КъБР-м щIы Iуэхухэмрэ мылъку зэхущытыкIэхэмкIэ и министрым и чэнджэ­щэгъу Иуан Аскэрбий и гъусэу, дэ иджыблагъэ дыщыIащ икIи дыщыIущIащ республикэм и гъэмахуэ хъупIэ-хэм ящыщ Хьэмащэ и хэщIапIэ нэхъыщ-хьэм тесхэмрэ абы и Iэхэлъахэм щыIэ Iэбгъэ зыбжанэм щылажьэхэмрэ. Япэу дызэпсэлъахэм ящыщщ Хьэмащэ  хъупIэм и Iэщ «сымаджэщ» IэнатIэм и унафэщI Щомахуэ МуIэед.

- Мы лъэныкъуэмкIэ Къущхьэхъум къыдаху Iэщми, шыми, мэлми я бжыгъэм иужьрей илъэсхэм нэхъ заIэты­жауэ къэплъытэрэ, МуIэед? 
- Iэмыщуи (Iэщышхуэ), мамыщуи (мэл-бжэн), шыуи гъэ къэс къыдахум я бжы-гъэм зэрыхэхъуэр дэркIэ нэрылъагъущ. Iэхэлъахэм къихьэм я узыншагъэр зэ­кIэ­лъызыгъэкIуэн хуей IэщIагъэлIхэм а пщэ­рылъыр зэрагъэзащIэм кIэлъып­лъы­жы­ныр ди къалэнщ. НэгъуэщIу къэдгъэлъагъуэмэ, дэтхэнэ Iэмыщи мамыщи я ­узыншагъэм дэдгъуэн зэрыщымыIэмкIэ тхы­лъымпIэр (ветеринарное свиде­те­льс­т­во) ядэщIыгъуущ Къущхьэхъум къы­зэ­­ры­дахун хуейр, хабзэм зэригъэувымкIэ. Зи ­гугъу тщIы дэфтэрыр зыхуамыгъэхьэзыра къахэкIамэ, апхуэдэ здэщыIэ Iэбгъэхэм я дохутырхэр ди гъусэу, я Iэщышхуи, мэли, шыи къыдоплъыхь, мастэ зыхэIупхъэхэм яхыдогъалъхьэ, ар зэрызэфIэкIам теухуа тхылъымпIэри яIэрыдогъэхьэж. 
- Къэбэрдей-Балъкъэрым абыкIэ хуитыныгъэ къывэзытыр хэт?
- Республикэм мэкъумэш хозяйствэмкIэ и министерствэм деж къыщызэрагъэпэ-ща ветеринар IуэхущIапIэ нэхъыщхьэм.
- Илъэс 30 - 40 ипэкIэ къэралым къыщыхъуа зэхъуэкIыныгъэшхуэхэм къадэ­кIуэу, Къущхьэхъум щIы куэд щызэрамыхьэж хъуауэ, иужькIэ къэунэхуа хабзэщIэхэм ипкъ иткIи бэджэнду къыщамыщтауэ, а псом къахэкIыуи удзыжьхэм щызэщIащтэжауэ ягъэхъыбарырт. Мы зэманым сытым тет хъупIэхэм я Iуэхур?
- Иджыпсту Iэщ, мэл, шы гъэхъуным куэдым нэхъ зратыжащ, уеблэмэ апхуэдизу нэхъ зыдрагъэхьэхыж хъуащи, езыхэр хуит зыхуащIа, я IэмыщIэ иралъхьа щIы кIа­пэхэр къэзыхухьыжхэри яхэтщ. 
- Сыт апхуэдэу щIащIыр?
- Япэрауэ, зыхуит щIыр здэщыIэр, здэгъэзар зэхацIыхукIыжыфын папщIэщ. ЕтIуанэрауэ, я Iэщыр е мэлыр нэгъуэщIым и щIы Iыхьэм, зэрымыщIэкIэ, ирамыгъэхьэн щхьэкIэщ…
- Апхуэдиз зи инагъ хъупIэр къахуэ­хухьрэ?
- ТIэкIу-тIэкIуурэ яхузэфIокI, жэуаплы­ныгъэ зэрахэлъым и нэщэнэу. 
- Мы щIыпIэм нэхъ и гъунэгъу щIы кIа­пэ­хэм къинэмыщIа, модэкIэ нэхъ пхыдзауэ щы­Iэхэри бэджэнду къащтэрэ, Му­Iэед?
- АтIэ! Мес мобыкIэ, - и Iэр ещI бгыщхьэ тафэм зыщиIэтымкIэ, - Къэнжал бгыщхьэ тафэм нэсыхуи абы адкIэжкIи. 
- Ар дауэ? Къанжал деж щиух ди гугъати мыбыкIэ къыщывэгъэщIылIа хъупIэ­хэр!
- Мыбдежым къыщыщIэбдзауэ удэкIуеймэ, япэщIыкIэ Мазэхэ, адэкIэ Къазий и псы­нэ, кIэлъыкIуэу Джэдмышх, нэхъ жы­жьэжу Къанжал, Къанжалышхуэ, Къанжал дыгъафIэ, адрейхэри, кIэщIу жытIэмэ, хъупIэ Iэджи диIэщ. А псоми Iэщыхъуэхэр исщ.
- КъеббжэкIа щIыпIэхэр псори къывэпха?
- АтIэ! «Къанжалышхуэ» жыхуэтIэр инщ, ар зыхуэзэр Къанжал щыгу адкIэжкIэщ, Балъкъ къуршыпс мыдрыщIымкIэ щыIэ щIы­пIэрщ, Iуащхьэмахуэ бгыжьым и Iэхэлъахэм нэс дэкIуейуэ, - къыдетыж ­жэуап Щомахуэм.
Мыбдежым сэ езым гъэщIэгъуэн ­сщы­хъуари къыхэзгъэщынут: Дэнэ дежу пIэрэ щызэхэкIыр Хьэмащэ и хэщIапIэ нэхъыщ­хьэм къегъэщIылIауэ къалъытэ хъу­пIэ­хэмрэ Бахъсэн и псыхъуащхьэ-  хэмкIэ дэс Былым къуажэм узэрыдэжу ижьымкIэ ­дэбдзыхрэ, бгым километр  23-кIэ уихьа иужь узыщрихьэлIэ Къуэш- ­тэн - Ныуэжьы­дзэ - Хьэкхъуафэ къуа- кIэбгыкIэ екIуэкIым зы­щызыуфэбгъуа ­хъу­пIэхэмрэ  я гъунап­къэр? - жысIэри. ИтIани, а гупсысэм зэры­зедгъэубгъун  щIэ­­ныгъэ мызыгъуэгукIэ къы­зэры­дэ­мэщIэ­кIым къыхэкIыу, псэ­лъэгъу тхуэ­хъуам­кIэ къедгъэзэкIэжынщ… 
- Мыпхуэдэуи сыноупщIынут, МуIэед: Iэщыхъуэхэм ящыщу дэтхэнэ лъэпкъым къахэкIахэр щынэхъыбэ Къущхьэхъум, узэрыщыгъуазэмкIэ? Адыгэу къихьэр нэхъ мащIэ щыхъуауэ къэплъытэрэ? 
- СызэригугъэмкIэ, щызэхуэдэщ. 
- Апхуэдэу сыщIыщIэупщIэр, ди щIалэ­гъуа­лэр, Iэхъуэ-шыхъуэ Iуэхум къриблэ­жьы­нышхуэ щыIэкъым жаIэу, хэхъуэ нэхъ здэщыIэ щIыпIэхэм кIуэуэ, тыншыпIэ къалъыхъуэ хуэдэу зэрызэхэсхарщ. 
- Апхуэдэу жыдмыIэмэ нэхъыфIу къы­щIэ­кIынщ. Псалъэм папщIэ, сэ езыр Зеикъуэ сыщыщщи, ди къуажэгъу Токъмакъ Алик шыи Iэщи и куэду, хъушэ дэгъуэ     зэрехуэ. Абы нэмыщI ди къуажэгъу Бэ- лайхэ шы хъарзынэхэр яIэщ, я Iэщым и ­гугъу дымыщIми. АдэкIэ Бахъсэн ГЭС-м (ХьэтIохъущыкъуей Ищхъэрэ) щыщ щIалэм шыи, мэли, Iэщи зэриIэм дыщы­гъуазэщ. Тхьэм яхуигъэбагъуэ! Каменномост лъэныкъуэмкIи къыдокI. Къулъкъу­жын щIалэ Нэхущ Руслан и хозяйствэр-щэ? Абы нэхърэ нэхъ хозяйствэшхуэ зиIэ мы щIыпIэм иткъым! Аргуэру Къулъкъу­жын къуажэ щыщу зы Iэбгъэ Мазэхэ дэсщ. Псоми зэуэ я гугъу тхуэщIынкъым, Аслъэн…
- Мазэхэ щIыпIэр Къанжалыщхьэ унэ­мысу?
- АтIэ. Чэтмэн жыхуэтIэм деж тIэкIу уехмэ. Абы узэрыфIэкIыу, аргуэру зыбоIэ­тыжри, «Домбей щыгу» зыфIащам уIуо­щIэр. Абдежми ди къуажэм щыщу Щауэ­хэ зэкъуэшитIым я Iэбгъэри, Жыкъуэхэ я хэщIапIэри тетщ. 
- Iэщ дохутыр IуэхумкIэ къедгъэзэкIы­жынщи, МуIэед, а зи гугъу тщIа щIыпIэхэм исхэр, зыгуэр хуеймэ, мыбдежым къа­кIуэ къудей мыхъуу, фэри абыхэм я деж фыщынэс щыIэ?
- АтIэ, зиунагъуэрэ! Зэпымыууэ езыхэр къэбгъэкIуэн? Зыгуэр хуэныкъуэ хъуауэ хъыбар дагъащIэмэ, здэщыIэм дэри докIуэр. ДызэхэзокIуэ, зым и деж дикIыу адрейм дылъэIэсу. 
- Аргуэру упщIэ, МуIэед: Iэщыр мы щIы­пIэм къыщыдаху пIалъэм имыза­къуэу, гъэ­махуэ псом итыхукIэ, нэгъуэщI узыфэ къеуэлIамэ, хущхъуэкIэ хэт ахэр мыбдежым къыщызэзыгъэпэщыр?
- Зейхэращ и нэхъыбэм зыкъызэзыгъэпэщыжыр. Щыхунэмысхэм деж, зыкъыщытхуагъази къохъу.
- Мыбы фыкъызэрихьэ автомобиль зекIуапIэм и щытыкIэм арэзы фы­къищIрэ, МуIэед? 
- Иужьрей илъэсхэм куэдкIэ нэхъыфI ­хъуащ. Иуан Аскэрбий Тхьэм фIыгъуэр къыхуищIэ! Гъуэгум теухуауэ дызыпыщIар республикэм и Iуащхьэмахуэ щIыналъэ-ращи, уэшхым гуилъэсыкIамэ, абы зэра­жриIэу, асыхьэтым грейдерыр къагъэсри, зэрагъэзэхуэж. Мы зэманым Къуэштэн лъэ­ныкъуэм уизышэ гъуэгур уэшххэм щIы­пIэ-щIыпIэкIэрэ щикъутащи, ар зыхуей зэрыхуагъэзэжу, къигъэкIуэнурэ, мыбдежми щызэрагъэзэхуэжынущ. 
- Iэщыр къызэрыдахур сыт хуэдэ гъуэгу­кIэ?
- Мамыщи Iэмыщи, шыхэри яхэту, къуа­жэ кIуэцIкIэ кърагъэкIуэну хуиткъыми, абы папщIэ хаша лъагъуэхэмкIэщ къызэрагъэIэпхъуэр. Зеикъуэ щхьэщыт щыгумкIэ къохьэри, Гундэлэн псым и адрыщIымкIэ декIуэкI джабащхьэм адэкIэ щыIэ мэ­зыщхьэ сэтеймкIэ къыдаху. 
- Ди псалъэмакъым и кIэухым иджы-ри сыт жыпIэнт, МуIэед?
- Мы губгъуэм ит псоми сохъуэхъу, псом япэрауэ, я щхьэкIэ узыншэну! Мыд-рейуэ, бжьыхьэ ехыжыгъуэр къэблэгъащи, я ­гугъуехьыр хэмыкIуадэу, хэхъуэ фIэкIа хэщI ямыIэу, бэIутIэIуншэу я унэ екIуэлIэ­жыну Тхьэм жиIэ! 
Тхыгъэри сурэтри
КЪУМАХУЭ  Аслъэн ейщ.