Макъамэу зыхэпщIэфынущ тхьэмпэм я щхъыщхъ макъри, уэшхри, псым ириудэкI толъкъунри, цIырцIырхэмрэ пкIауэхэмрэ я ма­къри, бзум и уэрэдри… Дунейр къызэрыунэхурэ цIыхум къыдэгъуэгурыкIуэ макъщ ахэр. Дауи, макъхэр зэхуэмыдэу зыхещIэ цIыхум. Уафэгъуагъуэ уэшхым игъэгузавэмэ, бзухэм я бзэрабзэ макъым гупсэхугъуэ кърет.
 
Иджыри дунейм къытемыхьэ щIыкIэ цIыхум зэхех и анэм и гум и къеуэкIэр, зэрыбауэр. Дунейм къытохьэри, макъ бжыгъэншэхэм къахохутэ. Макъыу зэхихым щыщхэр къигъэIужынуи иужь йохьэ.
Макъамэ ягъэIун гукъыдэжыр щхьэусыгъуэ хуэхъуащ ар къызэрыкI Iэмэпсымэхэр къагуп­сы­сыным. ЩIэныгъэлIхэм зэрыжаIэмкIэ, илъэс мин 30-м щIигъукIэ узэIэбэкIыжми цIыхухэм апхуэдэ Iэ­мэпсымэ яIащ: мывэмрэ къупщхьэмрэ къы­хэ­щIыкIа флейтэмрэ арфэмрэ макъамэ кърагъэкIырт. ИтIанэ къежьащ макъамэ лIэужьы­гъуэхэр: уэрэдыр, къафэр, гимныр, рокыр, нэ­гъуэщI куэди. Апхуэдэу, цIыхумрэ макъамэмрэ къы­зэдогъуэгурыкIуэ дунейр къызэрыунэхурэ. ЦIыху акъылыр ухуащ макъамэр зыхищIэу, къыгурыIуэу. 
ЩIэныгъэлIхэм зэхагъэкIыу щIадзащ щхьэ куцIым щыщу сыт хуэдэ Iыхьэм макъамэ зыхэщIэ-нымкIэ жэуап ихьми. Композитор цIэрыIуэхэм я деж щалъагъурт гъэщIэгъуэн куэд. 
1933 гъэм француз макъамэтх цIэрыIуэ Равель Морис и щхьэ куцIым сэкъат игъуэтауэ щытащ. И акъылым итт, и гурыхуагъэми кIэрыхуатэкъым. ­Нэхъапэм итха макъамэу хъуар гукIэ ищIэжырт. Ауэ, макъамэ хуэтхыжыртэкъым. Зэгуэр жиIауэ щытащ абы теухуауэ: «Оперэ хьэзыр си щхьэм илъщ, ауэ игъащIэкIэ схуэтхынукъым ар. Сухащ макъамэ тхыныр». 
Щхьэ куцIым макъамэр зэрызыхищIэм теухуауэ американ нейробиолог Уейнбергер Норман «Ма­къамэ къарум сыт и щэхур?» статьям щетх: «Ма­къамэ дыщедаIуэкIэ, щхьэ куцIым ар зыхищIэн щIедзэ, зэхихыным нэмыс щIыкIэ. Макъамэр ­къыгурыIуэным холэжьыхь илъагъури, асыхьэтым зыхищIэри.
Зэман кIыхькIэ макъамэм хуеджа цIыхум ма­къамэр зыхэзыщIэ и псантхуэхэр нэхъ псынщIэу лажьэ мэхъу, уеблэмэ щхьэ куцIми абы зэхъуэ­кIыныгъэ иретыф. Къапщтэмэ, макъамэтх цIэ­рыIуэмрэ цIыху къызэрыгуэкIымрэ я акъылым ­макъыр къызэриубыдыр зэтехуэркъым. Макъа-мэтхым макъамэр зэрызэхихыр процент 30-кIэ ­нэхъ хуабжьщ, адрейхэм нэхърэ. Уеблэмэ, абыхэм я Iэпэхэм макъамэ Iэмэпсымэр зэрагъэджэгунум я щхьэ куцIри хуэщIащ». 
Яджыр макъамэр щхьэ куцIым къызэритIасэм и закъуэкъым, абы цIыхум кърит гукъыдэжыр зыхуэ­дэми мыхьэнэ иIэщ. КызэрахутамкIэ, цIыхухэм я процент 80-м я зыщIыкIэм зрегъэхъуэж макъамэм: я щхъуэфэцым зрегъэIэт, егъагъ, егъэды­хьэшх, егъэгуфIэ. Макъамэм губжьыр пщхьэщех, гукъыдэжым зрегъэIэт, уеблэмэ сымаджэр щи­гъэхъужи щыIэщ. Абы теухуауэ телъыджэщ адыгэм и щIопщакIуэ, шэхэх уэрэдхэр. 
Дунейм лъэпкъыу тетым яIэщ сабий зэрагъэу­дэIу макъамэхэмрэ уэрэдхэмрэ. Сабийр абы са-быр ищIу щIэжеикIыным холэжьыхь окситоцинкIэ зэджэ гормоныр. ЩIэныгъэлIхэм къызэрахутамкIэ, окситоциным егъэмащIэ щхьэ куцIым и Iыхьэу цIыхур шынэнымрэ гузэвэнымкIэ жэуап зыхьыр. ЦIыхур макъамэ щедаIуэкIэ нэхъыбэ мэхъу до­фамин (гухэхъуэхъуэ къезыт) гормонри. 
2014 гъэм къыдэкIащ «Живые внутри» американ фильмыр. Абы къыхощ жьы хъуахэм я унэ-сымаджэщым и лэжьакIуэм и хъыбар. Зэгуэрым абы лэжьапIэм къыздихьащ макъамэ зэмылIэужьы­гъуэхэр зытет айпад. Жьы хъуахэм я унэр хэщIапIэ зыхуэхъуахэр иригъэдэIуащ. Телъыджэрати, Альцгеймер узыр зыпкърытхэм макъамэм еда­Iуэурэ, я блэкIахэр къащIэж хъуащ. Фильмым лъабжьэ хуэхъуар къэмыгупсыса хъыбарщ. 2009 гъэм Калифорнием и университетым и лэжьакIуэхэм щхьэ куцIым къыщагъуэтащ макъамэмрэ гукъэкIыжхэмрэ зэзыпх Iыхьэ. Зэгуэр зэхихауэ щыта макъамэм едаIуэкIэрэ, абы щыгъуэ зыхищIауэ щытахэри ар зытехуа зэманри къещIэж. 

ГУГЪУЭТ Заремэ.