Уэшхым хьэрычэт ирыращIэрт

XIX лIэщIыгъуэм икIэхэм, XX лIэщIыгъуэм и пэщIэдзэм Штат Зэгуэтхэм уэшхым хьэрычэт иращIэныр къэунэхуауэ щытащ. Уэшхыр ящэхурт фермерхэм, мэкъумэш зыщIэхэм. Щэ­хуакIуэхэр щыIэху, зыщэну иужь итхэри нэхъыбэ хъурт. ­КъипIуэ хъунущ цIэ зыбжанэ. Джуэл Клейтон хьэуа зригъэубыда шар абрагъуэкIэ уафэм динамит дрихьейрти, абдеж къыщигъауэрт. Авст­ралием щыщ Мельбурн Фрэнк барометркIэ жьым и къепщэкIэм кIэлъыплъырти, уэш­хыр къигъэIэсэу жиIэрт. Ауэ абыхэм уэшх уасэ хах пэтми, ар къешхынымкIэ шэсыпIэ ихьэртэкъым, атIэ къешхмэ, езыхэм я фIыгъэу, къемышхми, уафэм зыгуэрхэм щызэблэуауэ жа­Iэрт. Ауэ, шэсыпIи ихьэу, уэшхри къриджэфу, ищэфу зы къэунэхуащ…

Хэтфилд Чарльз
Канзасс инджылыз унагъуэм 1875 гъэм къыщалъхуащ. Ба­лигъыпIэ иувэри, ахъшэ къилэжьу щIидзащ, зэрыдэ машинэхэр ищэурэ. ЩIалэм хъуэ­псапIэ иIэт - уэшх къригъэ­шхыфу зригъэсэну хуейт. И хъуэ­псапIэми телажьэрт: метеорологием и щэхухэр иджырт, физикэмрэ химиемрэ уэшхым теухуауэ хэтыр къанэ щымыIэу зригъащIэрт. 1902 гъэм илъэс куэдкIэ зэлэжьа зы щIэныгъэ къэхутэныгъэ къехъулIащ. Сы­тыт абы уэшх къригъэш­хы­ным­кIэ иIэ щэху нэхъыщхьэр? ­Химиемрэ физикэмрэ я хаб­-зэм тету ткIуаткIуэ лIэужьы­-гъуэ гуэр зэхилъхьэрт, езыр абы «псыIагъэ къэзышэкIэ»  еджэрт. Япэу и ткIуаткIуэмкIэ иригъэкIуэкIа уэшхеджэр къехъулIауэ щытащ - баз зыпихьахэм къафIихьат. 
Илъэс зыбжанэ дэкIри, Хэт­филд Чарльз хьэрычэт Iуэхум ифIэщу хыхьэну мурад ещI. И къуэш нэхъыщIэ Поло зыдигъэIэпыкъури, уэгъум ихьыж Калифорнием къыщыдэкI газетхэм хъыбарегъащIэхэр къы­тригъэдзащ. Хэтфилд зэшхэм я Iуэхутхьэбзэм папщIэ ягъэува уасэр мащIэ дыдэт - доллар 50. ИрагъэкIуэкIынур къаймыхъу­лIэмэ, ахъшэри къащтэнутэкъым. Уэгъум зи Iуэхур хэплъэгъуэ ищIа фермер зыбжанэм уэшхеджэм и Iуэхутхьэбзэр ­къагъэсэбэпыну мурад ящIащ. 
Хэтфилд зэшхэм абыхэм ­къагъэлъэгъуа щIыпIэр къы­зэхаплъыхьри, метрих зи лъа­гагъ пхъэ чэщанэри дра­-щIеящI, и щхьэм дзырхъым къыхэщIыкIа ткIуаткIуэ икIапIэ иIэу. Чарльз псыIагъэ къэзышэ ткIуаткIуэр абы ирикIэри, мафIэ щIидзэжащ. Iэгъуэбла­гъэр зэщIищтащ мэ гурымыхьым. МахуитI нэхъ дэмыкIыу, уэгъум зэгуича щIы щхьэфэм уэшхыр къытещэщащ. ГуфIэгъуэм зэ­щIиIэта мэкъумэшыщIэхэм Чарльз доллар 50-м и пIэкIэ доллари 100 иратауэ щытащ. Езы Хэтфилд Чарльз и дежкIэ абы щыгъуэ ­нэхъыщхьэр ахъ­шэратэкъым, атIэ зэригъэпэщар къызэре­хъулIамрэ и цIэр зэрыIунумрэт. 
Уэшхеджэм и Iуэхутхьэбзэм цIыхухэр зэпымыууэ щIэлъэIу хъуащ. Езыми Iуэхуу иригъэ­кIуэкIыр къехъулIэрт, ап­щIон­дэхукIэ и мылъкури ба­гъуэрт. 

«Хэтфилд и псыдзэ»
Къэхъуащ уэшхеджэм ­щIэщхъу къыщыщыщIаи. 1906 гъэм Канадэм и правитель­ствэм ирищIылIауэ щыта зэгурыIуэныгъэр лъэлъэжат: Юкон и щхьэщыгум пшэ фIы­цIэхэр къытрихьакъым, абы и ткIуаткIуэр уафэм щигъэсами. Абыи удэкIуэтэнт…
1915 гъэм Сан-Диего (Калифорние) и властыр абы къелъэIуащ псы хъумапIэр из яхуи­щIыну. Езы­хэм абы пэкIуэу ­доллар 10000 къыхуагъэлъэ­гъуат.
Морен гуэлым и Iуфэм и чэщанэм хуэдэ щигъэуващ, мэ Iей къы­зыхих ткIуаткIуэри игъэсащ. Уэшхми куэдрэ зыпигъэплъакъым. Ауэ… 1916 гъэм щIы­шы­лэм и 5-м уэшхыр ину къыщIи­дзащ. ТхьэмахуитIкIэ зэпыуа­къым. УвыIэжри, ма­хуитI дихауэ, аргуэру къызэ­щIищIэжащ. Из ящIыну зыхуея псы хъумапIэм зигъэнщIа ­къудейкъым, дауи. Сан-Диегэ псыри къиуащ, лъэмыжхэр, псыIущIэр икъутэу. Псыдзэр ­телъэдащ ­гъущI гъуэгу зэхэ­кIыпIэхэм, унэхэр, псэуалъэхэр зэхикъутащ. Псыдзэм цIыхуи хэкIуэдат. Журналистхэм къэхъуам фIащащ «Хэтфилд и псыдзэ». Абы къихьа зэраныгъэр ягъэ­зэкIуэжыным Штат Зэгуэтхэм трагъэкIуэдащ доллар мелуанищым щIигъу. 
Сан-Диегэ и унафэщIхэм уэшхеджэм къыжраIащ къэ­хъуар езым и мылъкукIэ игъэ­зэкIуэжмэ, и Iуэхутхьэбзэм и ­уасэр къызэрыратынур. 1938 гъэ пщIондэ къратын хуея мылъкум судым щыщIэдэуа­ми, къыIэрыхьаIакъым. 
Псыдзэ нэужьым Хэтфилд уэшхым ирищIэкI хьэрычэт Iуэхур ауи къызэтеувыIакъым. Зэ щхьэкIэ… 1921 гъэм доллар 25000 и уасэ Iуэхутхьэбзэ игъэ­зэщIащ. 1928 гъэм «къигъэп­сэужащ» Калифорнием и зы гуэл игъуэжар. ИужькIэ, Гон­дурасым и правительствэр ­къелъэIури, мафIэсышхуэ игъэ­ункIыфIащ. 
1929 гъэм и ужькIэ Хэтфилд уэшх Iуэхутхьэбзэ ищIэжакъым. Жьы хъуауэ, ар пэрыувэжащ зэрыдэ машинэ щэным. 1985 гъэм и щIымахуэм ду­-нейм ехыжащ, «псыIагъэ къэ­зышэ ткIуаткIуэм» и щэхури здихьри. 
Уэшхеджэм и Iуэхум теухуауэ мыгурыIуэгъуэ куэд щыIэщ. Хьэкъыр зыщ: Хэтфилд и цIэр зыфIащауэ щыта псыдзэм абы и зэрани и фIыгъи хэлъакъым. 1916 гъэм и щIышылэр циклон лъэщу плIы щызэблэкIа лъэхъэнэт. ЗэрыгурыIуэгъуэщи, абы­хэм я Iэужь хъуа псыдзэри езыгъэжьэфыни къэзыгъэувыIэфыни щыIэтэкъым. Ауэ щыхъукIи, илъэс 20-м щIигъу­кIэ уэшх Iуэхутхьэбзэхэр зы­щIа Хэтфилд и ткIуаткIуэми мы­хьэнэ имыIауэ жыпIэныр къе­зэгъыркъым. 
Зыми гу зылъимыта дуней къэхъукъащIэ гуэрхэм гу лъи­тауэ къыщIэкIынут, метеоро­логием и пIалъэми куууэ хищIыкIырт. Хуэбгъэфащэ зэ­рыхъунумкIэ, абы пасэу къихутауэ къыщIэкIынут иджыпсту щIэныгъэр зыщыгъуазэ «пшэ гъэпшэрыныр». Ар ягъэпшэр мыл гъущэрэ лъхъумб (йод) зыхэлъ дыжьынкIэ. 

Кинои уэрэди
Гъуазджэм и цIыхухэм Хэт­филд Чарльз и IуэхущIафэри       и цIэри яфIэгъэщIэгъуэнт. Уэшх зыщэм и образыр къыщихьащ Нэш Ричард и пьесэм. А пьесэм къытращIыкIащ «110 в тени» мюзиклрэ 1956 гъэм ягъэлъэгъуа «Уэшх зыщэ» («Продавец дождя») фильмрэ. Хэтфилд Чарльз къыхощыж Паркер Джефферсон «Борэным къы­щызыжыхьхэр» и романым (2007). Абы теухуа теплъэгъуэ къыщыхьащ 2016 гъэм къы­дэкIа «ТхьэкIумэкIыхь хужь» ­серие куэд хъу фильмым. 1916 гъэм къэхъуауэ щыта псыдзэм траухуащ «Хэтфилд» уэрэдыр. ТхакIуэ цIэрыIуэ Кинг Стивен псыдзэм теухуа теплъэгъуэмрэ уэшхыр къезыджам и улахуэм теухуа зэныкъуэкъумрэ хиухуэнащ 1979 гъэм итха «ЩIыпIэ псэншэ» триллерым хэт лIы­хъужьым - Стилсон Грег - и образым. 
 

ГУГЪУЭТ Заремэ.

Поделиться:

ЧИТАТЬ ТАКЖЕ:

17.11.2025 - 09:13

Аруан щIыналъэм щызэфIагъэкIахэмрэ къапэщылъхэмрэ

КъБР-м и Iэтащхьэ КIуэкIуэ Казбек лэжьыгъэ IуэхукIэ хуэзащ Аруан щIыналъэ администрацэм и Iэтащхьэ ЛIыжьыкъуэ Хьэзрит.

17.11.2025 - 09:12

Къэбым зэхуишэсахэр

Мы бжьыхьэ махуэхэм Налшык къалэм и НыбжьыщIэ ­театрым и гупэм къит Свободэ жыг хадэ цIыкIур таурыхъым и дуней телъыджэми ярейт. Абы щагъэлъэпIащ къэбым и махуэр.

17.11.2025 - 09:11

Дэфтэр нэхъыщхьэм хоплъэ

КъБР-м и Парламентым и комитетхэм я зэIущIэхэм депутатхэмрэ республикэм и министерствэхэм я лIыкIуэхэмрэ зэгъусэу щытеп­сэлъыхьащ «КъБР-м и бюджетыр 2026 гъэм, 2027 - 2028 гъэхэм ятещIыхьауэ» щIына

17.11.2025 - 09:11

Шынагъуэншагъэр къалъытэ

УФ-м къэрал кIуэцI Iуэху­хэм­кIэ и министерствэм ­Тран­­с­пор­тымкIэ и управленэу КИФЩI-м щыIэм и унафэщI, полицэм и генерал-майор Шмет­ков Виктор КъБР-м и Iэтащхьэ КIуэкIуэ Казбек лэжьыгъэ IуэхукI

16.11.2025 - 10:01

Дохутырхэр Мелитополь щыIащ

Лышх узыфэхэмкIэ Ростов къалэм дэт щIэныгъэ IуэхущIапIэм и дохутырхэр иджыблагъэ Запорожье областым щыIащ сымаджэхэм еплъыну.