Россейни барыбыз да сюйген, ёхтемлик бла жюрютген акъ-кёк-къызыл тюрсюнлю байрагъы биринчи кере 1668 жылда Алексей Михайлович патчахлыкъ этген кезиуде «Орёл» кемеде кётюрюлгенди. Быйыл а 22 августда биз Россейни къырал байрагъыны кюнюн 31-чи кере белгилейбиз. Бу статьяда аны тарыхыны, Россейни байрагъыны юсюнден къысха шартланы юслеринден билдирирге сюебиз.
1693 жылда акъ-кёк-къызыл тюрсюнлю къумач Пётр Биринчи патчахны байрагъына бурулады. 1705 жылда 20 январьда ол «…сатыу-алыу эм башха кемеледе…» акъ-кёк-къызыл тюрсюнлю байракъланы кётюрюрге кереклисини юсюнден указны чыгъарады, байракъны суратын, ызла кёнделен келирге кереклисин окъуна ишлейди.
Пётр патчахдан сора жангы къырал белги кийирирге умутла бир ненча кере этилгендиле. Сёзге, 1858 жылда Александр Экинчи патчахны указы бла Россейни къырал байрагъы къара-сары (алтын)-акъ ызладан къуралгъанды. 1865 жылда 1 январьда император къара, алтын эм акъ тюрсюнле Россейни къырал белгилери болгъанларыны юсюнден указны къабыл кёреди. Аллай байракъны жаланда къырал учреждениялада хайырланыргъа эркин этилгенди, халкъда уа, алгъынча, акъ-кёк-къызыл байракъ жюрютюлгенди.
1883 жылда Александр Ючюнчю «Къууанчлы кезиуледе мекямланы жасаргъа байракъланы юсюнден» указны чыгъарып, акъ-кёк-къызыл ызла тартылгъан байракъны къыралны белгисинча артха къайтарады.
Совет союзну кезиуюнде уа къыралны байрагъы къызыл болгъанды.
юч тюрсюнлю
1991 жылда августда болгъан къаугъалы ишледен сора Москвада Правительствону юйюне акъ-кёк-къызыл тюрсюнлю байракъ кётюрюледи. Ол а бир политика мурдор ууатылып, жангыргъан Россейни бегиси болгъанды.
22 августда РСФСР-ни Баш Совети «РСФСР-ни миллет байрагъын официал халда тохташдырыуну эм хайырланыуну юсюнден» бегимин чыгъаргъанды. Россейни къырал байрагъында бу юч тюрсюн нек жюрютюледи, ала къаллай магъананы тутадыла? Къызыл – къыраллыкъны, дагъыда ачыкълыкъны, намыслылыкъны белгисиди. Кёк – Исса файгъамбарны анасыны (ол Россейни жакълаучусуна саналады) тюрсюнюне саналады. Аны бла бирге ол кертиликни, тюзлюкню, ахшылыкъны ачыкълайды. Акъ – жалынчакъсызлыкъны, эркинликни, кишиликни, сюймекликни белгилериди.
Россейни къырал байрагъыны кюню байрамча 1994 жылда тохташдырылгъанды. Анга къол сала, къыралны ол кезиуде башчысы Борис Ельцин: «…бу кюн Россейни шёндюгю эм келир тёлюлерин къыралны белгилерине сый берирге, сюерге юйретир ючюн керекди…»,-дегенди.
Бюгюнлюкде юч тюрсюнлю байракъ федерал, регион, жер-жерли власть органланы, сюдлени, башха къырал ведомстволаны, учрежденияланы мекямларында орнатылады. 2013 жылдан бери уа Россейни юч тюрсюню байрагъы билим бериу учреждениялада салынады эмда алада жыйылыула аны къууанчлы халда кётюрюуден башланадыла.
Россейни иелигинде болгъан тенгизледе жюзген тыш къыраллы кемеле кеслерини байракълары бла бирге юч тюрсюнлю байракъны орнатыргъа керекдиле. Ол а тенгизде жюзгенлени халкъла аралы тёрелериди. Закон къырал байракъны жашау журтлада, машиналада жюрютюрге да эркин этеди. Аны бла бирге миллет байракъны даражасын тюшюрюрге, аны сыйсыз этерге къоймайды. Уголовный кодексге кёре, аллай инсанны эркинлиги бир жылгъа сыйырылыргъа боллукъду.
Сейир шартла
Россейни къырал байрагъыны байрамына тюрлю-тюрлю жетишимле, сейир ишле бардырыу тёреге айланнганды. Сёзге, 2022 жылда Нальчикде Россейни Къырал байрагъыны кюнюнде Правительствону юйюню аллында Келишиулюкню майданында Россейни бла Къабарты-Малкъарны байракълары орнатылгъан эдиле. Ала 35 метр бийикликге кётюрюлгендиле, аланы кенгликлери он, бийикликлери уа жети метрдиле. Бюгюн байракъла Нальчикни энтта бир энчи белгиси болгъандыла, республиканы инсанлары, бизге солургъа келгенле суратха тюшерге сюйген жерге айланнганды алайы.
2016 жылда кенглиги минг метрге жетген байракъны Европаны эм бийик тёппесине – Элбрусха – 4,8 минг метр бийикликге кётюргендиле. Бу шарт Россейни рекордларыны китабына кийирилгенди.
Омскда уа РФ-ни байрагъын машинала бирге жыйылып къурагъан эдиле. Бу сейир ишге акъ, кёк эм къызыл тюрсюнлю 225 машина къатышханды. 2023 жылда Оренбургда энтта бир сейир иш этилгенди – ол да Россейни рекордларыны китабына кийирилгенди. Мында узунлугъу 1588, кенглиги 4,5 метрге жетген байракъны жайгъандыла. Аны жан-жанларында 3 мингден аслам адам тутханды.
Татарстанны башламчылыгъы уа бютюнда сейирди – 2023 жылда «Сайдаш» маданият арада юч тюрсюнлю байракъны роза гюлледен жыйгъандыла. Гюллени полимер топуракъдан къыралны тюрлю-тюрлю регионларындан 300-ден аслам къол уста ишлегендиле. Бу рекордну InterRecord халкъла аралы миллет агентство эсепге алгъанды.
Битеу бу башламчылыкъла уа жамауатда Россейни миллет байрагъына хурметге шагъатлыкъ этедиле. Сёзге, былтыр социология тинтиуле бардыргъан FEEDBACK араны шартларына кёре, россейлилени 63 проценти къырал байракъны Ата журтха сюймеклик, къырал ючюн ёхтемлик бла байламлы этеди.
ВЦИОМ 2023 жылда белгили этген тарихлеге кёре уа, 2013 жылдан бери къыралны белгилерин (гимн, байракъ, герб) кёргенде ёхтемлик сезгенлени саны 14-18 пунктха кёбейгенди. Инсанланы хар экинчиси миллет байракъны машиналарында жюрютюрге, кийимлеге тигерге ыразыдыла. Халкъны 68 проценти байракъны кёргенлеринде кёллери кётюрюлгенин, ёхтемликни сезгенлерин айтадыла.
Россейни байрагъыны кюнюнде къыралны битеу регионларында къууанчла, концертле, сейир жумушла болуучудула. Нальчикде уа 22 августда къууанчлы ишле эрттенликде 3 сагъатда башланырыкъдыла. «Мени байрагъым – мени тарыхым» жумушланы чеклеринде Нартия къаяда юч тюрсюнлю байракъны жаярыкъдыла. Тюшде, 12 сагъатда, Келишиулюкню майданында Россей Федерацияны къырал байрагъын кётюрюуге аталгъан жумушла боллукъдула. Ингирде 18 сагъатда уа Жаш тёлюню юйюню аллында концерт бардырыллыкъды. Байрам жумушла энтта Нальчикни солуу паркында («Россей тюрсюнледе» акция), «Шуёхлукъну» скверинде да боллукъула.
Тикаланы Фатима
хазырлагъанды.
