1966 гъэм СССР-м и Совет Нэхъыщхьэм и ­Президиумым и унафэкIэ ди къэралым Геологым и махуэр щагъэуващ. Мэлыжьыхьым и япэ тхьэмахуэ махуэм ар щIытрагъэхуар, зэрыгурыIуэгъуэщи, абдежыращ геологхэм гъэмахуэм ирагъэкIуэкIыну я губгъуэ лэжьыгъэхэм щIэгъэхуэбжьауэ зыхуагъэхэзырын щыщIадзэр.
Дыкъэзыухъуреихь дунейм и хъугъуэфIыгъуэхэр къэбгъэсэбэп зэрыхъунум ижь-ижьыжкIэрэ ди планетэм щыпсэуа цIыхухэми гу лъатат. Геологие щIэныгъэм ехьэлIа сатырхэм дащрохьэлIэ алыдж еджагъэшхуэхэу Пифагоррэ Аристотелрэ къызэранэкIа я тхыгъэхэми, щIэныгъэм а и къудамэми хэлъхьэныгъэфIхэр хуэзыщIа, философ, сурэтыщI, тхакIуэ цIэрыIуэ Леонардо да Винчи и лэжьыгъэхэми.
АрщхьэкIэ, къыхэгъэщыпхъэр аращи, геологие щIэныгъэм зиужьын щыщIидзар щIым къыщIах хъугъуэфIыгъуэхэм цIыхухэр нэхъ хуэныкъуэ щыхъуа XVIII лIэщIыгъуэращ. Ауэрэ, геологием пыщIа IэщIагъэхэри дунейм къытехьащ.
Урысейм геолог IэщIагъэр къыщыгъэунэхунымкIи, щIым щIэлъ хъугъуэфIыгъуэхэр къыщыхутэнымкIэ къэрал IуэхущIапIэ псо къыщызэгъэпэщынымкIи япэу унафэ щызыщIауэ щытар пащтыхь Пётр Езанэрщ. Ар къыщыхъуар 1700 гъэращ.
Мы зэманым Геологым и махуэр щагъэлъапIэ СССР-м хыхьэу щыта языныкъуэ адрей къэралхэми: Украинэм, Белэрусым, Къыргъызым.
1966 гъэм КъухьэпIэ Сыбырым къыщагъуэтащ щIыдагъэрэ газрэ куэдыщэу здэщыIэ щIыпIэ. ИкIи, Академик Яншин Александр зи пашэ гупым я жэрдэмкIэ, СССР-м и Совет Нэхъыщхьэм и Президиумым гъатхэпэм и 31-м къищта Унафэм тету, а илъэс дыдэм мэлыжьыхьым и япэ тхьэмахуэр Геологым и махуэу ди къэралым щагъэуващ. Ар ягъэлъапIэ геофизикхэм, геохимикхэм, геоморфологхэм, шахтэ кIуэцIхэм щылажьэхэм, «маркшейдер» цIэ телъыджэр зыфIащу, бгыхэм щIэлъ хъугъуэфIыгъуэхэр къэхутэным зи IэщIагъэр тезыухуа инженерхэм, еджапIэ нэхъыщхьэхэм щIэсхэм, абыхэм я гъэсакIуэхэм.
ГъэщIэгъуэнщ
- ЩIэныгъэлIхэм къызэрахутамкIэ, ЩIы Хъурейм илъэс меларди 4,5-м нэблагъэ и ныбжьщ.
- Кольскэ хытIыгуныкъуэм щыпхаугъуэныкIа мащэ нэхъ ин дыдэм километр 12,26-рэ и кууагъщ. Абы и лъабжьэм хуабэр градус 220-м щынос.
- Антарктидэм щыIэ Эребус мафIэбгыр бахъэ ­къихупIэщ. ПсыIагъэм и жахуэхэр щIым къызэрытехьэу мэщт, асыхьэту мыл щохъури, абдеж дыдэм къат-къатурэ щызэтрещIэ.
- Тыркумэн хэгъэгум и Дарваз кратерым цIыхухэр «жыхьэнмэм и бжэкIи» йоджэ. 1971 гъэм абдежым геологхэм щIыр щаубрум бгъуэнщIагъ куущэ къыщыщIагъэщащ. Гъуэжлау абрагъуэм кърихуу щIэзыдза гъуэзыр, цIыхухэм я узыншагъэм дежкIэ зэрану къалъытэри, щIым и щхьэфэм къынамыгъэсын щхьэкIэ абы мафIэ ирадзащ. Ар мыункIыфIыжауэ иджыри къыздэсым маблэ.