр.
Мароккэ дыкъыщыушыну ди япэ пщэдджыжьыр сыхьэтиблым тедухуат, арщхьэкIэ зыми деджэн хуей хъуакъым. ЩIалэгъуалэр жьы дыдэу къэтэджащ. Сыхьэти 8-р екIуэкIыу арат хьэщIэщым и Iэгъуэблагъэр зрагъэлъагъуу, сурэти трахыу Алэкъей Мухьэмэд, Сэхъу Борис, Ашуров Падацур, Щомахуэ Хьэмидбий, Шэшэн Владимир сымэ сащыхуэзам.
Махуэ 12-кIэ дыщыIащ Мароккэм «Кабардинка»-м и артистхэм къали 7-м концерти 8 щатащ, 2-р Африкэм и къалэ нэхъ ин дыдэхэм ящыщ Касабланкэ щагъэлъэгъуат. Ансамблым и япэ концертыр къыщызэIуихар жэпуэгъуэм и 21-рщ, Мохаммед V и ЦIыхубэ театру Рабат дэтым. МащIэуи сыгузэва абы щыгъуэм! ДзыхьмыщI Къэралбий, Алэкъей Мухьэмэд, Щоджэн Владимир, Щомахуэ Хьэмидбий сымэ си щытыкIэм гу къылъатати, къызжаIащ: «Умыгузавэ, удгъэщIэхъункъым. Ди гур къеуэрэ - Iэгуи тхуеуэнщ!». ЩIалэхэм я псалъэр щызэхэсхым, си гур псэхужат. «Удж-хэш», «Кабардинка» лъэпкъ къэфэкIэхэр артистхэм жану утыку щагъэлъэгъуащ. Зы цIыху щыдымтэкъым концертыр щекIуэкI пэшым, ди къафэхэм псори итхьэкъуат. «Ислъэмейр» лъэщу ягъэзэщIащ ДзыхьмыщI зэщхьэгъусэхэм, Къэралбийрэ Зарэрэ. Аргуэру гуапэу утыкум ирагъэблэгъащ «Удж-пыхур». Мароккэм и цIыхухэм Iэгуауэшхуэ хуаIэтащ ди лъэпкъ макъамэ IэмэпсымэхэмкIэ триом - КъБАССР-м щIыхь зиIэ и артисткэ, пшынауэ ДыщэкI ФатIимэ, бжьамияпщэ Ашуров Падацур, бэрэбэнауэ Сэхъу Борис. Пшыхьым и етIуанэ Iыхьэм щIидзэн и пэ, сэ Iэмал сиIащ Болгарие Республикэм и лIыкIуэ Кальчев Апостол, ЧССР-м и лIыкIуэ Антош, Хьэрып Зэгуэт Республикэм, нэгъуэщI щIыпIэхэм къикIа лIыщхьэхэм сепсэлъэну. Дэтхэнэми жиIэрт «Кабардинка»-м и концертым гухэхъуэшхуэ къритауэ. Ансамблым и артистхэм, сыт щыгъуи хуэдэу, дагъуэншэу «Къафэр» ягъэлъэгъуащ, КIэш Фёдоррэ Ало Эммэрэ абы соло щагъэзащIэу. Гукъыдэжыр къаIэтат Тхьэмокъуэ Мартин, Шэшэн Владимир, Шабаев А. сымэ ягъэлъэгъуа «ЛIыжьхэр» гушыIэ къафэми. КонцертымкIэ арэзыт абы еплъа Паламарчук Лукаи (СССР-м и полномочннэ лIыкIуэ), къэралым щыхьэщIэхэри, абы щыпсэухэри. Къыхэгъэщыпхъэщ Атлантикэ хым и Iуфэми ди артистхэм зыкъызэрыщагъэлъэгъуар...
Алжир къэралым щыпсэухэм ящыщу япэу дыкъэзылъэгъуар Тлемсен къалэм дэсхэрщ. Концертым къэкIуахэм яхэтт Совет Союзым икIауэ Алжирым щыла-жьэ IэщIагъэлIхэр (дохутырхэр, егъэджакIуэхэр, геологхэр, н.). Гуапэ тщыхъуат абыхэм осетинитIрэ Орджоникидзе щыщ зы урысрэ зэрахэтыр... ЕтIуанэ пщэдджыжьым езы Тлемсен къалэм зыщытплъыхьащ. Абы и уэрамхэр гъэдэхат пальмэ, платан жыгхэмкIи, дэ тцIыху щиху, дзэл лIэужьыгъуэхэмкIи. Зэдгъэлъэгъуащ илъэс мин зи ныбжь мывэ быдапIэм къыхэнахэри (Мансур пасэрей къалэжьым и кремлыр).
... ДыщыIащ Сиди-Бель-Аббес. Пщыхьэщхьэ концертым зыхуэдгъэхьэзыру, сыхьэт 18.00-хэм гу лъыдотэ ансамблым и фащэхэр зэрылъ пхъуантэхэр зэрыримыкъужым. Ар вакъэхэр зыдэлъыр арауэ къыщIэкIащ. Ахэр уимыIэу пшыхьым щIыщIэбдзэххэни щыIэкъым, зыкъыумыгъэлъэгъуэнущи, къекIуркъым. Дегупсысащ пхъуантэр Тлемсен къыщыдгъэнагъэнкIэ зэрыхъунум, армырауэ - дгъэкIуэдыпар пэжмэ - ди хамэ къэрал концертхэм абдеж кIэ щигъуэтауэ убж хъунут. Ди насып къихьри, пхъуантэр Тлемсен къыщытIэрыхьэжащ, дяпэкIэ апхуэдэу дытещхьэрыукI зэрымыхъунумкIэ ар дерс тхуэхъуауэ...
... И инагъкIи цIыху щыпсэум и бжыгъэкIи мыин Тиарет и къабзагъэкIэ адрейхэм йофIэкI. ХьэщIэщ дызыщIагъэтIысхьам мыгувэу къытхуеблэгъащ СССР-м и цIыхуитI - Самхарадзе Вахтангрэ Обаревич Антонрэ. ДохутыритIыр я лэжьыгъэкIэ Алжир Республикэм щыIэт. Iуэху куэд я пщэ зэрыдэлъми емыплъу, абыхэм гулъытэшхуэ къытхуащIащ. Дэ зыми тщIэртэкъым Алжирым и зы къалэ цIыкIу гуэрым ди цIыху щылажьэу. Ауэ езыхэм ди хъыбар щызэхахым, зыкъытхуагъэзащ. Дохутыр дыхуэныкъуэт, ди артист зыбжанэ сымаджэ хъуауэ хэлъти, ахэр сэбэпышхуэ къытхуэхъуащ.
... Алжирым щытта концертыр зригъэлъэгъуа нэужь, Совет Союзым и лIыкIуэу абы щыIа Шевлягин Дмитрий Совет къэралыгъуэм и 51-нэ махуэшхуэм и щIыхькIэ игъэхьэзыр пшыхьым «Кабардинка» ансамблым хэту хъуар иригъэблэгъащ. А пщыхьэщхьэм дыщыхьэщIа къудей мыхъун папщIэ, ансамблым дакъикъэ 40-кIэ екIуэкIыну и концертыр абы хуигъэхьэзыращ.
... ЩэкIуэгъуэм и 8-м, сыхьэт 16.30-м дыхуеблэгъэну къыдэжьэрт Алжир къэралым хъыбарегъащIэхэмкIэ и министр Бен-Яхья. Гуапэу къытIущIащ ар. «Профессиональнэ гъуазджэр дэ иджы къэдгъэIэрыхуэу щIэддза къудейщ, - зыкъытхуигъэзащ абы. - Лъэпкъ IуэрыIуатэр къэдгъэщIэрэщIэжурэ, абы нэхъ тедгъащIэурэ лэжьакIуэщIэхэр жыджэру догъэхьэзыр. А IуэхумкIэ Совет Союзыр щапхъэфI тхуэхъуу къызолъытэ». А пщыхьэщхьэм къызэрыдбжыжамкIэ, «Кабардинка»-м Африкэ Ищхъэрэм концерт 21-рэ щигъэлъэгъуакIэт.
Тунис Республикэм дынэсын и пэ, къэфакIуэ гупым Алжирым и зы къалэ нэхъ инхэм ящыщ Аннабэ зыкъыщигъэлъэгъуэн хуейт. Къалэр зыхуэдгъэдэн дгъуэтакъым. ЩIыуэпс къулей зиIэ щIыналъэм уи нэр занщIэу зытехуэр жьауапIэ хъарзынэ хъууэ уэрамхэр зыуфэбгъуа къэкIыгъэ абрагъуэ зэмылIэужьыгъуэхэрт... Шэджагъуашхэм и ужькIэ, ансамблым и унафэщIхэмрэ абы хэт щIалэ зыбжанэрэ театрымкIэ яунэтIащ, пщыхьэщхьэм концерт щатыну пэшым и утыкур зрагъэлъагъуну. ЦIыху 1600-мятещIыхьа а пэшыр зыхуеину псомкIи къызэгъэпэщат. Совет Союзым и генеральнэ консулу Аннабэ щыIэ Лихачёв Александр хьэщIэщ дызыщIэсым къэкIуат дызригъэлъагъуну. Абы къыджиIащ къалэм дэт театрыр зэрыиным щхьэкIэ, зэи цIыхур щIэз зэрымыхъур. А хъыбарым дэ мащIэу дигъэпIейтеящ, ауэ тщIэрт 1967 гъэм «Лезгинка» дагъыстэн ансамблым аннабэдэсхэр гуапэу IущIауэ зэрыщытар, абы къыхэкIкIи фIым дыщыгугъырт... Дыгузэвами, театр псом зы тIысыпIи имыIэжу, цIыхухэр къекIуэлIащ. «Гуп телъыджэщ. Абы и гъуазджэм димыхьэхын щыIэкъым», - жиIэрт Аннабэ къалэм и департаментым и перфект Шайбут Брахим концерт нэужьым.
... КIуэтэху автобусым Средиземнэ тенджызым нэхъ пэжыжьэ дищIырт. Тунис Республикэм ансамблым япэу концерт щитынур Джандубэ къалэрт. ПщыхьэщхьэхуэкIуэу Сэхъу Бориси Ашуров Падацури сымаджэ хъуащ. Бэрэбэнауэм и Iэ ижьыр узырт, бжьамияпщэм - и тэмакъыр. Дыгузэващ, ахэр хэмытмэ, концертыр фагъуэ хъунут. Ауэ пшыхьым щыщIидзэну дыдэм абыхэм къарууэ яIэр зыхалъхьэжри, театрым къекIуэлIащ, хьэлэмэтуи утыкум итащ. Концертым кърихьэлIахэм яхэтт щIыналъэм и губернатор Лутайеф Абдель-Азизи абы и унагъуэри.
АдэкIэ ди гъуэгуанэм щыпытщэн хуейт Тунисым и ипщэIуэкIэ щыIэ къалэ дахэ Кассерин. ЗыплъыхьакIуэ дыщыIащ зэгуэр фIыуэ зызыужьауэ щыIа пасэрей рим къалэ Силиум. VII лIэщIыгъуэм Римрэ Карфагенрэ яку къыдэхъуа зауэм и Iэужьу къалэр хэкIуэдэжащ. Силиум къыхэнэжахэм зыщызыплъыхьхэм нэхъыбэрэ я нэр зытедиер Триумфальнэ аркэрщ - ТекIуэныгъэм и щIэкIыпIэрщ.
Джербэ хытIыгур туристхэм фIыуэ ялъагъу щIы кIапэщ. Мыбы мэжджыт куэд дэтщ, хьэщIэщхэмрэ шхапIэхэмри щымащIэкъым. А псом къадэкIуэу, абы IэпщIэлъапщIагъэм фIыуэ зыщиужьащ: алэрыбгъухэр щащI, дыщэми ятIагъуэми хьэпшып зэхуэмыдэхэр къыщыхащIыкI.
ДэркIэ хытIыгур телъыджэт. Абыи концерт гукъинэж щигъэлъэгъуащ «Кабардинка»-м. Псори зэхэту Тунис Республикэм тхьэмахуэкIэ щыIащ ансамблыр, Габес, Сфакс, Сусс, нэгъуэщI къалэхэми концерт щитащ. «Рус!», «Совьет!», «Кавказ!», «Кабардино-Балкария!» жаIэу, дэнэкIи дыщаIэтырт, ди пшыхьхэм цIыхухэр пэплъэрт, газетхэм тхыгъэшхуэхэр «Кабардинка»-м траухуэрт. ДыщэкI ФатIимэ, Уэрэзей Лидэ, Ашуров Падацур, Къуэдз Михаил, Сэхъу Борис, Новиков Геннадий сымэ я макъамэм игъэдымырт концерт пэшхэм къекIуалIэхэр, апхуэдиз Iэзагъ ябгъэдэлът къэфакIуэхэми.
... Ансамблыр щыхьэщIащ Сусс къалэм и губернатор Шешиа Аморэ и деж. Ар хьэлэмэту къытхутепсэлъыхьащ езым и лъахэм, апхуэдэ дыдэуи фIэгъэщIэгъуэну Къэбэрдей-Балъкъэрым и псэукIэм щIэупщIащ, ди щэнхабзэ, экономикэ Iуэхухэр зыхуэдэр зригъэщIащ...
Ливием и къалащхьэм щэкIуэгъуэм и 30-м дынэсащ. Триполи и кинотеатр нэхъыфI дыдэ «Ваддане»-м ансамблым концерт щитащ дыгъэгъазэм и 1-м. ЦIыху 500-м я Iэгуауэмрэ щытхъумрэ къалъысащ къэфакIуэхэм а пщыхьэщхьэм. Къыхэзгъэщынщи, гъуазджэм дихьэхыу ди пшыхьым къекIуэлIам я нэхъыбэр американхэмрэ европейхэмрэт. «Кабардинка»-м зыкъыщигъэлъэгъуащ Триполи километр 60-кIэ пэжыжьэу, губгъуэ нэщI хуабэвэхым къалэ щызыухуэ болгархэмрэ хьэрыпхэмрэ папщIэ. «Кабардинка»-м и иужьрей концертыр Триполи щигъэлъэгъуэжащ.
ЛъэныкъуэкIэ укъеплъмэ, гупым къикIуа гъуэгуанэм иджыри зэ къытригъэзэжыфыну къыпщыхъурт, къэфакIуэхэри музыкантхэри жанти. ИтIанэми, махуэ 55-кIэ къалэ 29-м концерт 52-рэ щыптыныр лэжьыгъэшхуэтэкъэ?!
Етхуанэ континентым
1968 гъэм жэпуэгъуэм и 18-м «Кабардинка»-м и къэфакIуэхэр Шереметьево-2 аэропортым телъэтыкIри, мазитIкIэ Африкэ Ищхъэрэм зыкъыщигъэлъэгъуащ. ИлъэсиплI дэкIри, а махуэ дыдэм техуэу, артистхэр Австралием лъэтащ.
1972 гъэм жэпуэгъуэм и 20-м япэ лъэбакъуэхэр Австралием щытчащ. И япэ концертыр «Кабардинка»-м щитынур къалэ нэхъ инхэм ящыщ Тасманиерт (Лончестон). Уафэгум уиту укъыщеплъыхкIэ а хытIыгур псысэм ещхьу дахащэщ: щхъуантIагъэр куэду, псыежэххэр, бгыхэр, мэзхэр. А псор зэгъусэжу - жэнэтщ. ЦIыху дызыIущIахэри зэпIэзэрыт защIэу, гудзакъэ яIэу къыщIэкIащ, гъуазджэми къызэрымыкIуэу хащIыкIырт. Ар ди дежкIэ мыхьэнэшхуэ зиIэт. Лончестоныр Австралием фIыуэ зызыужьа и къалэхэм ящыщщ, псом хуэмыдэу хьэрычэт Iуэхумрэ сатумкIэ.
... Жэпуэгъуэм и 26-м сыхьэт 20.00-м: Лончестон и «Принцесс» театрым цIыхур щIэзу къекIуэлIащ. Концертым щIидзэн и пэ, утыкум къихьащ къалэм и Iэтащхьэр, Австралием и премьер-министру щыта Гортон Джон, нэгъуэщIхэри. Иужьрейр кIыхьу къэпсэлъащ пшыхьым къекIуэлIахэм артист телъыджэхэр зэралъагъунур къыхигъэщу, къэфакIуэхэми ехъулIэныгъэ яIэну ехъуэхъуу. «Фэ нобэ флъагъунущ къафэ куэд, дахагъэм и щапхъэу. Сэ си дежкIэ пщIэшхуэщ Австралием къытхуеблэгъа «Кабардинка» ансамбль цIэрыIуэм и пшыхьыр къызэIусхыну», - жиIащ абы... ЦIыхухэр щымщ. Ансамблым и оркестрым макъамэр ирешажьэ. Фащэ гъэщIэгъуэнхэр зыщыгъ хъыджэбзхэр псым есу фIэкIа умыщIэну утыкум къихьащ. КъыкъуэкIащ щIалэ къуданхэри. Теплъэгъуэм пэшым щIэсхэр зэщIиIэтащ, Iэгуауэшхуэхэр артистхэм хуаIэту. «Ислъэмей» «Iэхъуэ къафэ», «Гандаган», «ЛIыжьхэр», «Кабардинка» къафэхэр цIыхухэм ягу зэрыдыхьар нэрылъагъут, дэтхэнэми тхуэрытхуэ къытрырагъэгъэзэжырт. Концерт нэужьым къалэ музейм и лэжьакIуэхэм «Lion» клубым драгъэблэгъащ. Артистхэр ешами, бысымхэр ягъэщIэхъуакъым. Абдеж къыщытIущIэжащ Австралием и экс-премьер Гортони. Абы жиIат Совет Союзыр зригъэлъагъуныр зэрихъуэпсапIэр...
Лончестон ансамблым концерти 10 щигъэлъэгъуэнут, абыхэм я билетхэр куэд щIауэ зэбграхат. КъыкIэлъыкIуэу къытпэплъэрт Хобарт, иужькIэ Сингапур, Филиппинхэр. Гъатхэми ди гукъыдэжыр нэхъри къиIэтырт... Гукъинэ тщыхъуахэм ящыщщ «Пщы Соломон и бгъуэнщIагъым» дызэрыщыIар. Езы щIыуэпсым и «музейр» «уардэунэ» зэмыщхьурэ зыбжанэ мэхъу. БгъуэнщIагъ кIуэцIым и щхьэм зыщIагъэкъуауэ щытщ тхыпхъэ хьэлэмэтхэр къызыхэIущIыкIа колоннэхэр (языхэзым и ныбжьыр илъэс мин 42-м хуагъэкIуащ щIэныгъэлIхэм). Ди гъуэгугъэлъагъуэм къыджиIэж хъыбархэм дедаIуэу, набдзэгубдзаплъэу зыщытплъыхьу куэдрэ дыщIэтащ щIы щIагъым...
... Концерт нэужьым, Тасманием ГъуазджэхэмкIэ и цIыхубэ зэгухьэныгъэм зэхуэс хьэлэмэт тхузэхишащ. IуэхущIапIэм и секретарь Керслейк Мойджер гуапэу къытIущIащ. «Кабардинка»-м и Iэзагъыр хуэмыухыу тепсэлъыхьырт ар. ЦIыхушхуэ куэдым (30- 40 хъун зы гупыфIым) дыIуигъэщIащ абы а пщыхьэщхьэм. Яхэтт абыхэм драмэмрэ балетымкIэ артистхэри, гъуазджэм и лэжьакIуэ нэгъуэщIхэри. АрщхьэкIэ, бзэхэр фIыуэ зэрыдмыщIэм лъэпощхьэпо мымащIэ дыIуигъэуащ. Бзаджагъэм хуекIуат хьэмэрэ нэгъуэщIт, зыгуэр къызэупщIащ: «Сыт инджылызыбзэ щIумыщIэр?» - жиIэри. Сэри зызгъэмахэнт: «Уэ щхьэ умыщIэрэ урысыбзэр?» - стыжащ жэуапу. Си псэлъэгъур къикIуэтыну цIыхутэкъым. «Ар пэжщ, - жиIащ абы. - Ауэ инджылызыбзэр - ар Шекспир и бзэщ!». Уэ упагэмэ, сэ сыерыщкъэ, жыхуиIэращи, си псалъэм пызощэ: «Шекспир и IэдакъэщIэкIхэр уахътыншэщ. АрщхьэкIэ урысыбзэри къулейсызкъым. Ар Пушкин, Толстой сымэ я бзэщ!». Ауэрэ зызоплъыхьри, Аронов Евгений нэмыцэбзэ зыщIэ къилъыхъуэу къысIэщIолъагъуэ. Хамэ къэрал хъыджэбз гупым къаухъуреихьа Соттаев Къанщауэрэ КIэш Федяри зэдзэкIакIуэхэм дакъикъэ къэс зыхуагъэзэн хуей мэхъу. Зыми и дэIэпыкъуэгъу мылъыхъуэу, Шэбэзджэрий Рае, Токъу Тося, Жабоевэ Ленэ сымэ IэкIуэлъакIуэу бысымхэм епсэлъылIащ. Зэхуэс хьэлэмэт хъуат...
Хобарт и «Сити Холл»-м зыкъыщыщыдгъэлъэгъуар концерт программэхэм ятещIыхьауэ ямыухуами (утыкур цIыкIут, зыщыбгъэхьэзырын иIэтэкъым), ди артистхэм яхузэфIэкI къагъэнакъым. Концертым и япэ Iыхьэр иухауэ, штатым и губернатор Бастиан Эрик зыкъысхуигъэзащ. «Фи фIэщ фщIы, сэ мащIэкъым мы гъащIэм гъэщIэгъуэну щыслъэгъуар, ауэ а псоми йофIэкI нобэ «Кабардинка»-м дигъэлъэгъуа гъуазджэр», - жиIащ. «Iэхъуэ къафэр» - плIэ, «Къафэр» - тхуэ щрагъэгъэзэщIэжащ а пшыхьым ди артистхэм. Iэгуауэм лъэгуауэри дыщIыгъужу хобартдэсхэм пщIэшхуэ ансамблым къыхуащIащ. Гулъытэншэ дищIакъым щIыпIэм къыщыдэкI «Меркурий» газетми. Абы тхыгъэ кIэщIхэри ансамблым и артистхэм я сурэтхэри щIэх-щIэхыурэ къытридзащ.
... Сингапурым щыIэ ди посольствэм и лIыкIуэ Безрукавников Борис зытегузэвыхьыр а къэралым «Кабардинка»-м и концертхэр зэрыщитыну щIыкIэм и закъуэтэкъым, атIэ артистхэм зэрызагъэпсэхунуми гулъытэшхуэ къыхуищIырт. Сингапурым журналистхэм я лъэIукIэ япэ махуэм пресс-конференцышхуэ зэхэтащ. Газетхэмрэ телевиденэмрэ я лэжьакIуэхэр зыщIэупщIэхэм хуэфэщэн жэуап ди щIалэхэмрэ хъыджэбзхэмрэ иратыфынтэкъэ?!
Езы Сингапурым хуэдэу, и Лъэпкъ театрри зыми ещхьтэкъым. ЦIыху мини 3-м ятещIыхьа пэшым и ныкъуэм нэст щхьэ зытелъыр, адрейр уафэгум уиплъэу зэIухат. Концертым щIидзэным иджыри сыхьэт ныкъуэ иIэжу цIыхур уэру къекIуалIэу хуежьащ, щIэх дыдэуи театрым щIэз хъуащ. Пшыхьым къеблэгъат Безрукавниковыр, хьэрычэтыщIэ Мандыркин Ю. Г., Сингапурым зыхъумэжыныгъэмкIэ и министр Сви Го Кенг, коммуникацэмрэ связымкIэ министр Лин Ёнг Ньюк, щэнхабзэмкIэ министерствэм и парламент секретарь Таддин Шарафудин бин, нэгъуэщIхэри. «Телъыджэщ!», - жаIэрт абыхэм. Плъыфэбэу зэщIэлыдэ Сингапур къалэри «Кабардинка»-м къихьэхуат.
1972 гъэм щэкIуэгъуэм и 17-м дынэсащ Филиппинхэм я къалэ нэхъыщхьэ дыдэ Манилэ. Сыт щыгъуи хуэдэу дахэу «Кабардинка»-м абы концертищ щитащ. Сыт хуэдиз къару халъхьат Филиппин Республикэм ЩэнхабзэмкIэ и центрым артистхэм зыкъыщыщагъэлъэгъуа пщыхьэщхьищым. ИтIани, ахэр жыджэрт, жант, нэжэгужэт...
Адрей щIы кIапэмкIэ
1974 гъэм Москва телеграммэ къикIащ «Кабардинка»-р Латин Америкэм мазищкIэ зыкъыщигъэлъэгъуэну зэрырагъэблагъэр иту. Дызыпэплъа хъыбарти, еш зымыщIэ къэфакIуэ гупыр, сэри сахэту, гъуэгу техьащ.
Буэнос-Айрес деж къыщытпежьащ Совет Союзым и Посольствэм и лэжьакIуитI, ди импресарио Тайзлинэ Тамарэ, Италием щыщ щIалэхэу Кассио Клаудиорэ Джанини Рудольфорэ, «Колисео» итальян театрым и администрацэм и лIыкIуэ Родино Патричио Хорхе. Къалэм и Корриентес уэрамым тет «Колумбио Паласио» хьэщIэщым дыщIагъэтIысхьащ. Мыгувэу, Аронов Евгенийрэ Ахмедов Михаилрэ си гъусэу, СССР-м и Посольствэм дыкIуащ, ди лIыкIуэу абы щыIэ Дюкарев Семён дыIущIэну. Ар дэ ди хэкуэгъуу къыщIэкIащ. И анэмрэ и къуэшымрэ Налшык щыпсэуат, и Iыхьлыхэр - Май къалэм. Езы дипломатыр зэман хъарзынэкIэ СССР-м и МИД-м щылэжьат, иджы абы ди къэралым и Iуэхухэр Аргентинэ къэрал жыжьэм щыпхигъэкIыу щыIэт... Къапщтэмэ, Аргентинэм щыпсэум и нэхъыбэр зэман зэхуэмыдэхэм Европэм икIа цIыхухэрщ. Испан, франджы, урыс, нэмыцэ, инджылыз, итальян, украин - сыт хуэдэ лъэпкъым щыщи мы къэралым ущыхуэзэнущ.
...Хъыбар мыщIагъуэ къытIэрыхьащ: кхъухьлъатэ щхьэхуэкIэ ансамблым и фащэхэр къалэм къагъэсын хуеями, ямыгъуэтыжу бзэхащ. Тайзлинэ Тамарэ апхуэдэ ныкъусаныгъэ Iуэхум къызэрыхэкIамкIэ псори игъэкъуаншэрт, нэхъыбэу СССР-м и «Къэрал концертыр». Къэхъуар гурыIуэгъуэтэкъым, Аргентинэм япэу щыттыну концертхэр гувэнкIэ шынагъуэ щыIэт. АрщхьэкIэ куэд дэмыкIыу зэхагъэкIащ къэхъуар: Канадэм и кхъухьлъатэ компанием ди багажыр Майами ишат. Тайзлинэ Тамарэ икIэщIыпIэкIэ Майами лъатэри, фащэхэр къытIэрыхьэжащ, гупым Латин Америкэм щитыну и япэ пшыхьми зыхуигъэхьэзыру хуежьащ... Концертыр сыхьэт 23.30-м щIидзэнут. Апхуэдэу гувауи?! - жыфIэнкIэ хъунщ. КIасэIуэми, ар пэжт... Артистхэм ди жагъуэ хъуащ япэ концертыр ягъэIэпхъуэн хуей зэрыхъуар къыщыджаIэм. Къэралым и Iэтащхьэм къыщхьэщыжу, цIыхубэм политикэ зэщIэхъееныгъэ къалащхьэм щригъэкIуэкIырт, пэкIум ипкъ иткIэ машинэ гъуэгухэри зэхуащIат, уэздыгъи блэртэкъым. Ди жагъуэ хъуащ аргуэру зы махуэ Iуэхуншэу зэрытфIэкIуэдыр.
... Къэсащ куэдрэ дызыпэплъа дакъикъэхэр. «Кабардинка»-ри къызэрыкIат, цIыху щих зыщIэс пэшышхуэми Iэгуауэшхуэр щаIэтырт. Шэч хэлътэкъым ансамблым мы къэралми ехъулIэныгъэ инхэр зэрыщиIэ-
нум. «Колисео» театрым мэкъуауэгъуэм и 13-м щекIуэкIа пшыхьыр куэдым ягу къинэн хуэдэ хъуат. Театрым и унафэщIым зыкъытхуигъазэри жиIащ лъэпкъ хабзэр зи лъабжьэ гъуазджэм ар зэритхьэкъуар. Ар ди дежкIэ щытхъушхуэт. АбыкIэ арэзы хъуат Тайзлинэ Тамари. «Шэч къытесхьэртэкъым сэ къэфакIуэхэм я зэфIэкIыр зэрыиным», - жиIэрт абы.
ансамблым Буэнос-Айрес щита адрей и концертхэри купщIафIэ хъуащ, жэщыкум щIадзэу мызэ-мытIэу абыхэм зыкъагъэлъэгъуами. Фи фIэщ хъурэ, а зэманым дежи театрхэм цIыхухэр щIэз хъурт...
Япэу гулъытэ къытхуэзыщIар щIыпIэм къыщыдэкI «Кларин» газетырщ. Наполеон Карбер ансамблым щытхъурт: «Удихьэхыу уоплъ ансамблым хэт щIалэхэм я къафэм. Ахэр я Iэпкълъэпкъ псомкIи, уеблэмэ нэкIи къофэ. Жану, псынщIэу ягъэлъагъуэ къэфэкIэхэм еплъыр зрегъэгуакIуэ... ЦIыхубзхэми я зыIыгъыкIэм хэхауэ утепсэлъыхь хъунущ. Нэхъ щэныфIэу щытыху, нэхъри удахьэх абыхэм... ЩIалэхэми хъыджэбзхэми къащыпс фащэхэр нэхъ дахэж зыщIыр, къызэрысщыхъумкIэ, я лъэпкъым папщIэ пагэу ар абыхэм зэрызэрахьэрщ».
Зи чэзу концертыр иухауэ, зи ныбжь хэкIуэта цIыхубз гуэр ансамблым хэт щIалэгъуалэм закъыхуигъазэри къехъуэхъуащ, и гуи и пси хыхьэу концерт дахэ ар зэрырагъэплъам папщIэ къэфакIуэхэм фIыщIэ къахуищIащ. ИужькIи дыхуэзэжащ абы. КъызэрыщIэкIамкIэ, ар «Колон» театр цIэрыIуэм и уэрэджыIакIуэ икIи къэфакIуэ, хамэ къэрал щыIэ ермэлыхэм я гъуазджэр зыIэта Мехиа Эме де Рамост. Буэнос-Айрес ар иджыри къыщацIыхурт сурэтыщI хьэлэмэту, журналист IэкIуэу. «Гуп телъыджэщ. Концертым и кIыхьагъкIэ Хэкум сыщагъэхьэщIауэ къысщыхъуащ. Си гур зэрыхагъэхъуар фIыщIэу яIэщ мы щIалэгъуалэм», - жиIат а цIыхубзым. Дэри ди гуапэт апхуэдэ псалъэхэр.
Ла-Платэ. Дызэрыщыгугъауэ къалэ инрэ дэгъуэу къыщIэкIащ ар. Фэеплъ мывэхэр, утхэр зи куэд мы щIыпIэм и тхыдэм зыхэдгъэгъуэзэну зэман димыIами, ар дигу ирихьащ. Ут нэхъыщхьэм «Театро Архентино» унэшхуэр итщ. А театрырт «Кабардинка»-м концерт щигъэлъэгъуэну къыщыпэщылъыр. Дэ абы дыщеплъащ «Лебединое озеро» (Чайковскэм и IэдакъэщIэкIым), «Ромео и Джульетта» (Прокофьевым итхам) оперэ спектаклхэм. Сыхьэт 21.00-м, зэрыжаIэщи, мыIэрысэр щехуэхын щIыпIэ имыIэжу пэшым цIыхур щIэз хъуат. «Кабардинка»-р утыку къихьэри, Iэгуауэшхуэр цIыхухэм яIэтащ. «Къамэ зауэ къафэм», «Голлум», «Абзэхым» «Бэрэбэнауэхэм я къафэм», «Къурш къафэхэм» а пщыхьэщхьэм зыбжанэрэ къытрырагъэгъэзэжат, иужьрейр артистхэм плIэ ягъэлъэгъуащ. ДгъэщIагъуэрт Щомахуэ Хьэмидбий, ДзыхьмыщI Къэралбий, Щоджэн Владимир, Мэрыш Заур, Нэгъуд Борис, Молай Алихъан, Мамбэт Хьэсэн сымэ апхуэдиз къару къызэрызыкъуахыфыр. Концертым и етIуанэ Iыхьэми гупым я къэфэкIэр мынэхъ лъэщмэ, нэхъ махэтэкъым...
...«Кабардинка»-р Эквадор Республикэм и щIыналъэм щыIэщ. ЩIыпIэр ин дыдэщ, Галапагос архипелагри хы Хуэмым и нэгъуэщI хытIыгухэри къызэщIиубыдэу. Кхъухьлъатэ тIысыпIэм къыщытIущIащ совет посольствэм и атташе Губаренкэ Александррэ щIыналъэм щылажьэ импресарио Анхел Тусетрэ. Абыхэм щыгъуазэ дызэращIамкIэ, Гуаякиле цIыху мин 800 щопсэу. Гу зэрылъыттащи, ар дахэщ икIи къабзэщ. Гъуэгугъэлъагъуэ тхуэхъуахэм щIэх дыдэу дынагъэсащ «Гумбольдт Интернационал» хьэщIэщым. Къэтплъыхьащ «Кабардинка»-м концерт щитыну театрри («Театр 9 октября»). Абы и утыкур хуэщIатэкъым «Кабардинка»-м хуэдэ ансамблхэм (гупышхуэхэм), арщхьэкIэ езы пэшыр Iэхуитлъэхуитт, цIыху 1800-рэ зы пщыхьэщхьэм къекIуэлIэфынут. А театрыр къатемыгъэпсыхьами, къэфакIуэ гупыр лъэщу, я гъуазджэм хуэфащэу къэфащ. Концертым щIэсат щIыпIэм и губернатор Гонсалес Гуаяс, Эквадорым и президенту щыта Монрой Хулио Ароселинэ сымэ. ЕтIуанэ пщэдджыжьым къэфакIуэхэр хы Iуфэм Iутащ, сурэт гукъинэжхэр къалэм щызытрагъэхащ.
... Медельин и къалэ театрым щIэщхъу къыщытщыщI пэтащ. Утыкур эвкалипт пхъэбгъу быдэмкIэ къищIыкIат. Концертым «Къамэ зауэ къафэр» Щоджэн Володя щигъэзэщIэн хуейт, ауэ сэр лъэгум къигъэлъеижу къыщIэкIащ. КъэфакIуэр Iэнкун мыхъуу, хэкIыпIэ къигъуэтащ: утыкум и зы кIапэр пхъэбгъу къызэрыгуэкIти, Владимир зым адрейр кIэлъигъэпIащIэу и сэхэм абдеж зыщыхригъэтIащ. КъекIуэлIахэм абы и къафэр гъэщIэгъуэн дыдэ ящыхъуат.
Панамэм зы концерт закъуэт ансамблым щигъэлъэгъуэнур. А зыри, абы сыт щыгъуи хуэдэу, Iэтауэ иригъэкIуэкIащ. «Новая Панама» спорт уардэунэм гупым щита концертыр зрагъэлъэгъуат Панамэ Республикэм и президент Лакас Деметриос Басилиорэ и щхьэгъусэмрэ, къэрал лэжьакIуэхэм, профессор Вольский В. В., Сычев Станислав, нэгъуэщI лъыщхьэ куэдми. Пшыхьым и япэ Iыхьэр иухауэ Лакас Деметриос сыщрагъэцIыхум, абы жиIащ спектаклыр гъуэзэджэ зэрыщыхъуар икIи ансамблыр зэрыщыту и резиденцэм зэрыригъэблагъэр. АрщхьэкIэ Коста-Рикэ Республикэм и Сан-Хосе къалэр къытпэплъэрт...
Манагуа. 1970 гъэм цIыху мин 400 зыдэса къалэ ефIакIуэм илъэситI дэкIауэ дыщыIущIам дызыIуплъар шынагъуэт: щIы хъеям унэ мин 70-м щыщу мин 60-р зэтригъэщэщат. ЗакъуэтIакъуэт зэфIагъэувэжыфар. Къалэ зэтекъутар зыбгына цIыху минипщI бжыгъэхэр щIыунэхэм, шатырхэм щыпсэууэ арат. Куэд дыдэ къулейсыз ищIат а гузэвэгъуэм. Манагуадэсхэм папщIэ «Кабардинка»-м зы пщыхьэщхьэм тIэу концерт итащ. Пшыхь нэужьхэм цIыхухэм нэжэгужагъэу ядэтлъэгъуам и уасэт абы артистхэм трагъэкIуэда я къарур. «Дыкъэвгъэпсэужащ, дуней зэрыщыIэр дывгъэлъагъужащ», - жаIэрт цIыхухэм...
ПщыхьэщхьитIкIэ «Кабардинка» къэфакIуэ ансамблым и гъуазджэм нэIуасэ ищIащ Сальвадор щыпсэухэр. Абы концертхэр щигъэлъэгъуащ къалэм дэт Президент театрымрэ СпортымкIэ цIыхубэ унэмрэ.
... Ульбашев Мутай, Шабаев Виктор, Сэхъу Борис, Щомахуэ Хьэмидбий, Iэсей Светланэ, Гридневэ Наталье, Къуэдз Iэбубэчыр, Молей Алихъан, Балъкъэр СэфрэIил сымэ Перум и зы шхапIэ гуэрым щетIысэхащ. Шхын къэзыхьхэр емыпIэщIэкIми, Шабаев Виктор къэмэжэлIэIуа къыщIэкIынти, Iэнэм телъ шыбжий сыр гъурыр къипхъуатэщ зэхигъэныщкIуэри, ишхащ. АрщхьэкIэ лей зыщIам зэрыхуэмыгъум ещхьу, Виктор шыбжий ишхам уасэфI щIитыжын хуей хъуащ - ар джэрэзу къытехуащ. И гъусэхэри шхапIэм щIэсхэри щтэIэщтаблэ хъуауэ къажыхь, зыкъэзыщIэжа гуэрхэм дохутыр къраджэри, ар сымаджэщым яшэ. Хъыджэбзхэм хъыбар къыдагъащIэ: «Авик хьэлъэщ», - жаIэри... АрщхьэкIэ Виктор мыгувэу зыкъищIэжащ, дохутырхэм дымыгузавэми хъуну къыджаIащ. Псори и пIэм изэгъэжа и ужькIэ, а Iуэхур артистхэм гушыIэм хуахьыжащ, перу шыбжийм и къарур къыхагъэщу. Ар 1974 гъэм шыщхьэуIум и 14-рт.
Ди Iуэхухэм хэмытыххауэ, «Кабардинка»-р Доминикан Республикэми щыхьэщIащ.
«Кабардинка» къэфакIуэ гупым жэуаплыныгъэшхуэ и пщэ дэлът. Совет Союзым и цIыху здэщымыIа Доминиканым щыпсэухэр къыдэхьэхын хуейт, ди къэралым лъэпкъ гъуазджэ хьэлэмэтхэр зэриIэр абыхэм захегъэщIэнри Iуэху цIыкIутэкъым.
Санто-Домингэ и ЦIыхубэ театрыр хуитт (цIыху 1600-м ятещIыхьат), зыхуей псомкIи къызэгъэпэщат артистхэр зэрыхьэ утыкури. Ульбашев Мутай щыгуфIыкIащ абы. Театрыр къэтплъыхьу, абы и унафэщI Диас Боннели Ахмедовыр еупщIащ цIыху къахуекIуалIэм и бжыгъэр сыт хуэдэми. «Театрыр зэрыин дыдэм гу лъыфтагъэнщ, закъуэтIакъуэрэщ абы щIэз щыхъур», - укIытапэу къитащ Боннели жэуап.
КъэфакIуэ гупым и щыIэкIэм, ехъулIэныгъэм, Совет Союзым и цIыхухэм я шыфэлIыфэм, гъуазджэм, щэнхабзэм, нэгъуэщIу жыпIэмэ, ди гъащIэм теухуауэ сыкъыщагъэпсэлъащ пресс-конференц къызэрагъэпэщам. Доминикан Республикэм щыпсэухэми журналистхэми куэд яфIэгъэщIэгъуэнт... Псалъэ тафэтелэ хэмыту жысIэнщи, «Кабардинка»-м а щIыпIэми цIыхухэм ягу ирихьу зыкъыщигъэлъэгъуащ. «Es un espectaculo magnifico» («Это прекрасный спектакль»), - жаIэрт къыдэхъуэхъухэм. IэгуауэкIэ артистхэр тIэу-щэ утыку кърашэжырт, ягу дыхьа къэфэкIэхэм къытрырагъэгъэзэжырт. Апхуэдэу гуапэу къазэрыIущIэм къэфакIуэхэми къаруущIэ къахилъхьэрт.
... Доминикан Республикэм дыщыIэху (концертипщI щитат ансамблым), Санто-Домингэ и Автоном университетым и ректор Толентинэ Марио и еджапIэм деблэгъэну дыхунэсащ. Профессорыр сэлам гуапэкIэ къытпежьэри, щылажьэ пэшым дыщIишащ. Илъэс куэд щIауэ ар зи унафэщI университетым и тхыдэм абы щыгъуазэ дищIащ. КъызэрыщIэкIамкIэ, университетым и къалэныр унагъуэ къулейсызхэм ящыщ щIалэгъуалэр иригъэджэнырщ. Курыт школыр къэзыух ныбжьыщIэр абы экзаменыншэу къещтэ, еджакIуэ мин 20-м нэблагъэ иIэщ. Университетым езым и уставрэ бюджет мыинрэ иIэжщ. IэщIагъэ зэхуэмыдэхэм щыхурагъаджэ еджапIэм къытхутепсэлъыхьа нэужь, Марио къызэлъэIуащ ди щIыпIэм щыIэ еджапIэ нэхъыщхьэхэм я гугъу хуэсщIыну. Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал университетым и лэжьэкIэр къыхэзгъэщащ. Ди университетым тыгъэ хуищIу ректорым къызитащ Санто-Домингэ Автоном университетым и тхыдэм теухуа тхылъыр, апхуэдэуи я студент ансамблым игъэзащIэ уэрэдхэр зытетха пластинкэри саугъэтыфI тщыхъуащ.
Санто-Домингэ щытлъэгъуащ япэ дыдэу абы щаухуа мывэ унэр, Колумб Христофор и кхъащхьэр, XVI лIэщIыгъуэм яухуа «Санта Клара» члисэр. ЗэдгъэцIыхуащ щIыпIэм и радио IуэхущIапIэри - «Радио Миль» зи фIэщыгъэр. Ауэ ахэракъым нэхъапэр. Къэдгъэзэжынщ «Кабардинка»-м мы республикэм щита и концертхэмкIэ. Адрейхэм хуэмыдэу, иджы «Къафэм» арэзы дыдэ сыкъищIат. Хъарзынэу Мамбэт Хьэсэн абы солор щигъэзэщIащ. МацIэ Русланрэ Щомахуэ Хьэмидбийрэ я «ЗэныбжьэгъуитI» къафэр куэдым ягу ирихьащ, Щоджэныр и сапэхэтIэхэмкIэ, Ало Жаннэ, БжэныкIэ Надеждэ, Iэсей Светланэ, Шэбэзджэрий Рае сымэ я «Хъыджэбз къафэмкIэ», ДзыхьмыщIхэ Къэралбийрэ Зарэрэ «ИслъэмеймкIэ», Мысачэ Валентинэ «Гандо-ГанымкIэ», Нэгъуд Борисрэ Джатэжь Хьэмидбийрэ «ПсэлъыхъухэмкIэ», Балъкъэр СэфрэIил, Соттаев Къанщауэ, КIэрэф Анатолэ, Молей Алихъан сымэ «Мэлыхъуэ къафэмкIэ», Жабоевэ Еленэрэ Нэгъуд Любэрэ «Акушин къафэмкIэ», Къарэжь Людмилэрэ Мэрыш Зауррэ «КартулимкIэ» цIэрыIуэ щыхъуат Доминикан щIыналъэм. А зэманым ирихьэлIэу къэфакIуэ гупым къызэпичат Аргентинэ, Эквадор, Колумбие, Панамэ, Коста-Рикэ, Никарагуа, Сальвадор, Перу, иужьрейуэ - Доминикан Республикэр.
Къыхэзмыгъэщу хъункъым Доминиканым и Президент Балагер Хоакин дызэригъэхьэщIари. Дельгадэ ЦIыхубэ унэм и пэш удзыфэм драгъэблэгъащ. Балагерым зырызыххэу псоми сэлам къыдихащ, Совет Союзым япэу икIа дэ лIыгъэшхуэ къызэрыддилъэгъуар псом япэу абы къыхигъэщащ. «Кабардинка»-м и гъуазджэр иджы япэу ялъагъуу аращ ди цIыхухэм, ар абыхэм щIэщыгъуэ ящыхъуащ, уеблэмэ фIыуэ ялъэгъуауэ къысщохъу. Мы Iуэху къефхьэжьар хабзэ дахэ тхуэхъуу, ди щIыналъэхэр нэхъ гъунэгъу зэхуэтщIамэ, ди гуапэ хъунут», - жиIащ Iэтащхьэм. Сэ абы жесIащ Союзым нэгъуэщI IуэрыIуатэ гуп хьэлэмэтхэри, уэрэджыIакIуэ, къэфакIуэ хъарзынэ Iэджи зэриIэр. Балагер Хоакин куэдым щIэупщIащ: абы фIэхьэлэмэтт СССР-м щэнхабзэ и лъэныкъуэкIэ и Iуэху зытетхэри, щIалэгъуалэм гъэсэныгъэ дедгъэкIуэкIхэр сыт хуэдэми, нэгъуэщIхэри. Я къэралыр къызэрытщыхъуам, цIыхубэр къызэрытIущIам теухуауэ къыщыдэупщIым, я цIыхухэм - гуапагъэ, щIыналъэм - дахагъэ зэрадэтлъэгъуар къыхэзгъэщащ.
«Триумф «Кабардинки». Арат фIищар и тхыгъэм Мехикэ къыщыдэкI «Эль Диа» газетым ди япэ концертыр а щIыпIэм щыщалъэгъуам щыгъуэ. «Дызэрыщыгугъауэ, «Кабардинка» ансамблым фIыуэ зыкъыщигъэлъэгъуащ «Аудиторио Насиональ» театрым. КъэфакIуэ хъыджэбзхэм я дахагъэр къыхегъэщ я фащэхэм: дыщэ IуданэкIэ къэдыхьа шылэ щэкIым пыIэ лъагэр щIыгъужу - зы телъыджэщ. Ар йокIупс цIыхухъухэм я фащэ зэкIужми... «Кабардинка»-м игъэзэщIащ ар IуэрыIуатэ ансамбль нэхъыфI дыдэхэм ящыщ зыщI и къафэхэр. Гупыр ткIийуэ тетщ лIэщIыгъуэкIэрэ и лъэпкъым къыдэгъуэгурыкIуа къафэжьхэм, ахэр абы къегъэщIэрэщIэж. Усыгъэр, къабзагъэр я лъабжьэу Кавказым нэс къытхураха гъуазджэм хэплъэгъуэнущ я лъахэм теухуа хъыбархэр. «ИслъэмейкIэ» зи концертыр къыщIэзыдзэу «Къамэ зауэ къафэ», «Хъыджэбз къафэ», «ФIыуэ зэрылъагъухэм я къафэ», «Мэлыхъуэ къафэ», нэгъуэщI телъыджэ куэдми дыхэзыгъэплъа «Кабардинка»-р Мехикэм щыпсэухэм я гум дыхьащ».
Мынэхъ мащIэу лэжьыгъэ хъарзынэхэр ансамблым щригъэкIуэкIащ Кубэ Республикэми.
МазиплI гъуэгуанэ... Латин Америкэм и къэрал 11. Абы куэд къыбжеIэ...
ФIыщIэ яхузощI а зэманым «Кабардинка»-м хэта артистхэм, я нэхъ зэман гугъум, я унафэщIхэм, нэхъыжьхэм я жыIэмрэ чэнджэщымрэ тету ахэр гъуазджэм зэрыхуэлэжьам папщIэ. 1977 гъэм накъыгъэм и 2-м «Кабардинка» къэфакIуэ гупыр Чехословакием и къалащхьэм хуоблагъэри, махуэ 20-кIэ щолажьэ, ТекIуэныгъэм и махуэр абы къыщрагъэхьэ, ягъэлъапIэри, я гъуэгуанэм пащэ. Накъыгъэм и 22-м ансамблым и артистхэр Польшэм макIуэ икIи мэкъуауэгъуэм и 30 пщIондэ Варшавэрэ нэгъуэщI къалэхэмрэ зыкъыщагъэлъагъуэ. Польшэм икIри, гупым концертхэр щитащ Германием. Къэрал зэгъунэгъуищым пщIэрэ щIыхьрэ пылъу и лэжьыгъэр щригъэкIуэкIауэ «Кабардинка»-р Хэкум къекIуэлIэжащ бадзэуэгъуэм и 6-м. КъэфакIуэхэр иджыри щыгъуазэтэкъым щIэх дыдэу аргуэру гъуэгуанэ зэрытехьэжынум...
|
17.04.2024 - 16:08 Мэлыжьыхьым и 5 - 9-хэм Анапэ къалэм щекIуэкIащ Урысей МВД-м IэпщэрыбанэмкIэ и чемпионат. Абы япэ увыпIэр къыщихьащ КъБР-м щыIэ МВД-м и гупым. |
|
17.04.2024 - 16:05 «Тхыдэ мыхьэнэ зиIэ щIыпIэхэр дывгъэхъумэ» къыхуеджэныгъэм щIэту а махуэр гъэ къэс гъэлъэпIэным теухуа унафэр 1982 гъэм ЮНЕСКО зэгухьэныгъэм Фэеплъхэмрэ щIыпIэ хьэлэмэтхэмрэ хъумэнымкIэ и дунейпсо |
|
17.04.2024 - 09:01 Къэбэрдей-Балъкъэр, Къэрэшей-Шэрджэс, Адыгэ, Ингуш, Осетие Ищхъэрэ - Алание республикэхэм я цIыхубэ артист, «Адыгейм и ЩIыхь» медалыр зыхуагъэфэща уэрэджыIакIуэ цIэрыIуэ Нэхущ Чэрим иджыблагъэ къра |
|
17.04.2024 - 09:01 Котляровхэ Мариерэ Викторрэ я тхылъ тедзапIэм къыщыдэкIащ дунейм щыцIэрыIуэ бзылъхугъэ Хьэгъундокъуэ Елмэсхъан теухуа «Черкешенка» тхылъыр. |
|
17.04.2024 - 09:00 Астрономхэм къызэрахутауэ, ди Дыгъэм хуэдгъэдэну нэхъ тпэгъунэгъуу уахэм зыщызыгъазэр вагъуищу зэхэт Альфа Центаврэ гуэрэным хыхьэ Проксимэ Центаврэщ. |
|