Бюгюнлюкге коронавирусдан Россейде ГамКовидВак («Спутник V») эм ЭпивакКорона вакцинала бардыла, талай замандан алагъа КовиВак да къошуллукъду. Аны Чумаков атлы илму арада жарашдыргъандыла. Вакциналаны бири биринден не башхалыкълары болгъаныны, прививка къалай этилгенини эмда бу иш бла байламлы кёп энчиликлени юсюнден Роспотребнадзорну КъМР-де Управлениясыны специалистлери ангылатадыла.
- «Гам-КОВИД-Вак» не тюрлю вакцинады?
- Аны Н. Ф. Гамалеи атлы эпидемиология эмда микробиология жаны бла Миллет илму арада жарашдыргъандыла. Препаратны эки кере саладыла, арасында юч ыйыкъ (21 кюн) сакълап. Андан сора 42 кюн озгъаны бла тынгылы иммунитет къуралады.
«Гам-КОВИД-Вак» вектор вакцинады, SARS-CoV-2 вирус къозгъагъан ауруугъа къажау профилактикада хайырланыргъа жарайды. Аны къурагъанда вирусну кесеклерин къошмайдыла, жаланда биотехнология амал бла этедиле.
Препарат эки кесекден къуралады. Биринчисинде адамны аденовирусуну мурдорунда аденовирус вектор барды. Аны юсюнде уа SARS-CoV-2 вирусну S-белогуну гени турады. Экинчи кесегинде да аллай аденовирусну азмаз башха тюрлюсюнде энтта да аллай ген барды. Биринчи прививка этилгени бла иммунитет къозгъалады, экинчисинден сора уа ол кючлю болады. Адам ауруугъа жукъса, иммунитет вирусну къысып башлайды. Бу вакцинаны 18 градус сууукълукъда тутаргъа керекди. Аны хайырланыргъа жараулу болжалы жарым жылды.
- Вакциналаны къоркъуусузлугъун тинтгенмидиле?
- «Гам-Ковид-Вак» препаратны къоркъуусузлугъун жаныуарланы талай тюрлюлеринде сынап кёргендиле. Ызы бла кеси эркинликлери бла эки къауум адам салдыргъандыла аны. «Эпи-Вак-Корона» да тийишли тинтиулени барын да ётгенди.
- Прививкадан сора иммунитет неллай бир заманны сакъланады?
- Эки кере салдыргъан амалны хайырындан узакъгъа созулгъан иммунитет къуралыучуду. Анга ушашлы вакциналаны хайырланыудан ал жыллада жыйылгъан сынам, ол эки жылгъа неда андан кёпге окъуна сакъланыргъа болурун кёргюзтеди.
- «ЭпиВакКоронаны» уа не энчилиги барды?
- Аны вирусологияны эмда биотехнологияланы «Вектор» деген къырал илму арада жарашдыргъандыла. Ол да эки кере салынады. Арасында 2-3 ыйыкъ кечинип алай. Иммунитет экинчи прививкадан сора 35-40 кюн озуп къуралады.
«ЭпиВакКорона» – рекомбинант вакцинады. Башхача айтханда, SARS-CoV-2 вирусну S-белогуну юч кесегинде антигенлени химия амал бла жангыдан жарашдыргъан затды ол. Анда консервантлары неда антибиотиклери жокъду.
- Вакциналаны биринде окъуна сау вирус бармыды?
- Бизни къыралда чыгъарылгъан вакциналаны биринде да не вирус, не андан айырып къошхан кесеги жокъду. Ючюнчю вакцина уа - Чумаков атлы илму арада жарашдырыла тургъан КовиВАк – тёрели амал бла этилген препаратды. Башхача айтханда, аны къурамында ёлген SarsCoV-2 вирус барды.
- Прививканы къайда салдырыргъа боллукъду?
- ГамКовидВак вакцинаны республикада битеу медицина организациялагъа келтиргендиле. Аны районлада эмда шахарлада тийишли лицензиялары болгъан поликлиникалада саладыла. Быллай пунктлада холодильникле, башха оборудование да барды. Организациялада прививка этерге сюйгенлеге жерине врачладан бригада барады. Аланы чакъырырча поликлиникагъа сёлешип, вакцинацияны неллай бир адам этерге сюйгенин билдирирге керекди.
- Вакцинациягъа къаллай документле алып барыргъа керекди?
- Прививкагъа келген адамны къолунда паспорту, медицина полиси эм СНИЛС-и болургъа керекди. Аны юсюне гражданиннге къачан къаллай прививка этилгени жазылыучу энчи сертификатны къошаргъа да боллукъду.
- Аны аллында тестле неда анализле берирге керекмиди?
- Анга хазырланнган кезиуде коронавирусха къажау антителле болгъанын борчлу халда тинтирге кереклиси жокъду. Алай адам ары дери анализ берип, къанында ауруугъа къажау иммуноглобулинле болгъанын тохташдыргъан эсе, анга вакцина салыргъа керекмейди. Коронавирусха анализге уа врач жаланда аурууну ышанларын кёрсе жибереди. Аны хакъсыз этедиле.
- Вакцинациягъа ким жазылыргъа эркинди?
- «Гам-КОВИД-Вак» вакцинаны медицина жаны бла чеклениулери болмагъан гражданланы барына да салыргъа боллукъду. Ол хакъсыз этиледи, адамны ыразылыгъы бла. Жыл санлары 60-дан атлагъанлагъа, кёп адам бла ишлеген социал эмда башха сфералада уруннганлагъа, узакъгъа созулгъан ауруулары болгъанлагъа бегирек да уллу эс бурадыла.
Вакцинация этигиз деп кишини да къысмайдыла, анга ким сюйсе да угъай дерге эркинди. Алай прививкасы болмагъан адамгъа артда ишге орналгъанда угъай дерге боллукъдула. Медицина, билим бериу неда социал учреждениялада уруннганланы уа, эпидемия башланыр деген къоркъуу чыкъса - ишден кетерирге.
- Аллындан жазылыргъа уа керекмиди?
- Жазылмай жарамайды. Нек дегенде, вакцинаны хар орунунда беш адамгъа жетерча доза барды. Аны себепли операторла бешеуленден къауумла къурап, прививкагъа алай чакъырадыла. Жазылырча поликлиникагъа сёлеширге керекди неда Госуслуги порталгъа кирип билдирирге.
- Вакцинацияны къыйматлылыгъы къаллай бирди?
- ГамКовидВак вакцинаны къоркъуусузлугъуна эмда къыйматлылыгъына клиника тинтиуле бла шагъатлыкъ этилгенди. The Lancet медицина журналны быйыл 4 февральда басмаланнган номеринде айтылгъаныча, халкъла аралы экспертле аны аллай болгъанына санайдыла. Тинтиуле бардырылгъан кезиуде прививка этилгенлени 92 процентинде антителле чыкъгъандыла, иммунитет а барында да къуралгъанды. ЭпиВакКорона бла тенглешдиргенде, адамны чархында тапсыз затла къозгъаргъа боллукъ кючю бу вакцинада уллуракъды, алай ол къурагъан иммунитет иги да кёпге сакъланады – эки неда андан аслам жылгъа дери.
- Коронавирусдан дарман жыл сайынмы салынырыкъды?
- РФ-ни Саулукъ сакълау министерствосу COVID ауруудан вакцинацияны профилактика прививкаланы миллет орузламасына къошханды. Анда аны эки тюрлюсю болурун билдиредиле: профилактика халда эмда эпидемиология излемлеге кёре этиллик.
Профилактика прививкала адам улуну арасында кенг жайылгъан жукъгъан ауруулагъа къажау халда этиледиле. Сёз мында корь, краснуха, паротит, полиомиелит, чечек, дифтерия, кесекле, туберкулёз, гепатита В, столбняк эм башха аурууланы юсюнден барады.
Эпидемиология излемлеге кёре уа вакцинацияны эпидемия къозгъалыр деген къоркъуу чыкъса этедиле. Сёз ючюн, губула жайгъан энцефалитге къажау кезиулю вакцинация барды.
- Вакцинаны салдырмазгъа сылтаула къаллайдыла?
- ол къуралгъан затланы къайсысына да тёзюмсюзлюк болса;
- ауур аллергия;
- узакъгъа созулгъан ауруу къозгъалгъан кезиу;
- ауурлукъ, сабийге ёшюн берген кезиуле;
- 18 жыл толмагъан.
- Вакцинациядан сора адамны температурасы кётюрюлсе, не этерге керекди? Андан башха не зат сакъларгъа боллукъду дагъыда?
- Прививканы этгенден сора адам жарым сагъатны врачланы кёз туураларында болургъа керекди. Бир-юч сутканы ичинде аны башы аурургъа, къолу, саны тюшерге, температурасы кётюрюлюрге, укол этилген жери да аз-маз ачытып турургъа боллукъду. Кёлю аман этген, безлери уллуракъ болгъан, ашха кёлю бармагъан ышанла уа аз эсленедиле. Ала бары да юч кюнден кёпге созулсала, медицина учреждениягъа атланыргъа керекди.
Вакцина этилген жерге юч кюнню ичинде суу жетдирмесе игиди. Дагъыда ол заманны ауур иш бла кюреширге, чагъыр ичерге, саунагъа неда банягъа барыргъа жарамайды. Укол этген жер къызылдым болуп, ачытып тура эсе, антигистамин дарман ичерге боллукъду. Иссилик сакъланып турса уа – аны тюшюрген препаратланы хайырланыргъа.
- Вакцинациядан сора юйде олтурургъа керекмиди?
- Угъай, керекмейди. Нек дегенде вакцинада адамгъа заранлы вирус жокъду, аны себепли прививка этдирген адам тёгерекдегилеге къоркъуу келтирмейди.
- Маскасыз айланыргъа уа жарарыкъмыды?
- Вакцинация этилгенликге, солуу органланы къоруулагъан затланы къояргъа керекмейди. Кёп болуп, бир жерге басыныргъа да жарамайды.
- Ауруп бошагъан адамлагъа уа вакцинаны салдырыргъа керекмиди?
- Бу препарат аурууну профилактикасын жалчытырча хайырланылады. Жукъгъан аурууладан къайтышхандан сора аны этерге боллукъду.
- Кесекледен сора Covid-19 ауруугъа иммунитет къуралыргъа боллукъмуду?
- Гриппни вирусу къоркъуулу болгъанын, андан да тийишли вакцинаны салдырыргъа кереклисин унутургъа керекмейди. Алай аны бла ауруп бошагъан адамны иммунитети коронавирусха жукъгъанда да себеплик этерге боллукъду. Ол бу аурууну къутхарлыкъды деп айтыргъа уа жарамайды. Эки ауруу да жайылгъан кезиуде гриппден вакцинаны салдырыу уллу магъананы тутады.
- Вакцинацияны юсюнден толуракъ хапар къайры сёлешип билирге боллукъду?
- КъМР-ни Саулукъ сакълау министерствосунда бла Роспотребнадзорну регионда Управлениясында бу иш бла байламлы телефон ызла ачылгъандыла. Эрттенликде сагъат тогъуздан башлап, ингирде сагъат алтыгъа дери 42-19-83 неда 42-26-78 номерле бла сёлешип соруу берирге боллукъду.
Вакцинациягъа уа жашагъан жеригизде поликлиникагъа сёлешип жазылыргъа амал барды. Аны эталмасагъыз неда берилген медицина жумушну качествосу бла ыразы тюйюл эсегиз, Роспотребнадзоргъа неда министерствогъа тарыгъыгъыз.
