Ала Орджоникидзеде рабфакда окъугъанда танышхандыла. Атабызгъа Текулары башха къызны сайлап тургъанлай, ол а Кёнделеннге чачы табанына жетген, назик Мариямны алып келгенди. Махайны огъурлу атасы бла анасы жашлары адет-тёрени бузгъанына алгъа ыразы болмагъан эселе да, артда келинлерин сюк сюйгендиле. «Кёчгюнчюлюк башланнганда, анабыз, аланы башха-башха элтириклерин билген этгенча, жашыны юйюне келип: «Келин, мен санга ыразы болгъанча, Аллах да ыразы болсун»,-дегенин бизге атабызны эгечи айтхан эди. Жыйырма жыллары да толгъунчу аланы араларында жаратылгъан сюймекликни ала ахыр такъыйкъаларына дери сакълагъандыла. Экиси да, жомакъда айтылгъанча, бирге кёп да, насыплы да жашагъандыла, араларында тюгел эки ай да озмай, бир жыл ёлгендиле. Аланы бир бирге хурмет этгенлерине, бир бирлерине сакъ болгъанларына ким да сукъланырча эди. Атабыз келир заманындан бираз кечиксе, анабыз, тынгысыз болуп, эшикден юйге кирмеучю эди. Атабыз а, юйге кире келгенлей, аны кёрмесе: «Къайдады анагъыз, не зат ашагъанды?»-деп сорур эди.
Атабызны быстырларын да анабыз кишиге ышанмагъанды, хар заманда да кеси жуугъанды. Биз, къаты болуп, къоймай, алып жуусакъ да, артда, тыншчыкъ арбазгъа чыгъып, кёлеклерини женглерине, жагъаларына тинтип къарагъанды. Бюсюремесе, жангыдан алып жуугъанды. Арт заманларында, къарыусуз болуп, атабызны тёшек кереклерин, кёлеклерин бизге жууаргъа къойгъанды, ич быстырларын, къол жаулукъларын, носкилерин а ахыр кюнлерине дери кеси жуууп, итиу уруп, шифоньерде бир бири юслерине тапчыкъ салып туруучу эди.
Атабыз а анга ёмюрде ийнек саудурмагъанды, от этдирмегенди. Эсимдеди, элге газ келгинчи, батареяланы ташкёмюр бла жылытып тургъаныбыз. Аланы къыздырыр ючюн темир печьге эрттен тёрт челек, ингирликде да аллай бир кёмюр къуяргъа керек болгъанды. Кюлню да анга кёре чыгъарыргъа тюшгенди. Ма атабыз аны анабызгъа угъай да, бизге, къызларына да, этдирмеучю эди. Биз турургъа юйюбюз жылынып, ийнек да сауулуп турур эди. Анабыз а, таза ал ботачыкъ да салып, сютню жарашдыра…
Къуру бизге угъай, тёгерекдеги адамлагъа да ма алай эс тапдыргъандыла ала. Хасанияда юйюбюзню аллындагъы къоншубуз бюгюн-бюгече да айтханлай турады аланы анга этген хурметлерини юсюнден. Сабийлери ууакъладыла, къыйнала болур, бираз тынчайсын деп, атабыз, эрттенликде халжарларына кирип, ийнеклерин саууп, челекни да ит, киштик жетмез жерге салып, кесини ийнеги бла бирге сюрюуге къыстагъанды. Къоншуда ийнеги сауулмагъаннга уа сютден юлюш этмей къоймагъандыла.
Миллетибизни атабызча сюйген, анга аныча къайгъхыргъан мен кёрмегенме. Билимли адам болгъаны себепли Къазахстанда да кёплеге ёкюллюк этгенин, кёплени юйюнде жашатып, жууукъ-ахлуларын излеп тапханын, кёплени ачлыкъдан сакълагъанын Алма-Атада биргелерине жашагъанла айтып тауусалмаучу эдиле.
Атабыз Хасанияны ветеран советине кёп жылланы башчылыкъ этгенди, ахыр кюнлерине дери да къоймагъанды ол ишин. Къоярыкъ эсе да, эллиле унамагъандыла: «Махай, къартлагъа сенича къайгъырлыкъ жокъду»,-деп, жыл сайын аны айырып тургъандыла. Ол а, жыл саны келгенине да къарамай, жангыз къалгъан къартланы, саусузланы, кёп сабийли, къолайсыз юйюрлени жокълап, элни башдан-аякъ къыдырып чыкъгъанды. Алагъа болушур ючюн а кезиуден-кезиуге элни къолайлы, бизнесмен жашлары бла тюбешип, ала бла сёлешип, ишни болумун билдирир эди. Ала уа, кими бал туз, кими ун алып, кими ахча берип, юлешген кезиулери кёп болгъандыла.
Анга шагъатха жаланда бир юлгю келтирсем да тамам сунама. Элде казна юйде тели къызы бла бир тиширыу тургъанды. Атабыз анга не бла да эс тапдырыргъа кюрешгенди. Кезиулю кере ашарыкъла бла хуржун алып барса, эшиклери бегитилип. «Былай болмаучу эди»,-деп, ишекли болуп, барып, терезеден къарайды. Сора ичинде адам болгъанын кёреди да, къоншуда адамланы чакъырып, эшиклени бузуп киредиле. Кирселе, печьде къызыу от этилип, тели къыз да, аны эшигин ачып, аллында олтуруп, ундурукъда уа – анасы ёлюп. Аны жан-жанына уа бал туз, пиринч, тюй хуржунла салынып тура эдиле. Атабыз ол ёлген тиширыуну жууукъларын сурай кетип, эгечин табады да, аны чакъырып, керекли жумушланы алай бла этедиле.
Кече къалыр жери болмагъанны да юйюбюзге алып келир эди. Орамда кечигип баргъан факъырачыны кёрсе, аны да чакъырып, ашатып, юйде къалдырмай къоймаз эди.
Атабыз къатышмай элди бир иш да бола болмаз эди, деп келеди кёлюме. Эсимдеди, бир кезиуде сюрюучю болмай, эллиле къыйналып тургъанлары. Элде жашладан бирине чыкъ деп, кёпле тилеп тургъандыла, ол да унамай. Кюнлени биринде ол сюрюуге чыгъады. Бир къауумла: «Аякъны бек къаты тиреп тургъанса, энди уа не болду?»- деп сорадыла. Ол а:»Да Махай келип тиледи да, анга угъай деялмадым»,-деп жууаплагъанды.
«Заман» газетге жазылыу баргъанда да, атабыз бир жанында къалмагъанды. Арбаздан арбазгъа кирип, ёз тилибизде бир газет чыгъады да, анга жазылмай боллукъ тюйюлдю деп, агитацияны кенг жайып, бералгъанладан ахча да, алып, онглары болмагъанлагъа уа биягъы спонсорлагъа болушлукъ этдирип, кеси газет жаздырыучу эди.
Элни ветеранларыны атларын а барысыны да эсинде тутханды. Анга кесим да шагъатма. Атабыз больницада жатып тургъанлай, Нальчикде ветеранланы советини таматасы телефон бла сёлешеди да: «Махай, кечгинлик бер, алай кесинг билгенликден, 9 Май жетип келеди да, Хасаниядан Ленинградны къатында сермешлеге къатышхан адамланы тизмеси керек эди»,-дейди. Мен да тынгылап тургъанлай, атабыз: «Да жаз тукъумларын»,-деп, барысыны да кёлюнден санап береди.
Адам жашагъан дуниясында къууанч, бушуу да кёреди. Бизни атабызгъа да сынаргъа тюшгенди къыйынлыкъ. Алай аны жюреги къатмагъанды, ол бир заманда жашаудан тюнгюлмегенди. Аллах берген эслилиги бла игиликге ийнаннганлай жашагъанды, кеси да кимге да къолундан келгенича ашхылыкъ этерге кюрешгенди. Аз тюрлю болмайды жашауда, халкъда айтыучулай, къарын къарыннга да къурулдайды, болсада мен атам кишини аманлап бир да эшитмегенме, аны жюрегинде чыртда харамлыкъ жокъ эди.
Абыннганны, терс болгъанны ол сёгерге ашыкъмагъанды, сылтауларын ангыларгъа кюрешгенди. Къызла асламысында аналары бла кенгешиучюдюле, биз а хар не затыбызны да атабызгъа айтханбыз. Ол а, сёзюбюзню бёлмей, тынгылап, керек болса жапсарыр эди, керек болса уа юйретир эди. «Атагъызны таба, мени не этесиз»,-деучю эди анабыз. Алай ол аны ёпкелеп угъай, ёхтемлик бла айтханды.
Атабызны, анабызны да жюрек халаллыкълары, чомартлыкълары уллудан юйюбюз адамладан къуру болмагъанды, сабийлери, туудукълары, аладан туугъанла тёгереклерине басыннганлай тургъандыла. «Сабий болмагъан жерде мёлек да болмайды»,- деп, хар жангы туугъан балагъа къууанып, аны тобукъларына салып, ойнаучу эдиле. Ол заманда юйюбюзде аллай уллу жарыкълыкъ, ырахатлыкъ, къууат бар эди!..
Атаны, ананы да сайламайдыла, ала хар кимни насыбына кёре боладыла,деген сёз барды. Ахшы ата-ана – ол да насыпны бир тюрлюсюдю. Ол насып бизде бар эди.
