Бу кюнледе КъМР-ни Жарыкъландырыу эм илму министерствосуну педагогикада ишлегенлени профессионал усталыкъларын тохтамай ёсдюрюу, къошакъ профессионал билим бериу арасыны ишчилери къурап, устазланы август жыйылыулары башланадыла. Алада, къауумлагъа бёлюнюп, школ устазла, сабий садлада ишлегенле да жангы окъуу жылны аллында къайгъыларын ачыкълайдыла, бир бирден юйренедиле. Аны бла бирге, ары чакъырылгъан сынаулу адамлагъа, окъуу китапланы авторларына тюбеп, ала бла ушакъ бардырадыла, сорууларына жууап аладыла, лекциялагъа тынгылайдыла, алай бла жангы илхам бла ишлерге къарыу аладыла.
Баш кюн Нальчикни 1-чи номерли школунда республиканы школларыны ана тилден бла адабиятдан устазлары эм сабий садлада ишлеген устазла бла юйретиучюле жыйылгъандыла. Аланы алларында башында айтылгъан арада малкъар тилден бла адабиятдан лабораторияны таматасы Къонакъланы Люба сёлешгенди.
Ол окъуу китапла бла халны билдиргенди. «Биринчи классдан башлап онбиринчи классха дери малкъар тилден бла адабиятдан окъуу китапла хазырдыла. Аланы бу кюнледе республиканы битеу школлары да аллыкъдыла, – дегенди ол. – Къагъыт китапладан сора да, электрон китапла бардыла окъуучулагъа, устазлагъа да болушлукъгъа. Методика ишле да хазырдыла. Ала бла хайырланыр онгларыгъыз къайсыгъызны да барды». Электрон окъуу китапла бла къагъыт китапла бир бирни къайтармагъанларын, бир бирге болушлукъ халда жазылгъанларын да айтханды Люба Аскербиевна.
Анга кёп соруула берилгендиле. Сёз ючюн, былтыр китапла жетишмегенлерин эсгерип, жарсыгъанла бар эдиле. Ол болумгъа тюшмез ючюн, школ библиотекала заявкала бередиле да, китапланы саны анда излемлеге кёре болады, деп ангылатханды китап чыгъарыугъа кеси да энчи къатышхан Къонакъланы Люба. Битеу къыралда да билим бериу системада окъуу программа миллет тилледе бирча болгъанын да белгилегенди ол.
«Алты тюрлю окъуу федерал билим бериу программа барды къыралда. Къайсы бла ишлериклерин регионлада школла кеслери сайлайдыла. Ана тилни окъутууну юсюнден къырал тамата В. Путин къол салгъан энчи закон барды. Сансыз жокъду бу ишге жетгенде. Алай а кесибизни иймениуюбюзден къалады кёп зат. Окъуу системада жангы амалланы хайырланыр онгла бирча тюйюлдюле школлада, жарсыугъа. Ол затлагъа къайгъырыргъа борчлу адамла бирде, тилеклерин эшитдирирге уялып, небиз да тапды, деп да къоядыла. Ол тюз тюйюлдю. Ма бу былайда тагъылгъанча интерактив доскадан башлап, сабийле тынгылы билим алыр ючюн, къаллай жангы технологияла, башха затла керек болгъанларын жазып берирге борчлудула ала министерствогъа. Анда уа онгла табыллыкъларына ышанама», – дегенди Къонакъланы Люба.
«Ауругъан жерден къол кетмез». – деп, бир уллу жарсыулары барды ана тилден бла адабиятдан устазланы. Ол да неди десегиз, миллет тилледе дерслеге бир ыйыкъгъа жаланда бир сагъат бериледи. Ол сагъатха айтырынгы да айталмайса, сабийлени жууапларына тынгыларгъа да жетишмейсе. Ана тилни сакълаугъа сансыз болууну дагъыда бир шарты жарсытады аланы: Россейни Жарыкъландырыу министерствосу этген оноугъа кёре, 2026-2027 окъуу жылны планына кёре «Ана тил» бла «Ана литература» ата-аналаны сайлауларына кёре бардырлыкъ дерслени тизмесине киредиле. Бюгюн окъуна бир-бир ата-анала сабийлерин ол дерследен эркин этерлерин излейдиле. Ол сайлау берилсе уа, ким да бирча эсли тюйюлдю, не боллугъу белгилиди.
Бу болумну юсюнден Къашхатауда ана тилден дерсле берген, РФ-ни билим бериуде отличниги, РФ-ни орта билим бериуде сыйлы ишчиси, «РФ-ни иги устазы» деген миллет проектде хорламлы болгъан Чеченланы Ариужан ахшы умутлу билдириу этгенди. «Мен 28 жылны ичинде ана тилден бла адабиятдан дерс берип келеме. Кёп тюрлю шартлагъа тюбейме. «Сёлеше биледи, неге керекди анга ана тилде окъуу?» – деген ата-аналаны да кёреме. Алагъа: «Кеси тилингден жийиргене эсенг, айыбы сениди», – дейме. Миллет адамыма деген алай этмезлиги хакъды. Бир жыйылыуда, анда кёпле да болгъандыла, бир белгили адамыбыз: «Мени туудукъларым ана тиллерин билмейдиле, сиз а алагъа «беш» белгиле саласыз. Нек этесиз алай?» – деп соргъанды устазладан. Кёллендирмей не этгин? Ма быллай тюрлю-тюрлю болумлада ишлейбиз. Мен ёсе келген тёлюню юйретиу жаны бла республиканы Башчысыны кенгешчи къауумуна киреме. Анда Черек районну къабарты, малкъар тилден окъутхан устазларыны атларындан бир къауум сёз айтханма. Тил бар къадарда, халкъ да сауду. Биз да халкъбыз, кёп къыйынлыкъ кёрген миллетбиз. Тилибиз болургъа керекди. Аны сакълар ючюн, сабийлеге окъутур ючюн, жалынчакъ халгъа тюшерге нек керекбиз? Быллай соруу салгъанма: билим бериуню законларында (номерин дла айтып) ана тилни сайларгъа эркинлик бериледи. Кёпдюле ана тилча орус тилни сайлагъанла, къабарты, малкъар тилле республикадан ары чыкъмайдыла деп. Алай бла бизни миллет чыгъармаларыбызда болгъан адет-намысдан, тёреледен, адеп-къылыкъ юйретиуден къуру къаладыла жангы тёлюле. Ол «сайлау» дегенни тюзетип, «ана тилни сакълау, келлик тёлюлеге ётдюрюу» деп борч салыргъа боллукъмуду? Казбек Валерьевич бу болумгъа эс бурургъа дегенди. Халкъла аралы черкес ассоциацияны президенти Хаути Хазритович да бу затлагъа эс бурулмай тургъанына жарсыгъанды, къолдан келгенни этерге тийишлисин чертгенди», - дегенди ол.
Керти да, ана тилден ыйыкъгъа жангыз дерс бериледи, орус тилден а, сёз ючюн айтханда, сегиз дерс. Ол неге келтиргенин кёрюп турабыз – юйюрде ыннала окъуна туудукъларына орус тилде болмаса сёлешмейдиле. «Ангыламайдыла», – дейдиле. Юйде алай болса, школда онг къуруса, къалай боллукъду да келлик кюнюбюз.
Ма былай къайгъыланы, алагъа амал табыуну юслеринден баргъанды сёз ана тилден бла адабиятдан дерс берген устазланы бирлешген август жыйылыуларында.
кертиланы Сакинат.
