Газетледе эм телевиденияда ишлеген журналистлеге Къабарты-Малкъарны Цифралы айныу, связь эмда асламлы коммуникацияла министерствосунда «Наркоманиягъа къажау кюреш» деген семинар бардырылгъанды. Анга министрни орунбасары Гилийланы Мурат, КъМР-ни Саулукъ сакълау министерствосуну психиатрия эм наркология арасыны бёлюмюню таматасы Хасан Хуштов, КъМР-ни кёп функциялы жаш тёлю арасыны бёлюмюню таматасы Заур Тлехураев къатышхандыла.
Семинарны ача, Гилийланы Мурат: «Наркотикле битеу дунияда да жайылып барадыла, ала адамны кеслерине бек терк бойсундурадыла. Аны себепли профилактика иш бек магъаналыды. Жаш тёлю билирге керекди бу жол къайры элтгенин», – дегенди.
Наркотиклени юслеринден айтыргъа керекмиди, тюйюлмюдю деген даулашла кёп заманны барып тургъандыла. Кёп эшитилген зат пропаганда болуп кетмезми деген къоркъуу да бар эди. Алай бусагъатда болум тюрленнгенди: жаш тёлюге угъай да, акъылбалыкъ болмагъанлагъа окъуна жетедиле сатыучула. Ачыкъ айтханда, ала ёлюмню сатадыла, нек дегенде наркоман, эртте-кеч болса да, юйюрюн, тенглерин, ишин, жашауун да тас этеди.
Кеси терс жолгъа тургъаны - ол бир къыйынлыкъды, аны къатында жашагъанланы жашаулары да оюладыла. Ана-аталаны жиляулары, эгеч-къарындашланы жюрек жаралары, наркоманланы сабийлерини мудахлыкълары: бир адам кёплени насыпсыз этеди, жюрек тынчлыкъларын урлайды. Белгилиди, хар жюз наркомандан ючюсю-тёртюсю къояладыла наркотиклени.
– Андан сау болгъаннга да ремиссиядады дейбиз. Наркоман, аман къылыгъын къоюп, он, жыйырма жыл жашаса да, кюнлени биринде жангыдан наркотиклеге тартылып башларгъа болады, – дегенди Хасан Хуштов. – Хау, бирле ёлюп кетгинчи да тазалай къаладыла, алай алгъаракъда биз таныгъан биреу, тогъуз жыл тазалай тургъандан сора биягъы осал къылыгъына къайтханды. Шёндюгю медицина адамгъа болушады, алай наркоманны эсинден кетмейди «къууаннган» заманы. Ол ары къайтыргъа болады. Аллай къоркъуу болмаз ючюн, наркотиклеге эшиклени ачмагъыз, танымагъыз, билмегиз аланы.
Заур Тлехураевни «Пациент Р» деген бериую мен бакъгъан адамны юсюнденди. Ол бизни арагъа тюшеди да, сора кюн сайын келип, кабинетимде олтуруп, кесини жашаууну юсюнден айта эди. Манга ишлерге къоймайса, демегенме. Баям, ол заманда аны жюрегинде бир зат тюрлене тура болур эди. Мынга тынгылагъанымда, эслейме: нени юсюнден айтса да, ышармай эди. Алай сабийлерин сагъыннганда уа, бети жарый эди.
Наркоманнга багъыуда дарманла жаланда къанын тазалайдыла, алай аман къылыгъын къояр акъылгъа ол кеси келирге керекди. Акъылын, жанын да наркотиксиз жашаргъа итиниую, оюму бийлесе, болум тюрленип башланады. Жашха сабийлерини юсюнден айтып башлайма. Ушакъларымда керти ата болургъа чакъырама. Тохтаялгъанды бу саусуз. Эсигизни бурама: наркомания – аурууду, бек къыйын багъылгъан ауруу. Беш жыл ремиссиядады. Беш жыл наркотиклесиз...Манга телефон бла сёлеше-сёлеше турады. Биринчи ангыламай эдим, къуруда нек сёлешип тургъанын. Артда кеси айтханды: «Машинамда бара тургъанлай, бир наркотикни алыучу жерни неда наркоман тенглерим бла жыйылыучу юйню кёрсем, алгъын жашауум кесине тартып башлайды. Ол заманда врачлагъа, сабийлериме сёлешеме».
Врачладан сора да, бу адамгъа юйюрю бек болушады. Ала аны атмагъандыла, тохтар, деп, ийнанып тургъандыла. Сау болсунла. Эсигизге салайым: наркоманланы асламысы сау болмайды.
Заур Тлехураев бериуню хазырлагъан къыйын болгъанын айтханды. Интервью берген саусузну бети кёрюнмейди, ауазын да тюрлендирирге тюшеди. Ол Психиатрия эм наркология арагъа нек келгенин ачыкъ айтады: юйдегиси сабийлени да алып, кетерге хазыр эди. Саусуз сезгенди: наркотикле аны жашауундан бек сюйгенлерин къыстай эдиле. Алай бу адамны айтханына тынгылагъан ангыларыкъды: ол кесини терслигине толусунлай тюшюнмегенин. Сёз ючюн, аны оюмуна кёре, адам наркоман болуп тууады, аны къаны башхаладан эсе энчиди, наркотиклени излейди. Белгилиди: багъылмагъан аурууланы юслеринден илмуда оюмла кёпдюле. Нек? Алимле аурууну таныялмагъанлары ючюн. Андан къалай багъаргъа билмегенлери ючюн. Ол оюмладан бирине илинип: «Мен терс тюйюлме, къаным аллайды, наркотиклени излеген», – деген къалай тынчды.
Наркоманиядан толусунлай тазаланыу тобагъа къайтыуду. Терслигине женгдирип, адамларындан кечгинлик тилеп, аланы жюреклерин ачыудан сакъларгъа хазыр болуп, жангы жашауну алай башларгъа керекди. Болсада бу бериуню жигити бек кючлю адамды, башхала эталмагъанны этгенди – наркотиклени къойгъанды.
Семинарда Хасан Хуштов шёндюгю наркотикле синтетикалы болгъанлары себепли, адам терк окъуна алагъа юйренип къалгъанын чертгенди. Жаланда бир кере хайырланнганла окъуна наркотиклени къуллары болуп къаладыла. Школда, университетде, неда танымагъан адамла: «Кёрчю, бюсюрерик эсенг», – деп, узатсала, «угъай» дерге керекди. Уялмай, къоркъмай. Жарсыугъа, жаш адамла жаланда ахшы ишледе угъай, осал ишледе да бирлешедиле. Аны ючюн, ата-анала сабийлерине аслам эс бурургъа борчлудула. Сабийни аз да къылыгъы тюрленсе, аны сылтауун билирге керекди.
Хасан Хуштов юйюрню магъаналылыгъын чертгенди, бир юйюрню хапарын да айтханды: «Бизни арада къайта да багъыла туруучу бир наркоман бар эди. Аны бла хар жолдан бир ариу къызы келиучю эди. Атасы багъылгъанда, юйден аш-суу келтирип, бек иги къарай эди. Аллай бузулгъан адамны къызы адепли, ариу болгъанына барыбыз да сейирсинип тургъанбыз. Атасы наркотикни мардадан оздуруп ёледи. Сора бир жылдан осал халда тиширыу тюшеди бизге. Атын, тукъумун жазгъанымда, ишекли болама, къагъытларыбызгъа къарайма – ол кюннге ушагъан ариу къыз эди танымазча тюрленип бизге тюшген саусуз. Атасы ёлгенден сора, аны жолуна тургъанды... Багъабыз. Кетеди. Дагъыда бир жылдан тюшеди да, болушалмайбыз. Ёледи. Атасыча. Аны айтханым: ата-ананы жууаплыкълары чексизди. Ариу къылыкъ, ариу юлгю кёргюзтюгюз. Хау, бек иги адамланы да болады наркоман сабийлери – тенглери неда башха адамла созадыла наркотиклеге. Алай болмаз ючюн, жаланда врачла угъай, ата-анала, устазла да ангылатыргъа керекдиле наркотиклени хаталыкъларын. Сабий тюз боюнлу, жамауатха жарагъан ата-анасын кёрюп турса, ол да бир къорууду, ол да наркотиклеге къажау кючдю. Толусунлай сакъларыкъ амал жокъду. Алай къолубуздан келгенни этейик».
Бу жарсыуну къыйынлыгъын эсге алып, хар элни, шахарны жаш тёлюсю, хурметли таматалары бирлешип, наркотиклени жайгъанланы жолларын кесерге керекдиле. Закон эркин этген чекледе. Баямды: битеу да жамауат къажау сюелмесе, наркотикле бир - бир урларыкъдыла жаш адамларыбызны.
Семинарны ахырында журналистле специалистлеге соруула бергендиле, не статьяла, бериуле хазырларыкъларын сюзгендиле.
Байсыланы Марзият.
